Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa - kobiety - pisarki w XIX wieku. Twórczość i biografia.

Na początku chciałabym przedstawić biografię Marii Konopnickiej. Urodziła się ona 23 maja 1842 roku w Suwałkach. Matka miała na imię Scholastyka, ojciec - Józef. Przybyli oni do Suwałk w roku 1841. Maria miała jeszcze czworo rodzeństwa. Mieszkała ona z ojcem i pozostałym rodzeństwem gdyż matka ich umarła w 1854. Ojciec był doskonałym prawnikiem oraz znawcą i miłośnikiem literatury. Wychowywał dziewczęta bez kobiecego wpływu czytając im książkę O naśladowaniu Chrystusa, którą tak jak ewangelię i przypowieści biblijne znały niemal na pamięć. W latach 1855-56 uczyła się na pensji sióstr sakramentek w Warszawie. To właśnie tam zetknęła się z Elizą Pawłowską, późniejszą Orzeszkową. Zaprzyjaźniły się, a ich przyjaźń przetrwała wiele lat. Orzeszkowa stała się jej późniejszym wydawcą. Konopnicka wyszła za mąż we wrześniu 1862roku. Miała wtedy 20lat a jej maż Jarosław 32. Zaraz po ślubie wyjechała z Kalisza zamieszkując w Bronowie, a potem w Gusinie. Małżeństwo prowadziło bardzo urozmaicony tryb życia, którego tłem były zjazdy, polowania, jarmarki itp. Koniec 1863 i początek 64 państwo Konopniccy wraz z synkiem Tadeuszem spędzają za granicą, w Wiedniu i Dreźnie. W czasie 10lat małżeństwa Maria urodziła ośmioro dzieci, z czego dwoje zmarło zaraz po porodzie. W 1876 poetka rozstała się z mężem, gdyż po przegranym powstaniu rozpił się, a ich majątek popadł w ruinę i zadłużenie u miejscowych Żydów. W 1878 nagle umiera jej ojciec. Konopnicka natomiast zaczęła uczestniczyć w konspiracyjnych i jawnych akcjach, np. opiekowała się więźniami politycznymi i kryminalnymi. W 1877 przeniosła się z dziećmi do Warszawy. Tam rozpoczęła pracę udzielając korepetycji. W latach 1884-86 redagowała pismo dla kobiet Świt. Próbując zradyfikować jego program wywołała sprzeciw cenzury. Od 1890 przebywała w kilku krajach Europy Zachodniej m.in. w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Włoszech, Francji. Utrzymywała jednak ciągle kontakt z krajem, współpracując z wydawnictwami, prasa krajową, organizacjami społecznymi trzech zaborów, a także uczestniczyła w międzynarodowym proteście przeciwko prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni przez Prusy, który sama zorganizowała. Brała udział w wielu innych akcjach, np. w walce o prawa kobiet. Maria Konopnicka zarówno w swej pracy literackiej, jak i w społecznym działaniu, nie pozostała obojętna wobec żadnego z ważnych zagadnień społecznych i politycznych swojego czasu.
Maria Konopnicka już w pierwszym okresie swej twórczości nabrała dużego znaczenia literackiego. Debiutowała w prasie jako poetka w 1870 roku. Tygodnik Ilustracyjny zamieścił cykl liryczny W górach. Konopnicka została zachęcona dobrym przyjęciem wierszy przez rodaków i znajomych już pisarzy m.in. Henryka Sienkiewicza. Używała takich pseudonimów jak: Marko, Jan Sawa, Jan Waręż i innych. Wielkość dzieł Konopnickiej stawia ją w rzędzie najwybitniejszych postaci historii kultury polskiej. Jej twórczość bardzo szybko poetycka zdobyła powszechne uznanie. Już w latach 1881, 83 i 86 ukazały się trzy kolejne serie poezji. Ten rodzaj twórczości kontynuowała pisarka przez całe życie. Była jednak nie tylko wybitna poetka, ale świetną nowelistką. Nowele pisała od początku lat 80 XIXw. aż do śmierci. Zaczęło się od jej dziennikarskich doświadczeń. Gdy ukazał się jej pierwszy zbiór nowel, Konopnicka przygotowywała już następne. Słynna nowela Dym opublikowana została w roku 1893. Konopnicka zajmowała się także krytyką literacką, którą uprawiała od 1881roku, początkowo na łamach Kłosów, Świtu, Gazety Polskiej, Kuriera warszawskiego, następnie w wielu innych pismach. Trwała i ciągle cieszącą się wielkim uznaniem częścią jej pisarskiego dorobku jest twórczość poetycka oraz proza dla dzieci. Jedną z najchętniej dziś czytanych książek Konopnickiej jest powieść dla dzieci O krasnoludkach i sierotce Marysi. Anegdota mówi, że napisała ją już do gotowych ilustracji. Jej wzruszające utwory są niczym doskonałe pieśni pełne natchnienia, zawierające sprzeciw przeciwko niesprawiedliwości społecznej oraz ustrojowi niosącemu ucisk i krzywdę. Przenika je patriotyzm oraz prawda i piękno. Maria Konopnicka zmarła na serce 8 października 1910 roku w sanatorium we Lwowie. Śmierć jej głęboko wstrząsnęła społeczeństwem Suwałk. Zorganizowano wieczór poświęcony jej twórczości oraz zapoczątkowano zbiórkę pieniędzy na tablicę pamiątkową, którą dopiero w 25-lecie jej śmierci zamieszczono na ścianie jej domu, w którym się urodziła.

Chciałabym teraz przedstawić sylwetkę wieloletniej przyjaciółki Marii, mianowicie Elizy Orzeszkowej. Eliza Pawłowska urodziła się 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie koło Grodna. Po śmierci ojca - znanego w Grodnie prawnika i po powtórnym zamążpójściu matki - wychowała się na pensji sióstr sakramentek w Warszawie. W 1858 roku wydano ja za Piotra Orzeszkę, krewnego jej ojczyma. Ona sama o tym małżeństwie mówi tak: "Uchodziłam za jedną z majętniejszych panien w guberni. (...) Wiedziałam, że muszę wyjść za mąż rychło, bo tak sobie życzy matka i wymagają tego zwyczaje (...) Pan Orzeszko miał lat 35, był wysokim przystojnym blondynem, o gęstych, mocno kręconych się włosach, tańczył zgrabnie, obejście się jego(...) było w towarzystwie łatwym, uprzejmym i dość wykwintnym. (...) Nie pamiętam, abyśmy cały kwadrans sam na sam spędzili i byłoby to zresztą wbrew ówczesnym obyczajom, które wzbraniały zostawiania panien sam na sam z panami, nawet narzeczonymi". Eliza teraz już Orzeszkowa, okres pobytu w majątku męża spędziła na pracy oświatowej wśród ludu oraz na działaniach związanych z przygotowaniem do wybuchu powstania styczniowego, a później na organizowaniu zaopatrzenia i pomocy lekarskiej dla walczących oddziałów. Męża Elizy zesłano do permskiej guberni. Orzeszkowa początkowo chciała mu towarzyszyć, ale na przeszkodzie stanęło jej uczucie do Zygmunta Święcickiego. Po powrocie męża z zesłania w 1867 roku wystąpiła z pozwem o rozwód. Małżeństwo udało jej się unieważnić. Sytuacja materialna zmusiła ją do pracy zarobkowej. Początkowo myślała o nauczaniu, chciała tez zostać telegrafistką. Pierwszym przyjętym do druku jej utworem było opowiadanie Obrazek z lat głodowych. Postanowiła wiec zacząć zarabiać piórem. Jej program literacki został sformułowany w artykule pt. Kilka uwag nad powieścią. W artykule tym sformułowała zasady powieści tendencyjnej: powinna ona podejmować aktualne problemy społeczne a bohaterowie powinni być wzięci "z życia". Wczesne utwory Orzeszkowej to przede wszystkim właśnie takie powieści, np. Ostatnia miłość, Pan Graba, Maria. Mimo wyraźnych deklaracji ideowych warszawscy pozytywiści nie uznali jej za swoja, a jej twórczość potraktowali lekceważąco. Dopiero utwór Marta i powodzenie u czytelników zmieniło to nastawienie. Wtedy nawet niektóre pozytywistyczne pisma np. Niwa zaproponowały jej współpracę. Życie osobiste pisarki też nie układało się najlepiej. Rozwód z mężem stał się skandalem, oburzenie wywołał też jej związek ze Stanisławem Nahorskim, grudzieńskim adwokatem, który nie mógł zakończyć małżeństwa z nieuleczalnie chora żoną, ale nie chciał też zrywać z Elizą. Byli ze sobą ponad 20lat, po czym wzięli ślub. W 1879 roku założyła w Wilnie księgarnię i wydawnictwo, które miało wydawać polskie książki propagujące nowe idee. 3lata później władze rosyjskie nakazały zamknięcie wydawnictwa i księgarni a sama Orzeszkową skazały na zakaz opuszczenia Grodzieńszczyzny przez 5 lat. Kształt artystyczny swoich poglądów na temat Żydów nadaje w jednej ze swoich powieści pt. Meir Ezofowicz. Krytyce socjalizmu poświęca opowiadanie pt. Widma.
Twórczość Orzeszkowej można podzielić na trzy okresy. Pierwszy to lata 1866-76. Pisała wtedy powieści tendencyjne i artykuły w prasie. Drugi okres to jej dojrzała twórczość m.in. Nad Niemnem, Niziny, Cham oraz zbiory nowel. Są to lata 1877-91. Zajmują ją wtedy konflikty społeczne, życie na wsi, miejska biedota, kwestia żydowska. Ostatni trzeci okres w jej twórczości to lata 1892-1910. Pisze wtedy powieści historyczne, np. Czciciel potęgi. Najciekawsze pozycje z tego okresu to tom nowel Gloria Victis. Dwukrotnie w 1905 i 1909 wystawiano ją do nagrody Nobla - jak wiadomo- bez powodzenia. Zmarła 18 maja 1910 w Grodnie. Jej pogrzeb stał się okazją manifestacji narodowej. W wielotysięcznym tłumie idącym za trumną byli przedstawiciele wszystkich warstw społecznych.


Bohaterowie Nad Niemnem są bardzo zróżnicowani. Ja jednak chciałabym bliżej przyjrzeć się kobietom, gdyż Orzeszkowa najlepiej oddaje stadium psychologiczne kobiet pozytywizmu. Ukazuje nam ona kobiety jednej klasy społecznej, jednak o różnych obliczach charakteru. Jako pierwsza uwagę przykuwa Emilia Korczyńska. Moim zdaniem jest ona karykaturą pań renesansu. Emilia chce uchodzić za osobę wielce uduchowioną. W rzeczywistości potrafi ona tylko czytać francuskie romanse, poezję lub zabawiać gości. Co gorsza swój wzorzec przekazuje córce Leonii. Teresa Plińska , dama do towarzystwa Emilii, tak jak seniorka Korczyńska marzy o idealnej miłości pełnej romantyzmu i namiętności, która jest mało prawdopodobna w jej wieku. Orzeszkowa negatywne światło rzuca też na Andrzejowa Korczyńską. Jest to wdowa po poległym powstańcu, która pomimo swojej wielkiej religijności nie może znaleźć własnej drogi w życiu. Przeciw negatywnym portretom bohaterek Eliza tworzy postacie które mają stanowić młodych. Justyna Orzelska, mimo młodego wieku wiele już przeszła. Spotykające ja przeciwności losu nie powodują , że traci ona pewność siebie lecz wręcz przeciwnie. Odrzuca szlacheckie konwenanse i próbuje pracy w polu. Co więcej odnajduje miłość u boku niebogatego szlachcica. Nie boi się krytyki otoczenia i wchodzi z nim w związek małżeński. Nieco mniej szczęścia ma Marta Korczyńska. Jest już starszą kobietą, która w młodości tak jak Justyna kochała mężczyznę z niższej warstwy społecznej. Marta w przeciwieństwie do Justyny nie miała tyle odwagi, żeby wyjść za niego. Zostaje więc skazana na życie w samotności. Staje się jednak prawdziwą matką w domu Korczyńskich. Bardzo pozytywną postacią jest Maria Kirłowa, matka piątki dzieci i żony nieudacznika. Potrafi ona odnaleźć radość w pracy przy domu i swoich podopiecznych.
Maria Konopnicka również pisze o kobietach. Na przykład w utworze Banasiowa przedstawia nam losy starszej kobiety, która mieszka we Lwowie u swej córki i zięcia gdzie czeka na swoją śmierć. W młodości mieszkała ona w Wadowicach, gdzie wychowała trzynaścioro dzieci. Przeprowadziła się do swej córki dopiero wtedy gdy odczuwała , że nadchodzi już kres jej życia na ziemi, gdyż nie chciała umierać w samotności. Banasiowa ze zniecierpliwieniem czeka na swoja śmierć ponieważ jest już zmęczona życiem. Myśli nawet że Bóg o niej zapomniał.

Maria Konopnicka i Eliza Orzeszkowa wydaje się być bardzo podobne. Posiadają podobne życiorysy oraz twórczość. Podejmują w swoić utworach problemy czasów w jakich żyły. Moim zdaniem to wybitne pisarki i poetki a także kobiety, które mimo trudnych dla siebie czasów tak wiele osiągnęły.