Walka o granice i niepodległość Polski w XX w. – orężem i dyplomacją
Walka o granice
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pojawił się problem granic państwa.
W Wielkopolsce ludność Polska stanowiła większość, Niemcy nie chcieli ustąpić tam ze swoich pozycji i skierowali tam swoje formacje militarne. 27.XII1918 r. doszło do pierwszych starć, które przekształciły się w powstanie. Po pewnym czasie powstańcy opanowali prawię cała Wielkopolskę i część Kujaw. Niemcy zorganizowali kontrofensywę. Francuski marszałek Foch zmusił Niemców do uznania linii frontu za linie demarkacyjną. Dzięki dyplomacji Focha większość terenu Poznańskiego przyłączona była do Polski. W czerwcu podpisano traktat pokojowy. Na konferencji paryskiej uznano Polskę za sprzymierzeńca. Delegaci naszego państwa (Dmowski i Padarewski) domagali się przyłączenia do naszego kraju: Śląska Górnego i Opolskiego, Poznańskiego, Pomorza Gdańskiego i południowych części Warmii i Mazur. Do tych żądań szefowie delegacji państw zachodnich a głównie Loyd Geoge odniósł się krytycznie. Prezydent USA - Wilson dopiero doprowadził do kompromisu. Objęcie przyznanych Polsce terenów nastąpiło w styczniu i lutym 1920.
Według traktatu paryskiego Polsce miano przyznać bez plebiscytu teren Poznański, na górnym Śląsku, Warmii i Mazurach miał się odbyć plebiscyt. Co do Gdańska to miało ono przekształcić się w Wolne Miasto pod kontrolą Ligi Narodów.
Z powodu niezadowolenia plebiscytem mającym się odbyć na Górnym Śląsku zorganizowano powstanie ale przewaga militarna niemiecka doprowadziła do jej upadku. Rok później doszło do wybuch drugiego powstania a w maju 1921r. do trzeciego, oba powstania zakończyły się zawieszeniem broni. Plebiscyt na tym terenie wyszedł nawet dobrze było to ok. 40% poparcia dla Polski. Pomimo trzech powstań i dużemu poparciu w plebiscycie Polsce przyznano tylko 29% tego obszaru. Na Warmii i Mazurach plebiscyt dla Polski był bardzo niekorzystny – 3.4% za Polską. W rezultacie Polsce przyznano tylko parę wsi. Kolejny problem wyłonił się na południu.
Wbrew uprzednim ustaleniom Czesi nagle zażądali całego Śląska Cieszyńskiego. Doszło do starć wojennych, które zostały rozstrzygnięte z większą korzyścią dla Czechosłowacji.
W wyniku dążeń Piłsudskiego do utworzenia federacji od Finlandii po przez Estonię, Łotwę, Litwę, Białoruś, Ukrainę do Rumunii z Polską jako centrum, nasiliła się antypolska propaganda bolszewicka, która miała na celu uśpienie czujności społeczeństwa Polskiego oraz okłamanie światowej opinii publicznej. Sukcesy militarne Polski i chęć złączenia się z Ukrainą wywołała ostry zryw Rosji, która rozpoczęła ofensywę powstrzymaną przez polską kontrofensywę. Liczne działania wojenne po obu stronach doprowadziły wojska bolszewickie, dowodzone przez Budionnego i Tuchaczewskiego, na drogę do Warszawy za wycofującymi się wojskami polskimi. W wyniku zagrożenia utraty niepodległości, stolicę zaczęli opuszczać przedstawiciele prawie wszystkich państw a nawet niektórzy członkowie polskiego rządu i parlamentu. Polscy komuniści J. Marchlewski i F. Dzirżyński założyli Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski przygotowując do przejęcia władzy przez komunistów.
Decydujące starcie miało miejsce na przedmieściach Warszawy, gdzie Naczelny Wódz J. Piłsudski razem z szefem sztabu gen. T. Rozwadowskim zaplanowali idealnie całą bitwę co miało swoje odzwierciedlenie w wyniku. Wygraną Bitwę Warszawską zwaną „cudem nad Wisłą” historycy zaliczają do jednych z ważniejszych. Wojsko nie tylko obronił Polską niepodległość ale także odcięło drogę na zachód. 18 marca 1921 w Rydze został podpisany traktat pokojowy zwany „ryskim”, w którym zatwierdzono już na stałą granicę z radzieckimi republikami, także Rosja m.in. miała zapłacić kontrybucje Polsce.
Walka o niepodległość
Po zakończeniu I wojny światowej rozbudziły się wśród Polaków nastroje niepodległościowe. Pierwszym krokiem do odzyskania niepodległości było tworzenie się na terenie zaboru austriackiego partii politycznych. Różniły się one przede wszystkim kwestia odzyskania przez Polskę niepodległości. Najbardziej zaangażowana była partia piłsudczyków czyli PPS. Jej polityka opierała się głównie na wydarciu siłą niepodległości dla Polski. PPS stworzyło nawet organizację bojowo spiskową OBS, niestety nie działała zbyt długo.
Przeciwnikiem Piłsudskiego był Daszyński, chciał on także wolności ale w majestacie prawa i porządku. Zaangażowania Piłsudskiego i jego oddziałów w sprawę Polską prowadziło przez liczne przeszkody do oddania mu całej władzy przez Radę Regencyjną 13.11.1918 r. Jego działania po tym fakcie nie spoczęły na laurach. Działał on na rzecz Drugiej Rzeczpospolitej do końca swojego życia. Lecz nie tylko Piłsudski chciał niepodległości, z pewnością jego działania najbardziej napędziły całą sytuację, ale nie możemy zapomnieć o Ignacym Padarewskim muzyku i polityku, reprezentował on sprawę Polską za granicą, głównie na zachodzie. Jego działalność przyczyniła się do oficjalnego stanowiska prezydenta także melomana – Wilsona, który stwierdził, że po wojnie powinna się odrodzić niepodległa Polska.
Po ponownej utracie niepodległości podczas II wojny światowej rząd polski na emigracji rozpoczął liczne działania. 21 czerwca 1940 r. Londyn stał się siedzibą polskich władz. Premier Sikorski uzgodnił z rządem Kanady sprawę formowania się tam polskich oddziałów. Także w Szkocji zaczęły formować się pierwsze polskie oddziały zbrojne (PSZ). W lipcu 1941 r. został podpisany układ polsko-radziecki. Rosja zgodziła się zapomnieć o rozbiorze z 1939 r. USA i W. Brytania złożyli oświadczenia o nie uznaniu żadnych zmian terytorialnych w Polsce po 1939 r. Nastąpił znowu kryzys na łonie emigracyjnym. Układ uwzględniał również amnestię jeńców na terenie ZSRR. Generałem polskich oddziałów w ZSRR miał być Anders. Stalin i Mołotow w czasie ewakuacji wojska i cywilów z ZSRR wykazali wiele cynicznego zakłamania. ZSRR coraz bardziej usztywniało swoje stosunki wobec Polski wtedy już udało się ewakuować całą armię Andersa z Rosji. Wszelkie prośby rządu polskiego i ostrzeżenia zostawały odrzucane przez Rossvelta i Churchilla. 4 lipca 1943 r. rozbił się samolot z gen Sikorskim na pokładzie. Po jego śmierci premierem rządu został S. Mikołajczyk a Naczelnym wodzem gen. Sosnkowski. Na terenie państwa Polskiego początkowo członkowie rozbitych oddziałów zaczęli prowadzić walkę partyzancką, najdłużej wytrzymał walkę w lasach oddział dowodzony przez M. Kossaka. Swój rozwój przeżywały organizacje podziemne. Najważniejszym z nich byłą organizacja – Służba Zwycięstwu Polsce (SZP), wkrótce jednak gem Sikorski wydał rozporządzenie o likwidacji SZP a w grudniu 1939 r. założył Związek Walki Zbrojnej miał być on tajną organizacją wojskową. Zaczęło też działać harcerstwo tworząc zarówno z dziewcząt jak i chłopców szeregi pomocnicze, szturmowe i dywersyjne odegrały one dużą rolę w walce z okupantami. Oprócz oddziałów harcerskich tworzyły się również inne takie jak: Bataliony Chłopskie, Chłopska Straż, Związek Jaszczurczy, który razem z Zarodową Organizacją Wojskową złączył się w Narodowe Siły Zbrojne.
W lutym 1942 r. z Rozkazu Wodza Naczelnego Związek Walki Zbrojnej zmienił nazwę na Armię Krajową - AK. Komendantem AK został gen. Rowecki. Jesienią 1941 Komenda Główna AK utworzyła organizacje „Wachlarz”, której członkowie niszczyli i palili niemieckie jednostki i magazyny, odbijali także więźniów. Rok później powstałą organizacja Specjalny Akcji Bojowych („Osa”), która likwidowała najokrutniejszych przedstawicieli niemieckiego Gestapo. W połowie 1943 r. na skutek spisku aresztowany został gen. Rowecki a jego miejsce zajął gen. Tadeusz Komorowski „Bór”.
Jako jedyny w Europie naród polski stawił masowy opór: zjawiskiem powszechnym było niestosowanie się do rozporządzeń okupanta, udzielanie pomocy osobom ściganym lub represjonowanym (także Żydom), powolne i złe wykonywanie pracy w zakładach produkcyjnych na rzecz Niemiec. Latem komendant główny AK połączyli Kierownictwo Walki Cywilnej z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej, tworząc Kierownictwo Walki Podziemnej. Wszystkie akcje AK były koordynowane przez KWP. Utworzona w styczniu 1943 r. Polska Partia Robotnicza wydała odezwę do wszystkich patriotów polskich do walki z okupantem.
W lutym 1944 r. rząd na uchodźstwie zaakceptował plan „Burza” polegający na atakowaniu tyłów oddziałów niemieckich i uznane Armii Czerwonej jako sprzymierzeńca. Kiedy w styczniu 1944 r. Armia Rosyjska przekroczyła dawne granice Polski dywizja piechoty AK została rozbita przez zdradliwych żołnierzy rosyjskich. Większość oddziałów AK zostało podstępnie rozbite. Mimo tak wielu start plan „Burza” nie został przerwany, armia niemiecka poniosła wiele start od oddziałów AK.
W Jałcie na Krymie w lutym 1945 r. odbyły się rozmowy między „Wielką Trójką”. Co do Polski to zmieniono nazwę rządu polskiego na Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Stalin nie zgodził się na ustanowienie granic przyszłego państwa polskiego.
Przesuwająca się w głąb Polski Armia Radziecka spowodowała wycofanie się części wojsk niemieckich.
Dowództwo AK i Krajowa Rada Ministrów zaczęła wstępne przygotowania do powstania. Było ono niezbędne ponieważ wojska rosyjskie zajęłyby stolicę i zaprzepaściły wszelkie nadzieje niepodległościowe. Po długich naradach gen. Bór-Komorowski godziną W czyli rozpoczęciem powstania wyznaczył g. 17.00 1 sierpnia 1944 r. Już w pierwszych dniach powstania powstańcy zaczęli odnosić sukcesy mianowicie wyparli Niemców z większości dzielnic Warszawy. Przez cały ten czas w Rosji prowadził rozmowy ze Stalinem premier Mikołajczyk, który chciał: uformowania stosunków polsko-radzieckich, przejęcia administracji na zajętych terenach przez Polaków, przedyskutowania polskich granic, zainstalowania polskiego rządu w kraju i udzielenia pomocy powstaniu Warszawskiemu. W stosunku do pierwszych postulatów nie otrzymaliśmy odpowiedzi, jednak Rosja miała udzielić pomocy powstańcom. Niestety nie była to szczera odpowiedz wkrótce potem Stalin wydał rozkaz wstrzymania pomocy i powstrzymania działań ofensywnych na przedpolach Warszawy. Państwa zachodnie odniosły się obojętnie powstania polskiego. Polskie oddziały spadochronowe nie otrzymały początkowo pozwolenia na lądowanie na radzieckich lotniskach ale pod naciskiem Brytyjczyków wkrótce dał na to zgodę. Początkowe sukcesy powstańców nad Niemcami przerodziły się w porażki. Kiedy Niemcy przeszli do kontrofensywy zaczęli zdobywać kolejno dzielnice warszawskie mordując przy tym rannych powstańców i tysiące ludności cywilnej. Po tych klęskach i zadanych strat władze polskie zmuszone były do zawarcia zawieszenia broni (8 i 9 września).
Dużą rolę w powstaniu odegrali harcerze. Harcerskie bataliony „Zośka”, „Parasol”, „Wigry”, „Zawiszacy” i inne brały udział w akcjach bojowych i w łączności. Drużyny dziewczęce funkcjonowały jako sanitariuszki. Ludność cywilna brała udział w powstaniu bardzo spontanicznie. Brali udział w kopaniu umocnień i barykad. Po kapitulacji powstańcy zostali odesłani do obozu w Pruszkowie. Ze stolicy Niemcy wynieśli wszystko co miało jakąkolwiek wartość a całą resztę palono i burzono. Wszystkim zdarzeniom ze stoickim spokojem przyglądali się nasi sojusznicy. Stalin zarzucił Polsce nieodpowiedzialność i lekceważenie losów narodu i tylko czekał aż Niemcy dokonają swojego dzieła niszczenia stolicy. Powstanie nie zahamowało umów teherańskich ani jałtańskich tylko odbiło się echem po całym świecie. Na emigracji klęska powstania doprowadziła do kryzysu rządu polskiego. Mikołajczyk podał się do dymisji a nowy premier T. Arciszewski chciał również dobrych stosunków z ZSRR ale nie za cenę ustępstw.
Gen. Okulicki 19 stycznia 1945 r. rozkazem rozwiązał AK i pożegnał żołnierzy.
1 stycznia 1942 r. przedstawiciele 26 państw podpisały w Waszyngtonie kartę ONZ - Organizacji Narodów Zjednoczonych, która miała za zadanie utrzymanie porządku na świecie. Przystąpiła także do rozbrajanie Rzeszy Niemieckiej. Wielka Trójka podjęła decyzję w sprawie polskich granic. Z uznaniem powitała utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej zobowiązując go jednocześnie do przeprowadzenia wyborów demokratycznych.