Bory Tucholskie
POŁOŻENIE I POWIERZCHNIA
Park Narodowy "Bory Tucholskie" powstał stosunkowo niedawno bo 1 lipca 1996 roku aby chronić grupę niezwykłych jezior. Ochroną objęto tu powierzchnię 4 798 ha lasów, jezior, łąk i torfowisk. Park leży w północno-środkowej części kraju, w województwie pomorskim, powiat chojnicki, w największym w Polsce kompleksie leśnym: Borach Tucholskich. Utworzenie w Borach Tucholskich parku narodowego ma na celu ochronę oligotroficznego krajobrazu sandrowego, jedynego tego typu w obecnie istniejących parkach narodowych w Polsce, a unikatowego w Europie.
Park obejmuje tzw. Strugę Siedmiu Jezior. W skład Parku weszły wyłącznie grunty Skarbu Państwa. Lasy, łąki i torfowiska wydzielono z obrębu Klosnowo Nadleśnictwa Rytel, natomiast jeziora z Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. PNBT jest częścią Zaborskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1990 roku dla zachowania walorów południowej części Kaszub zwanej Ziemią Zaborską
GEOLOGIA I GEOMORFOLOGIA
Obszar Borów Tucholskich ukształtowany został przez lodowiec skandynawski podczas zlodowacenia bałtyckiego. Dominującą są piaszczyste równiny sandrowe - Wielki Sandr Brdy. Powierzchnie sandrowe urozmaicone są przez liczne wydmy, rynny polodowcowe i wytopiska. Wydmy śródlądowe zlokalizowano w okolicach J. Charzykowskiego w Borach Tucholskich. Najbardziej charakterystyczną cechą równin sandrowych są rynny polodowcowe o wydłużonym kształcie i przebiegu południkowym. Największą z nich o długości 17 km zajmują jeziora Charzykowskie, Karsińskie, Długie i Witoczno, położone w otulinie PNBT. Występują tu ubogie gleby bielicowe, pseudobielicowe i brunatne właściwe, a w pobliżu jezior występują gleby murszowo-torfowe i torfowe.
WODY
W granicach parku znajduje się 26 jezior i kilka śródleśnych oczek o bardzo małej powierzchni. Najcenniejsze są jeziora lobeliowe o kryształowo czystej wodzie (np. Gacno Wielkie i Małe, Nierybno, Głuche), bardzo rzadkie w Polsce i Europie.Park znajduje się na obszarze zlewni Brdy. Przez otulinę przepływają rzeki: Brda, Chocina, Czerwona Struga (Kopernica) i Jarcewska Struga. Jeziora lobeliowe są oligotroficzne (jałowe), przeważnie kwaśne i niezwykle narażone na zanieczyszczenia.W bezodpływowych zagłębiach powstają osobliwe niewielkie jeziora dystroficzne (np. Kacze Oko, Rybie Oko), zwane także "sucharami". Na wyróżnienie zasługuje Struga Siedmiu Jezior, położona na wschód od jeziora Charzykowskiego. Obszar PNBT pokrywa niemal całą zlewnię Strugi (3 680 ha). W jej skład wchodzą jeziora: Ostrowite (pow. 272 ha, gł. 45 m), Zielone (25 ha), Jeleń (48 ha), Bełczak (4ha), Główka (9 ha), Płęsno (46 ha), Skrzynka-Mielnica (30 ha). Przykładem jeziora ramienicowego jest Ostrowite o I klasie czystości wód.
ROŚLINNOŚĆ
Na terenie PNBT wyróżniono 37 zbiorowisk roślinnych. Dominują w Parku ekosystemy świeżych borów sosnowych m.in. z zimoziołem północnym w runie. Znaczne powierzchnie zajmują również bory chrobotkowe z dużym udziałem rzadkich gatunków porostów. Flora porostów liczy około 200 gatunków, z czego znaczny procent tworzą chrobotki, brodaczki i włostki. O dużym stopniu naturalności szaty roślinnej tego terenu świadczy spora liczba reliktów: trzcinnik prosty, fiołek torfowy, skalnica torfowiskowa, zimoziół płónocnybażyna czarna, grążel drobny.Piaszczyste brzegi jezior lobeliowych porasta widłak torfowy i goździsty. Na brzegach innych jezior spotkać można interesujący gatunek atlantycki - kłoć wiechowatą. Torfowiska wysokie i przejściowe są siedliskiem dla turzycy bagiennej, rosiczki okrągłolistnej, długolistnej i pośredniej, przygiełki brunatnej, czermieni błotnej i innych. Dużym urozmaiceniem są śródleśne łąki, na których odnaleźć można m.in. nasięźrzał pospolity.
ZWIERZĘTA
Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 144 gatunków ptaków m.in. żuraw, puchacz, bielik, gągoł i zimorodek. Symbolem tego parku jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich, a szczególnie w Nadleśnictwie Klosnowo. Najciekawsze zwierzęta są związane ze środowiskiem wodnym i brzegami.. Spotkamy tu 25 gatunków ryb (sieja, sielawa, okoń, lin, różana), 43 gatunki ssaków (jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, jenoty, wydry i borsuki), 13 gatunków płazów (żaba trawna, moczarowa, ropuchy zielona i szara oraz traszki grzebieniasta i zwyczajna) i 6 gatunków gadów (żmija zygzakowata). Szczególną rolę w środowisku pełnią nietoperze: karlik większy, gacek brunatny, nocek duży, rudy i Natterera.
KULTURA MATERIALNA
Nad jeziorem Charzykowskim i Karsińskim znajdują się ważne ośrodki turystyczne Borów Tucholskich. W ostatnich latach szczególnie rozwinęła się agroturystyka np. we wsi Swornegace. Rzeka Brda od lat jest znanym szlakiem kajakowym. Poza Brdą do uprawiania kajakarstwa doskonale nadają się Zbrzyca i Chocina. Charzykowy zasłynęły jako kolebka żeglarstwa śródlądowego w Polsce. Jezioro Charzykowskie ze swoimi licznymi zatoczkami jest niezwykle atrakcyjne dla żeglarzy latem i bojerowców zimą. Szlaki rowerowe pozwalają na dokładne zapoznanie się z urokami Borów Tucholskich. Przez teren Parku prowadzą znakowane szlaki piesze. Do najciekawszych pod względem przyrodniczo - kulturowym zaliczany jest czerwony Szlak Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego, z Chojnic do Wiela. Leśne ścieżki poprowadzą turystę przez wsie i przysiółki Ziemi Zaborskiej. Mieszkańcy Ziemi Zaborskiej zwani są Zaborakami, Krebanami lub Krubaniami. We wsiach Swornegace i Męcikał zachowały się drewniane chaty kaszubskie. W miejscowości Chociński Młyn można podziwiać pozostałości tartaku wodnego.
BIBLIOGRAFIA
1. G. Taternicka, Park Narodowy Bory Tucholskie, Warszawa 2000.
2. J. Cherek, K. Ostrowski, Z. Buława, Chojnice na szlaku turystycznym, Bydgoszcz 2002.
3. P. Fabijański, Parki narodowe – cuda Polski.