Geografia Karpat (podział, budowa, gospodarka)

KARPATY

Podział polskich Karpat jest oparty na budowie geologicznej. Wyróżnia się tu starsze Karpaty Wewnętrzne, w skład których wchodzą Tatry, Podhale i Pieniny oraz młodsze Karpaty Zewnętrzne, czyli Beskidy, Bieszczady i Pogórze Karpackie.Geneza Karpat związana jest z ostatnimi ruchami górotwórczymi - orogenezą alpejską. Partie tych gór zbudowane są głownie ze skał osadowych. Skały tworzą kilka różniących się między sobą serii, które pod wpływem nacisku sił górotwórczych wytworzyły płaszczowiny (fałdy). Siły te były skierowane na północ.

Karpaty Wewnętrzne

· Tatry. Leżą na pograniczu Polski i Słowacji. Jest to najwyższy łańcuch górski Karpat. Najwyższym szczytem jest Gerlach (2655 m n.p.m.) w Słowacji, a w Polsce- Rysy (2499 m n.p.m.). Granitowy masyw tatrzański powstał w karbonie. Budowa gór oraz działalność lodowców sprawiły, że rzeźba Tatr jest silnie urozmaicona. Występuje tutaj krajobraz alpejski, szczególnie w Tatrach Wysokich. Rzeźba Tatr Zachodnich jest bardziej łagodna, gdyż tworzą ją wapienie, piaskowce i łupki krystaliczne. Północną część Tatr budują przeważnie wapienie i dolomity, gdzie rozwinęły się zjawiska krasowe. Postały tutaj liczne doliny, jaskinie i wywierzyska. Klimat Tatr cechuje się wyraźną piętrowością i jest najsurowszy w Polsce. Średnie roczne temperatury wahają się od -8 w styczniu do 9 stopni Celsjusza w lipcu. Wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. zwiększa się suma rocznych opadów, które wynoszą tutaj od 1300 do 1700 mm. Charakterystycznymi zjawiskami są "morza mgieł" oraz silne wiatry halne. Zmieniające się wraz z wysokością warunki klimatyczne sprawiły, że rozwinęła się tu piętrowość roślinna. Najniższe piętro tworzy regiel dolny (do 1200-1250 m) reprezentowany przez lasy jodłowo-bukowe z domieszką innych drzew liściastych. Dziś na ich miejscu występują często pola uprawne. Regiel górny (1500 m) składa się z drzewostanu świerkowego. W piętrze alpejskim rośnie kosodrzewina (1800 m). Wyżej rozpościerają się hale porośnięte trawami (2300 m) a nad nimi nagie turnie z nielicznymi mchami i porostami (od 2300 m). Polskie Tatry leżą w dorzeczu Dunajca. Dopływy tej rzeki płynące w górach są krótkie i tworzą liczne wodospady.
· Podhale. To wydłużone w kierunku równoleżnikowym obniżenie terenu zwane Podhalem. Wysokości bezwzględne tej krainy wynoszą 600-900 m n.p.m. Zimy są tutaj mroźne i z częstymi zamgleniami, lata natomiast- stosunkowo ciepłe i suche. Temperatury: w styczniu -6, zaś w lipcu 16 stopni Celsjusza. Podhale odwadnia Dunajec i jego dopływy. Część wód odprowadza Orawa.
· Pieniny. Jest to niewielkie, ale malownicze pasmo górskie zbudowane z wapieni, przecięte przełomową doliną Dunajca, o ścianach skalnych dochodzących do 300 m wysokości. Najwyższy szczyt Pienin- Trzy Korony (982 m n.p.m.). Roślinność: lasy dolnoreglowe, łąki górskie oraz ciepłolubna roślinność rozwinięta na skałach wapiennych.

Karpaty Zewnętrzne. Powstały one wskutek alpejskich ruchów górotwórczych. Zbudowane są z naprzemianległych warstw piaskowców, łupków i zlepieńców, czyli fliszu. Rzeki przepływające przez Beskidy rozcięły je, tworząc pasma górskie o kopulastych kształtach oraz izolowane wzniesienia. Beskidy przechodzą na północy w Pogórze Karpackie (kraina pagórkowata leżąca na wysokości 350-500 m n.p.m. Opada ona wyraźnym progiem o wysokości 100-170 m ku Kotlinom Podkarpackim. Na południowo-wschodnim krańcu Polski znajdują się Bieszczady. Są one częścią Beskidów Wschodnich, leżących głównie na Ukrainie. W Karpatach Polskich występują liczne kotliny. Beskidy są ubogie w surowce mineralne. Wydobywa się tu: ropę naft. i gaz ziemny (Krosno, Jasło, Sanok), piaskowce i wody mineralne (Beskid Sądecki, Śląski, okolice Krosna). Karpaty są obszarem o najwyższych opadach w Polsce. Dlatego tez występują tu nadwyżki wodne. Na rzekach karpackich wybudowano nieliczne zbiorniki wodne i elektrownie. Gleby: górskie, w Pieninach rędziny, mady (w dolinach rzek). Roślinność: bory mieszane i grądy (Pogórze Karpackie), b. świerkowe (Beskidy) kosodrzewiny (w nawyższych częściach gór) oraz trawiaste połoniny (Bieszczady).

Gospodarka w Karpatach Polskich

Surowce mineralne: ropa naftowa (Krosno, Jasło), piaskowce (Bielsko-Biała, Żywiec, Nowy Sącz, Krosno).
Rodzaje przemysłu w Karpatach: włókienniczy i odzieżowy (Beskid Śląski i Pogórze, głównie Bielsko-Biała, Kęty, Andrychów), energetyka, przemysł samochodowy, elektromaszynowy, obuwniczy i spożywczy. Wokół Bielska Białej rozwinął się Bielski Okręg Przemysłowy. Bogate zasoby drewna przyczyniły się do rozwoju przemysłu drzewnego i papierniczego (Żywiec, Sucha Beskidzka oraz Rzepedź w Bieszczadach). We wschodniej części Karpat powstał Karpacki Okręg Przemysłowy. Główne ośrodki KOP: Krosno, Jasło, Sanok, Nowy Sącz. Przemysł KOP: przetwórstwo ropy i gazu ziemnego, przem. elektromaszynowy, środków transportu, mineralny i chemiczny.
Rolnictwo odgrywa drugorzędną rolę. W uprawia się: żyto i pszenicę (Pogórze i Beskidy) oraz ziemniaki o owies. Hodowane są tu owce oraz bydło. Ważną rolę w gospodarce odgrywa turystyka orz lecznictwo sanatoryjne (Beskid Sądecki). Na Ziemi Sądeckiej intensywnie uprawia sie owoce i warzywa.