Matura

Miłość w poezji barokowej. Rozwiń temat na podstawie interpretacji wierszy Cuda miłości oraz Do trupa J. A. Morsztyna.
Interpretacja wiersza Cuda miłości
1. rozpoznanie sonetu jako gatunku literackiego
2. określenie cech gatunkowych sonetu (w tym: podział sonetu na 2 części)
3. wyróżnienie i określenie podmiotu lirycznego (człowiek zakochany, opowiadający o przeżywanych miłosnych katuszach)
4. odnalezienie słowa – klucza: ogień
5. określenie wieloznaczności i symboliki słowa „ogień” (żywioł, miłość, płomienie, żar, cierpienie)
6. w części pierwszej dominują pytania retoryczne
7. pytania retoryczne składają się na opis niezrozumiałych sytuacji, które są konsekwencją stanu miłosnego uniesienia (np. „Jak żyję, serca już nie mając?”, „Czemu wysuszyć ogniem nie próbuję / Płaczu?”)
8. paradoks: podmiot liryczny pożąda wyniszczających go bólu i cierpienia
9. puenta: źródłem cierpienia są piękne oczy dziewczyny, od których zakochany równocześnie musi uciekać i bez których nie może żyć
10. wymowa utworu: miłość jest pełna paradoksów, których nie można pojąć rozumowo, nie można się przed tym czuciem obronić przy pomocy intelektu
Interpretacja wiersza Do trupa
11. rozpoznanie sonetu jako gatunku literackiego
12. określenie cech gatunkowych sonetu (w tym: podział sonetu na 2 części)
13. wyróżnienie i określenie podmiotu lirycznego (człowiek zakochany)
14. wskazanie, że utwór opiera się na koncepcie, zaskakującym pomyśle organizującym sytuację liryczną
15. określenie sytuacji lirycznej: monolog liryczny zakochanego do spoczywającego na katafalku trupa
16. w części pierwszej dominują podobieństwa między zakochanym a trupem:
a)obaj zabici
b)obaj zginęli od strzał (jeden „strzałą śmierci”, drugi – „miłości”)
c)obaj są bladzi
d)obaj są oświetlani przez ogień (choć w przypadku trupa są to świece ustawione dokoła katafalku, a zakochanego pali wewnętrzny ogień)
e)i jednocześnie obaj pogrążeni w ciemnościach
f)obaj są skrępowani (zmarły: „związane ręce”, zakochany: „rozum łańcuchem powity”)
17. w części drugiej dominują różnice między zakochanym a trupem:
a)trup milczy a zakochany może się skarżyć
b)trup nie odczuwa już bólu a zakochany cierpi
c)zmarły jest zimny, podmiot liryczny znajduje się w ogniu prawdziwych namiętności
18. odczytanie puenty: trup szybko przestanie istnieć, podczas gdy podmiot liryczny musi cierpieć wieczne miłosne męki („stawszy się żywiołem wiecznych mych ogniów”)
19. wymowa wiersza: trup znajduje się w sytuacji lepszej od zakochanego nieszczęśnika
Zauważenie i określenie związku formy z treścią wierszy:
20. wskazanie i nazwanie co najmniej 3 środków wyrazu artystycznego w wierszu Cuda miłości: apostrofa, wykrzyknik; pytanie retoryczne; oksymoron; przerzutnia; paralelizm; antynomie...
21. wskazanie i nazwanie co najmniej 3 środków wyrazu artystycznego w wierszu Do trupa: anafora; metafora; elipsa; przerzutnia; inwersja; parenteza...
22. w całej pracy: sprawne posługiwanie się pojęciami świadczącymi o znajomości teorii literatury
23. odczytanie, że forma stanowi dopełnienie treści przedstawionej w obu wierszach
Wnioski z porównania obu interpretacji:
24. barok jako epoka, w której wzrasta zainteresowanie metafizyczną sferą jednostki, a więc i życiem uczuciowym człowieka
25. oba utwory wpisują się w dominujący w dobie baroku nurt zwany marinizmem
26. właściwe zdefiniowanie marinizmu (np.: kierunek w poezji, zapoczątkowany i rozwinięty na przełomie XVI/XVII w we Włoszech. Celem twórców było podkreślenie estetycznej funkcji poezji, która miała zaskakiwać niezwykłością formy i olśniewać czytelnika, zachwycając go swoją kunsztownością –wyszukanymi metaforami, błyskotliwością pojęcia tematu, pięknem formalnym. Była to poezja salonowa, błyskotliwa, o nierzadko frywolnej treści. Pionierem kierunku był włoski poeta Giambattista Marino.)
27. właściwe zdefiniowanie konceptyzmu
28. rozumienie terminu „koncept” (pomysł. Jako zasadę konstrukcji w koncepcie wykorzystywane są analogie i kontrasty w sferze stylistyki, semantyki i kompozycji, m.in. paraleizm, antyteza, paradoks, oksymoron; efekty umożliwiające zadziwienie i zaskoczenie odbiorcy, m.in. puenta, gra słów)
29. rozumienie terminu paradoks – zaskakujące sformułowanie – pozorna bezsensowność i sprzeczność z logiką
30. oba sonety w podobny sposób ukazują miłość – uczucie pełne paradoksów, sprzeczności, cierpienia, pożądania
31. miłość ukazana jako bardzo ważne uczucie, znane każdemu człowiekowi, godne, by zainteresowała się nim poezja
32. symbolem miłości w obu wierszach jest ogień: Cuda miłości (antynomie), Do trupa (podmiot liryczny stał się żywiołem „wiecznych swych ogniów”)
33. oba wiersze opierają się na koncepcie: Cuda miłości – puenta: źródłem wszelkich cierpień p.l. są piękne oczy dziewczyny, przed urokiem których nie sposób się obronić – nawet chłodny rozum jest bezsilny; Do trupa – zestawienie sytuacji człowieka żyjącego z trupem

Na czym polega istota kreacji człowieka faustowskiego – na podstawie dramatu J. W. Goethego Faust cz. I
Wstępne rozpoznanie problemu
1. wprowadzenie w treść utworu (np.: treścią utworu Goethego są skutki zakładu, do jakiego w niebie doszło między Bogiem a Mefistofelesem. Diabeł – za zgodą Stwórcy – będzie usiłował doprowadzić duszę Fausta do upadku. W tym celu zawiera z uczonym swoistą transakcję: Faust odda diabłu swa duszę, w zamian Mefisto będzie mu służyć i sprawi, że Faust poczuje szczęście i spełnienie i zawoła „Chwilo trwaj, / Jesteś tak piękna!”)
2. główny bohater: uczony, którego autentycznym pierwowzorem był mag i alchemik, Johann Faust, żyjący na przełomie XV i XVI w. Zgłębiał tajemnice czarnoksięstwa i magii, wg legendy miał jakieś konszachty z siłami nieczystymi
interpretacja fragmentu 1
3. umiejscowienie fragmentu w kontekście całości (początek utworu, scena, w której siedzący samotnie w swej pracowni Faust rozmyśla nad swoim dotychczasowym życiem)
4. miejsce i czas akcji: pracownia mędrca mieszcząca się w gotyckiej izbie; noc (mroczna atmosfera, nastrój tajemniczości, grozy)
5. wizerunek bohatera wynikający z fragmentu:
a)wyraża przekonanie, że swoje życie strawił na próżnych dążeniach („Ach, oto wszystkie fakultety / Przebyłem: filozofię, prawo / I medycynę (...). / A tyle przyniósł mi ten trud, / Żem jest tak mądry, jak i wprzód!”)
b)osiągnięcie sukcesu (tytuł magistra i doktora, wierni uczniowie, sława, zaszczyty i pieniądze, mądrość) nie przynosi Faustowi szczęścia
c)wiedza naukowa nie ma prawdziwej wartości – mimo iż jest mądrzejszy od wszystkich znanych mu mędrców, Faust nie potrafi zrozumieć praw rządzących światem
d)”Człowiek nic wiedzieć nie może” – parafraza słów przypisywanych największemu filozofowi w dziejach, Sokratesowi
e)pragnienie dostąpienia łaski prawdziwego poznania (pragnienie poznania boskich planów, metafizycznej zagadki bytu)
6. podjęcie studiów z dziedziny magii i czarnoksięstwa jako próba zrozumienia praw natury i mechanizmów rządzących światem („Przetom się magii oddał skrycie, / Aby mi duchów głos i siły / Niejedną tajnię objawiły (...) Abym rozpoznać mógł ów ład, / Co wnętrznie spaja cały świat”)
7. uczucie zniechęcenia, zwątpienia, przeświadczenie, że naukowa wiedza jest tylko starym, bezużytecznym obciążeniem na drodze prawdziwego poznania („Puszki i szklanki tylko wszędzie - / To świat twój! To się zowie świat!”)
8. poczucie niemocy twórczej („...zamiast żywej wciąż natury, / Którą Bóg ludziom dał w udziale, / Pył cię otacza, stęchłe mury / I trupie głowy, i piszczele!”), niemożności nasycenia głodu duszy
9. wniosek: Faust uświadamia sobie, że jego ziemska, człowiecza natura ogranicza go w realizacji marzeń o dogłębnym poznaniu świata, sensu istnienia
interpretacja fragmentu 2
10. umiejscowienie fragmentu w kontekście całości (akcja rozwija się, Faust wrócił ze spaceru, w czasie którego przyłączył się do niego czarny pudel)
11. miejsce i czas akcji: pracownia Fausta, noc (atmosfera tajemniczości, noc jako pora większej mocy złych duchów, sił nieczystych)
12. Faust, próbując odkryć tajemnicę początku początków (aktu stworzenia świata) otwiera Biblię i rozważa znaczenie słów rozpoczynających Ewangelię wg św. Jana: „W początku było słowo”
13. rozważania Fausta, któremu „słowo” nie wystarcza: „Jeśli się zdołam w strefę ducha wznieść, / Pisano jest: >W początku była treść<” (a więc: znaczenie, sens)
14. kolejny etap rozważań, bowiem „treść” okazuje się również niewystarczające: „Czyż wszystko treść zdziałała i stworzyła? / Powinno być >W początku była siła<” (a więc: potencja, moc)
15. ostatecznie dochodzi do wniosku, że dla niego właściwsze byłyby słowa: „Był na początku czyn” (działanie, a więc Faust formułuje hasło postawy aktywnej)
16. pojawia się Mefistofeles (motyw przemiany z czarnego pudla), ubrany jak wędrowny student
17. pytany, jak ma na imię, diabeł odpowiada: „Tej siły cząstka mała, / Która wciąż złego pragnie, a dobro wciąż działa” (sugestia, że przychodzi w porozumieniu z Bogiem, choć – pozornie – działa wbrew Stwórcy)
18. wniosek: Mefisto przybył, by zaoferować Faustowi swe usługi – w zamian za duszę pomoże uczonemu poznać istotę wszechrzeczy, przyczynę wszystkich zjawisk (poznać życie w jego pełnej postaci)
odniesienie fragmentu do tematu wypracowania
19. znajomość dalszych losów Fausta:
a)Mefistofeles stara się stworzyć Faustowi taką chwilę, którą ten zapragnąłby zatrzymać na wieczność, rezygnując tym samym ze swej aktywności i nieustannych poszukiwań
b)motywy odmłodzenia i obdarzenia uczonego możliwością dowolnego przenoszenia się w czasie i przestrzeni
c)Faust poznaje piękną Małgorzatę, w której się zakochuje i którą uwodzi
d)Małgorzata – urodziwszy niemowlę – topi je, stając się tym samym dzieciobójczynią
e)Faust pozostawia oczekującą na wykonanie wyroku śmierci Małgorzatę w więzieniu
f)zakończenie utworu: stary, schorowany Faust wypowie w końcu słowa „Chwilo trwaj, / Jesteś tak piękna”. Gdy Mefistofeles chce porwać jego duszę do piekła, nastąpi interwencja sił niebieskich. Faust zostanie zabrany do nieba – w nagrodę za aktywne życie, poświęcone bezustannemu dążeniu do ideału
20. wniosek: postać Fausta można interpretować jako metaforę wątpliwości i niepokojów egzystencjalnych uczonego, który próbuje odpowiedzieć na szczególnie ważne pytania o sens ludzkiego działania oraz o możliwości poznawcze człowieka. Bezustanna aktywność życiowa należy do największych zalet Fausta, a jego dążenie do poznania niepoznawalnego stanowi o sensie życia bohatera
podsumowanie
21. terminu „człowiek faustowski” używa się dla określenia człowieka, który motywowany jest do działania bezustannym pragnieniem zdobycia pełni wiedzy, osiągnięcia pełnego poznania (kontekst epistemologiczny). „Faustowski” to także taki, który boryka się z samym sobą, z własną sferą metafizyczną. Podkreślenie, że ponieważ sens egzystencji bohatera nadaje aktywizm, to zaprzeczenie jakiegokolwiek działania i pogrążenie się w statycznym trwaniu stanowiłoby zaprzeczenie jego dotychczasowej postawy życiowej

Na podstawie satyry I. Krasickiego ,,Do króla’’ i innych , znanych ci utworów oświeceniowych, spróbuj odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób literatura kształtowała polityczne oblicze XVIII w.?
Interpretacja utworu:
1.rozpoznanie cech gatunkowych satyry(np. ukazanie krytycznego stosunku autora do wybranych zjawisk w otaczającym świecie)
a)określenie typu satyry(konkretna)
b)odmiana utworu-satyra dedykacyjna(adresowana do Stanisława Augusta Poniatowskiego)
2.określenie sytuacji lirycznej
a)p.l.- osoba krytyczna wobec monarchy, przedstawiciel obozu niechętnego Stanisławowi Augustowi
b)adresat liryczny- król S. A. Poniatowski
c)podkreślenie pychy i zarozumiałości podmiotu lirycznego
3.kontekst biograficzny utworu-zażyłość między I. Krasickim a S. A. Poniatowskim
4.kompozycja wiersza-p.l. stawia Poniatowskiemu 5 zarzutów dotyczących osoby monarchy oraz sposobu sprawowania przezeń władzy
5.zarzut pierwszy: niewłaściwe (zbyt niskie)pochodzenie monarchy:,, Jesteś królem, a czemu nie królewskim synem?’’
a)Poniatowski wywodził się ze szlachty (syn kasztelana krakowskiego)
b)upatrywanie przyczyn szczęścia innych narodów w posiadaniu monarchów wywodzących się z królewskich rodów(,,Kto się w zamku urodził, niech ten w zamku siedzi;/Z tegóc powodu nasi szczęśliwi sąsiedzi’’)
c)wytknięcie królowi, że nie ma wśród swoich przodków jakichkolwiek władców państw(,,Bo natura na rządczych pokoleniach zna się’’)
d)królewskie pochodzenie gwarantuje szacunek i posłuszeństwo podwładnych, którzy o wiele łatwiej wybaczają swojemu monarsze- arystokracie ewentualne błędy czy potknięcia(,,a chociażby który/Odstrychnął się na moment od swojej natury,/Znowu się do niej wróci’’)
e)Stanisław August wywyższa się ponad innych szlachciców, budząc tym samym ich zawiść(,,Tyś królem, czemu nie ja’’)
f)brak szacunku u poddanych (,,Każdy, który stanem/ Przedtem się z tobą równał, a teraz czcić musi,/ Nim powie: ,,najjaśniejszy’’, pierwej się zakrztusi’’)
6.Zarzut drugi: król jest Polakiem(,, Źle to więc, żeś jest Polak; źle, żeś nie przychodzień’’)
7.zarzut trzeci: zbyt młody wiek króla(,,Otoś młody jeszcze’’)
a)Stanisław August wstąpił na tron Polski mając 32 lata
b)władca ,,bez siwizny, bez zmarszczków’’ nie może cieszyć się autorytetem poddanych
c)siwe włosy przydają królowi mądrości(,,w zmarszczkach rozum mieszka’’)
d)siwa broda oznacza wszelką doskonałość monarchy
e)wadami króla są,, młodość, czerstwość i rześkość’’
f)władanie Polską jako powód trosk króla(Poniatowski posiwiał już w pierwszych latach sprawowania rządów)
8.zarzut czwarty; zbyt delikatne obchodzenie się z poddanymi, zbytnia łagodność w sposobie sprawowania rządów(,,Cóżeś zyskał dobrocią, łagodnością twoją’’)
a)poddani powinni bać się swego pana
b)tylko w kraju rządzonym mocną ręką tyrana może panować porządek
9.zarzut piąty: zbyt wysokie wykształcenie monarchy oraz przesadna dbałość o sztukę, naukę i kulturę (,, Księgi lubisz i w ludziach kochasz się uczonych’’)
a)Stanisław August jako mecenas sztuki
b)o bezpieczeństwie narodu stanowi nie mądrość, ale siła (,,Mądry przdysputował, ale głuypi pobił’’)
10.wniosek:król powinien pozbyć się swej łagodności i dobroci, wtedy ma szansę na pochwałę ze strony autora zarzutów
11.podsumowanie: satyra jest asteizmem( dowcip, figura retoryczna mająca dowodzić biegłości krasomówczej autora)-zarzuty stawiane królowi są tak głupie i absurdalne, że w rzeczywistości stanowią pochwałę monarchy i jego zalet
12. obiektem krytyki staje się sarmacka szlachta, atakowana za głupotę , zawiść, krótkowzroczność polityczną oraz szkodzenie państwu
Inne utwory oświeceniowe mają podtekst polityczny
13. historyczne i polityczne tło polskiego oświecenia
a)instytucje polskiego oświecenia(ogólna orientacja)
b)zagrożenie utratą niepodległości
c)nasilenie się zagrożeń po roku 1772(pierwszy rozbiór Polski)
d)nadzieje na reformę państwa (Sejm Wielki)
14.rozwój publicystyki
a)Monitor-czasopismo moralne
b)Zabawy przyjemne i pożyteczne-nieformalny organ obiadów czwartkowych
15I. Krasicki Wół minister –piętnowanie szkodliwych dla poddanych kaprysów króla
16.Franciszek Karpiński Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim- opis tragicznej sytuacji, w jakiej znalazła się Polska po I rozbiorze
17 Stanisław Staszic Przestrogi dla Polski- próba wskazania dróg naprawy Rzeczypospolitej
18.Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła-komedia polityczna ukazująca wzorzec postawy obywatelskiej i patriotycznej(Podkomorzy i Walery) w dobie obrad Sejmu Wielkiego i piętnująca postawy negatywne(Starosta, Starościna, Szarmancki)
19.Adam Naruszewicz Balon-Polska jako łódź, sterowana przez ,,mężnego Sarmatę’’(nadzieje związane z obradami Sejmu Wielkiego)
Franciszek Karpiński Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, ostatniego polskiego króla z domu Jagiellonów-rozpacz po III rozbiorze i wyraz tęsknoty do władców, pod rządami których Rzeczpospolita była potęgą
21.Józef Wybicki Pieśń legionów polskich we Włoszech(Mazurek Dąbrowskiego)-program odzyskania niepodległości na drodze czynu zbrojnego.
WNIOSKI
22.wskazanie licznych prób podejmowanych przez twórców(pisarzy, poetów, publicystów)dla wskazania społeczeństwu właściwych, patriotycznych i obywatelskich wzorców osobowych
23.podkreślenie celów, jakie stawiano przed literaturą zaangażowaną politycznie:
a)funkcja agitacyjna
b)dydaktyzm i moralizatorstwo
24.dychotomiczny obraz świata przedstawionego w utworach politycznych
a)bohaterowie negatywni(Sarmaci bądź kosmopolici, piętnowani przez literaturę, zawsze ponoszą klęskę)
b)bohaterowie pozytywni(patrioci, związani z królewskim obozem reform0 zwyciężają
25.Klęska przedsięwzięcia twórców oświeceniowych
a)rozbiory
b)konfederacja targowicka
c)utrata niepodległości

Rozrachunek ze stoicyzmem w twórczości J. Kochanowskiego – Tren IX
Wstępne rozpoznanie problemu
1. geneza Trenów J. Kochanowskiego (śmierć Urszulki, rozpacz po stracie dziecka, załamanie)
2. różne oblicza kryzysu, jaki ogarnął 50-letniego ojca i poetę
a)filozoficzny
b)religijny
3. umiejscowienie Trenu IX w całym cyklu (podkreślenie, że Treny IX-XI to apogeum kryzysu światopoglądowego)
4. przywołanie definicji stoicyzmu (np. doktryna filozoficzna, stworzona przez greckiego myśliciela Zenona z Kition na przełomie IV i III w. p.n.e.; jej zwolennicy propagowali życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności jako najwyższą cnotę i warunek szczęście itd.)
interpretacja utworu
5. nazwanie gatunku literackiego (tren) i wskazanie różnic między klasyczny trenem a cyklem trenów
6. podmiot liryczny (Kochanowski, ojciec-filozof, który po stracie córki zaczyna wątpić w wyznawany dotychczas światopogląd)
7. sytuacja liryczna: monolog liryczny człowieka poddającego w wątpliwość wartości, którym poświęcił swe życie
8. początek utworu: przeniknięte gorzką ironią apostroficzne nazwanie mądrości (ideału stoickiego) siłą, której pielęgnowanie może człowieka niemalże zamienić w anioła
a)personifikacja Mądrości
b)motyw przemiany (metamorfozy) w anioła
9. wyliczenie korzyści, jakie można osiągnąć pielęgnując w sobie stoicki ideał:
a)uwolnienie się od żądz
b)uzyskanie wewnętrznego spokoju
c)zachowanie trzeźwości umysłu w trudnych sytuacjach
d)nieuleganie emocjom w chwilach gwałtownego szczęścia
e)pogarda dla bólu i cierpienia
f)wzniesienie się ponad wszelkie ludzkie słabości i problemy
g)uwolnienie od lęku przed śmiercią
h)niepożądanie bogactw ani innych dóbr materialnych
i)uwolnienie od niskich uczuć (zazdrości, strachu, niepokojów, wewnętrznych rozterek)
10. uświadomienie sobie, że wraz ze śmiercią córeczki przyszedł ból, którego nie udało się przezwyciężyć teoretyczną stoicką wiedzą
a)podkreślenie polemicznego charakteru utworu (polemika z filozofią)
b)zauważenie (gorzkiej) ironii w utworze
11. Kochanowski uświadamia sobie, że w obliczu śmierci dziecka cierpi tak samo jak każdy inny śmiertelnik („jeden z wiela”)
a)metafora mądrości jako świątyni
b)metafora zrzucenia z ostatnich stopni schodów wiodących do ideału
12. wniosek: zwodniczość filozofii stoickiej polega na fałszywym przekonaniu Kochanowskiego, że dzięki swemu rozumowi i cnotliwemu życiu uniezależni się od wszelkich wyroków losu, że z jednakowym dystansem będzie mógł podchodzić zarówno do nieszczęść, jak i do wszelkich zdarzeń. Śmierć Urszulki odarła go z wszelkich złudzeń, obnażając nieprzystawalność stoicyzmu ideałów do prawdziwego życia
stoicyzm w twórczości Kochanowskiego
13. pochwała cnoty jako najwyższego ideału w pieśniach filozoficznych i refleksyjnych:
a)”Serce roście patrząc na te czasy...” (I/2) – cnota gwarantująca czyste sumienie: „Ale to grunt wesela prawego, / Kiedy człowiek sumnienia całego”
b)”Chcemy sobie być radzi...” (I-9) – wyćwiczony umysł mędrca jako gwarancja zachowania spokoju w każdej sytuacji: „A nigdy nie zbłądzi, / Kto tak umysł narządzi, / Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić, / Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie znosić”
c)”Nie porzucaj nadzieje...” (II-9) – zachowanie stoickiego spokoju: „Lecz na szczęście wszelakie / Serce ma być jednakie”
d)tzw. Pieśń o cnocie (II-12) – najwyższy ideał stoicyzmu, cnota, jest ponad i poza wszelkimi ziemskimi sprawami: „Cnota (jak jest bogata) nie może wziąć szkody / Ani się też ogląda na ludzkie nagrody”
14. odrzucenie ideałów stoicyzmu:
a)Tren XI – nazwanie cnoty błahostką, złudzeniem i pomyłką: „Fraszka cnota! – powiedział Brutus porażony...”
b)Tren XV- przywołanie postaci Niobe, skamieniałej z rozpaczy po śmierci czternaściorga dzieci; chłodne, rozumowe pojmowanie świata musi przegrać w zderzeniu z rzeczywistością
c)Tren XVI- przywołanie przykładu Cycerona („Arpina wymownego”), którego wzniosłe stoickie ideały przegrały z życiem, gdyż „człowiek nie kamień”
d)Tren XVII- podkreślenie naturalnej skłonności człowieka do odpowiedniej reakcji zarówno na smutek, jak i na radość. Tłumienie emocji jest nieludzkie: „... kto się w nieszczęściu śmieje / Ja bych tak rzek, że szaleje”
15. wyjście z kryzysu i odbudowa światopoglądu – Tren XIX: „...ludzkie przygody / Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody”
podsumowanie
16. w momencie śmierci Urszulki zgromadzone mądrość i doświadczenie życiowe Kochanowskiego okazały się niewystarczające. Poeta, który tak chętnie pouczał innych (przykłady pieśni), okazał się bezbronny wobec tragedii, jaka dotknęła go osobiście. Zrozpaczony ojciec nie mógł wytłumaczyć sobie rozumowo, dlaczego zmarło niewinne, małe dziecko, które jeszcze nie zaczęło żyć pełnią życia. Spowodowało to kryzys, ogarniający nie tylko intelekt, ale także jego światopogląd religijny i etyczny Kochanowskiego. Po dramatycznych zmaganiach poecie udało się odbudować swój system wartości, stworzyć go od nowa, na nowych zasadach.

Różne wizje końca świata. Omów temat na podstawie interpretacji wiersza Czesława Miłosza Piosenka o końcu świata oraz znajomości innych utworów podejmujących problem czasów ostatecznych.
Wprowadzenie
1. krąg kultury śródziemnomorskiej i łacińskiej to wyobrażenia o końcu świata ukształtowane w duchu chrześcijańskim.
2. najsilniejsze oddziaływanie na kulturę miała niewątpliwie wizja końca świata przedstawiona w biblijnej Apokalipsie św. Jana
3. w okresie poprzedzającym powstanie Piosenki o końcu świata – dwudziestoleciu – dominował katastrofizm
a)trafne posługiwanie się terminem „katastrofizm”
4. katastroficzna poezja Cz. Miłosza z okresu dwudziestolecia również była oparta o tradycyjną symbolikę i konwencjonalne znaki
a)wskazanie wiersza Roki (1936)
b)wprowadzenie pojęcia: zagłada kosmiczna
c) wprowadzenie pojęć: symbolika ognia i zgliszczy
d)dominujące kolory: czerwień i czerń
5. katastroficzna poezja Józefa Czechowicza – utwór żal – również konwencjonalne obrazy końca świata
a)ogień, pożary, zgliszcza
b)bombardowanie, strzelanina, gaz – śmierć
c) dominujące kolory: czerwień i czerń
6. katastroficzna wizja ludzkości w dramatach S. I. Witkiewicza to także dążenie ludzkości ku zagładzie
a)Szewcy – każda kolejna rewolucja jest w dziejach ludzkości kolejnym krokiem ku nieuchronnej, finalnej katastrofie
b)świat przedstawiony w dramacie Witkacego nie pozostawia złudzeń – od zagłady nie można uciec, nie można się przed nią schronić
interpretacja
7. kontekst historyczny Piosenki...: II wojna światowa (utwór pochodzi z tomu Ocalenie – 1945)
8. wojna wymusza podjęcie problematyki zagłady, ostatecznej katastrofy
9. okrucieństwo wojny stawia pod znakiem zapytania tradycyjną symbolikę i wymowę przedstawienia czasów ostatecznych
10. omówienie problematyki Piosenki...- podjęcie artystycznej i ideowej dyskusji z toposem końca świata
11. eschatologiczny wymiar wiersza
12. sytuacja liryczna: koniec świata „staje się”
13. podmiot liryczny – obserwator „z zewnątrz”, chłodny zdystansowany wobec przedstawionych wydarzeń
14. wiersz otwierają konwencjonalne obrazy zwykłego dnia (choć ostatniego): „W dzień końca świata”...
a)...w przyrodzie panuje porządek „pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji”
b)...ludzie wykonują codzienne czynności: „Rybak naprawia błyszczącą sieć”
c)...panuje nastrój beztroskiej radości: „Skaczą w morzu radosne delfiny, / Młode wróble czepiają się rynny”
d)...świat jest taki, jaki powinien być „I wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć”
15. szereg obrazów bardzo „malarskich”, opiewających uroki codzienności
a)pejzaż – „Kobiety idą polem pod parasolkami”
b)obrazek miejski – „Pijak zasypia na brzegu trawnika”
c) obrazek miejski – „Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa”
d)pejzaż morski – „I łódka z żółtym żaglem do wyspy dopływa”
16. idylliczny, sielankowy nastrój podkreślają dźwięki („Dźwięk skrzypiec w powietrzu trwa / I noc gwieździstą odmyka”)
17. gdy następuje koniec świata, ludzie są nie tylko zaskoczeni, ale i zawiedzeni
18. nic nie przebiega tak, jak w Biblii, nie ma „błyskawic i gromów”, „znaków i archanielskich trąb”
19. ludzie „Nie wierzą, że staje się już”
20. świat przestaje istnieć, ale wygląda jak zawsze
a)porządek kosmiczny – „słońce i księżyc są w górze”
b)porządek świata przyrody – „trzmiel nawiedza różę”
c)porządek świata natury – „dzieci różowe się rodzą”
21. mądrość starca, który ma cechy proroka: „byłby prorokiem”
22. staruszek, mimo iż wie, nie protestuje przeciwko końcowi świata, „ma inne zajęcie”
23. koncentruje się na pracy, którą chce dokończyć – przewiązuje pomidory (wykonuje prostą, prozaiczną czynność)
24. mówi: „Innego końca świata nie będzie”
25. wniosek: apokalipsę trzeba przyjąć, zarówno w wymiarze ogólnoludzkim, jak i jednostkowym
26. różne znaczenia końca świata – różne możliwości odczytania apokalipsy
a)koniec świata, zagłada ludzkości, Sąd Ostateczny
b)śmierć jednostki
c)koniec świata ma miejsce każdego dnia
27. zwrócenie uwagi na prostotę formalną wiersza (proste zdania oznajmujące, proste rymy, powtórzenie ostatniego zdania)
podsumowanie
28. wiersz Miłosza jako polemika z toposem końca świata. Wymowa moralna – wzorcem staje się postawa staruszka, który jest prorokiem i mędrcem: ma świadomość końca i przyjmuje apokalipsę. Śmierć jest nieunikniona, więc nie można się przeciwko niej buntować, byłoby to niemądre i niegodne człowieka. Przewiązywanie pomidorów to symboliczne zajęcie – prosty, zwyczajny, codzienny. To jednak także praca, która otwiera drogę do wieczności.


Średniowieczna ars moriendi jako kwintesencja światopoglądu epoki – na podstawie Pieśni o Rolandzie.
Wstępna rozpoznanie problemu
1. geneza Pieśni... (powstała w średniowieczu, epoce zdominowanej przez teocentryzm i religię, dotyczy wydarzeń z VIII w., ale zapisano ją w XII w. – okresie wypraw krzyżowych)
2. wprowadzenie w akcję utworu (powrót Karola Wielkiego z wyprawy do Hiszpanii, klęska tylnej straży armii Franków w wąwozie Roncevaux)
3. umiejscowienie fragmentu w kontekście książki (ariergarda armii frankońskiej została zaatakowana przez wielokrotnie liczniejsze siły Saracenów; rycerze frankońscy dzielnie walczą, oddając życie za ojczyznę; ostatni umiera hrabia Roland)
4. bohater fragmentu
a)Roland jako dowódca tylnej straży wojsk Karola Wielkiego, odpowiedzialny za bezpieczeństwo monarchy oraz swoich rycerzy
b)Roland jako wzorzec doskonałego rycerza średniowiecznego (cechy: wierność Bogu, wierność ojczyźnie, wierność władcy, wierność kodeksowi honorowemu średniowiecznego rycerza)
interpretacja fragmentu – opis fizycznych aspektów procesu umierania (agonii)
5. przeczucie śmierci – rozpoznanie fizycznych objawów agonii (laisa 168)
6. opis krwawiących ran („uszami mózg mu się wylewa” – 168)
a)podkreślenie, że sformułowanie „uszami mózg mu się wylewa” to hiperbolizacja
7. utrata sił, pierwsze omdlenie (168)
8. ocknięcie się z omdlenia, co świadczy o zaburzeniach pracy organizmu (169)
9. zaburzenia widzenia („czuje, że oczy mu zachodzą mgłą” – 171)
10. bladość twarzy („twarz jego straciła barwę” – 171)
11. prawdopodobnie zaburzenia pracy serca („śmierć go bierze całego: z głowy zstępuje do serca” – 174)
12. narastające osłabienie („raz po raz słabnącą ręką...” – 174)
13. moment śmierci fizycznej („opuścił głowę na ramię; doszedł(...) swego końca” – 176)
interpretacja fragmentu – opis rytuału śmierci (ars moriendi)
14. przeczucie śmierci – sygnał, że należy przygotować się do rytuału („Roland czuje, że śmierć jest blisko” – laisa 168)
15. początek rytuału - modlitwa Rolanda (najpierw Roland modli się za swoich panów, potem modli się za samego siebie – 168)
16. „zabezpieczenie” atrybutów przed przejęciem ich przez wroga (rogu – symbolu dowódcy tylnej straży) oraz miecza, zwanego Durendalem (symbolu przynależności do stanu rycerskiego – 168)
17. jako zdobywca i zwycięzca „idzie do Hiszpanii przez pole” (a więc jest zwrócony twarzą w stronę kraju wrogów – 168)
18. wejście na wzgórze (168); góra – symbol miejsca położonego najbliżej nieba (miejsca „najwyższego”) lub góra: symbol Golgoty, wzgórza, na którym ukrzyżowano Jezusa
19. podejście pod drzewo – symbol „pomostu” między niebem a ziemią lub: drzewo – symbol krzyża (168)
20. zbliżenie się do 4 głazów z marmuru (168), symbolizujących kamienie graniczne lub: symbolizujące ołtarz (4 – cyfra symboliczna – 4 cnoty ewangeliczne)
21. obrona atrybutów przed czyhającym na nie Saracenem (169-170)
22. próba zniszczenia miecza, by nie dostał się w ręce wrogów (171)
a)towarzyszące próbom zniszczenia miecza zwrócenie się z modlitwą do Maryi, wspomnienie wojen i zwycięskich bitew, w których Durendal towarzyszył Rolandowi, wspomnienie ojczyzny
23. położenie się pod drzewem na trawie, twarzą do ziemi – symbol pokory (174)
24. położenie pod siebie rogu i miecza – atrybutów dowódcy i rycerza (174)
25. jako zwycięzca Roland zwraca twarz ku zgrai pogan, w stronę Hiszpanii (174-176)
26. bicie się w piersi na znak pokuty (174-176)
27. wyciągnięcie do Boga prawej rękawicy – tzw. gest lenny, w którym wasal zwraca seniorowi lenno (człowiek zwraca Bogu życie) – (174-176)
28. ostatnie myśli umierającego obracają się wokół spraw najważniejszych dla doskonałego rycerza chrześcijańskiego (zdobyte ziemie, ojczyzna, najbliżsi, król Karol Wielki) – (176)
29. ostatnia modlitwa – prośba do Boga o ocalenie duszy (176)
30. zakończenie rytuału – śmierć („doszedł, ze złożonymi rękami, swego końca” – 176)
31. nagroda za prawidłowo przeprowadzony rytuał oraz pobożne, zgodne z kodeksem życie: „Bóg zsyła mu swego anioła Cherubina i świętego Michała Opiekuna; z nimi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hrabiego do raju”- 176)
rozwinięcie głównej myśli – ars moriendi jako kwintesencja światopoglądu epoki
32. średniowiecze jako epoka historycznoliteracka zdominowana przez światopogląd teocentryczny
33. szczególna rola kościoła i religii
34. zwrócenie się ku wieczności – celem życia ziemskiego staje się wieczny żywot w raju
35. śmierć jako najważniejszy (kulminacyjny) moment w życiu
36. podjęcie przez literaturę problematyki eschatologicznej (tu powinny pojawić się takie pojęcia jak: danse macabre – powszechność śmierci, memento mori – nieuchronność śmierci, ars moriendi- rytuał śmierci)
podsumowanie
37. uczeń punktem wyjścia czyni spostrzeżenie, że w rytuale ars moriendi niczym w soczewce skupia się światopogląd średniowiecza. Potrafi wskazać te cechy epoki, które przejawiają się w rytuale śmierci. Prawidłowe odniesienie interpretowanego fragmentu do wypracowania: w średniowieczu mamy do czynienia ze śmiercią zapowiadaną – początek rytuału to przeczucie nadchodzącej śmierci; zwrócenie uwagi na dwupłaszczyznowość opisu zachowania Rolanda (opis agonii i opis rytuału)


W wypracowaniu pt „Makbet – tyran, który zabił sen” wykorzystaj podane fragmenty dramatu Williama Szekspira (akt I, scena VII)
WSTĘPNE ROZPOZNANIE PROBLEMU
1. geneza Makbeta (powstał na przełomie renesansu i baroku, ale dotyczy średniowiecza, epoki, w której na ludzkie postawy silnie oddziaływały wzorce osobowe)
2. wprowadzenie w akcję utworu (rozgrywa się w wieku XI w Szkocji, trwa wojna między wojskami szkockimi a norweskimi, królem Szkotów jest Dunkan)
3. umiejscowienie fragmentu w kontekście książki: po zwycięskiej bitwie, w czasie której dokonał wielu wspaniałych czynów, Makbet dowiaduje się, że mógłby zostać królem – musi „tylko” popełnić zbrodnię)
Bohaterowie sceny
4. Makbet
a)tan Glamis, który walnie przyczynił się do zwycięstwa Szkotów w bitwie i pognębił zdrajców ojczyzny (m.in. tana Kawdoru, którego godność przejął w nagrodę za zasługi)
b)Makbet jest doskonałym rycerzem, wiernym ojczyźnie, władcy i rycerskiemu kodeksowi honorowemu
c)po usłyszeniu przepowiedni Makbet staje przed możliwością sięgnięcia po koronę, musiałby jednak zamordować Dunkana (swego krewnego i seniora)
5. Lady Makbet – żona Makbeta, która usiłuje przekonać męża do popełnienia zbrodni
Interpretacja fragmentów:
Fragment 1
6. czas i miejsce akcji – zamek Makbeta w Inverness, niedługo po przybyciu króla Dunkana z orszakiem
7. Makbet – początkowo sam – ogarnięty jest wątpliwościami, czy zabić króla
8. moralne rozterki bohatera: czy wolno zabić?
9. niemożność podjęcia ostatecznej decyzji, związana z rozmyślaniami o konsekwencjach krwawego czynu
10. świadomość kary, jaka czeka za zbrodnie królobójstwa
11. obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa królowi – władcy oraz gościowi
12. obraz władcy jako osoby czystej moralnie, doskonałego monarchy bez skazy
13. ambicja jako przyczyna zbrodni („wyłącznie jeden tylko bodziec / Podżega we mnie tę pokusę, to jest / Ambicja”)
14. Lady Makbet jako osoba umiejętnie podsycająca żądze męża, gdy ten proponuje odstąpienie od planu
15. psychologiczne gra Lady Makbet z mężem
a)wypomina mężowi brak zdecydowania, tchórzostwo, obłudę
b)wyszydza jego słabość, nadmiar skrupułów
16. okrucieństwo Lady Makbet (słowa o rozbiciu główki karmionemu niemowlęciu)
17 Lady Makbet jako autorka szczegółowego planu królobójstwa
18. Makbet podejmuje decyzję o zabiciu Dunkana („Niech się więc stanie!”)
fragment 2
19. czas i miejsce epizodu: tuż po zamordowaniu Dunkana
20. ważny motyw: zamordowanie śpiącego, bezbronnego króla
21. tajemniczy głos mówiący o zabiciu snu („Makbet zabija sen, niewinny sen”)
22. przepowiednia dotycząca przyszłości (głos: „Nie zaśniesz już więcej”)
23. zapowiedź stopniowego pogrążania się Makbeta w obłędzie
odniesienie fragmentu do całości – konsekwencje zbrodni
24. wieloznaczność znaczenia słowa „sen”
a)ulga od zmartwień (odcięcie się od rzeczywistości)
b)odpoczynek dla ciała
c)odpoczynek dla umysłu
d)odpoczynek dla duszy
e)źródło regeneracji sił witalnych
25. zabicie człowieka jako zabicie snu – własnego sumienia (siebie) – początek całej sekwencji zdarzeń
26. Makbet nie jest już doskonałym rycerzem, jest tyranem i mordercą
27. zabójstwo króla uruchamia machinę zbrodni – Makbet musi zabijać (osobiście lub zlecać zabójstwo) następnych ludzi:
a)strażników Dunkana
b)Banka
c)Lady Makduf i jej syna
28. karą za zbrodnię jest brak spokojnego, czystego sumienia – brak snu
a)Makbeta nawiedzają upiory (duch Banka)
b)powoli pogrąża się w obłędzie, jego najbliższym towarzyszem staje się strach
c)degradacja fizyczna (bezsenność)
d)degradacja psychiczna (zobojętnienie na świat, na chorobę żony, na wojnę)
29. obłęd dosięga także Lady Makbet
a)popada ona w chorobę psychiczną w czasie snu, gdy do głosu dochodzi podświadomość
b)motyw umywania rąk (motyw piętna kainowego)
30. Makbet coraz silniej pogrąża się w chaosie, staje się znienawidzonym tyranem
31. śmierć jako kara za zbrodnie, konsekwencja wyboru dokonanego pod wpływem żony i ambicji
a)samobójstwo Lady Makbet
b)śmierć Makbeta z ręki Makdufa
podsumowanie
32. ukazanie stopniowego upadku bohatera: od doskonałego rycerza, poprzez człowieka motywowanego do zbrodni przez wyrachowaną żonę i własną ambicję, po tyrana i mordercę. Motyw stopniowego zatracania ludzkich cech: z honorowego, uczciwego człowieka Makbet przeistacza się w istotę na skraju obłędu, pozbawioną ludzkich odruchów i emocji. Przesłanie: przed własnym sumieniem nie da się uciec.


Zjawisko polskiego romantycznego mesjanizmu – na podstawie fragmentu Widzenie ks. Piotra oraz znajomości III części Dziadów
Wprowadzenie
1. zwrócenie uwagi na kontekst historyczny genezy III cz. Dziadów (rozbiory, sytuacja w zaborach, klęska powstania listopadowego)
2. definicja mesjanizmu (Stary Testament, judaizm, Mesjasz; Nowy Testament, chrześcijaństwo, Chrystus)
3. omówienie specyfiki polskiego mesjanizmu (Polacy jako naród wybrany, motyw cierpienia – martyrologia narodu polskiego)
interpretacja fragmentu
4. ks. Piotr jako pełen pokory bernardyn, na którego Bóg zsyła widzenie
5. męczeństwo polskiej młodzieży (zsyłka na Syberię przyrównana do drogi krzyżowej)
6. losy zesłanej w głąb Rosji polskiej młodzieży jako nawiązanie do biblijnej rzezi niewiniątek
7. pierwsza zapowiedź wskrzesiciela narodu, ukrytego pod tajemniczym imieniem „czterdzieści i cztery”
8. analogia: Polska w czasie zaborów – Chrystus wydany w ręce Heroda
9. analogia: sąd Europy nad Polską – Chrystus postawiony przed Piłatem (Galem, czyli Francuzem)
10. analogia: narody domagające się upadku niepodległej Polski – królowie domagający się ukrzyżowania Chrystusa („<>”)
11. analogia: męczeństwo Polski – nałożenie cierniowej korony
12. analogia: rozbiory Polski – przybicie do krzyża (3 zaborców – 3 rodzaje drewna, z jakiego wykonano krzyż)
13. analogia: martyrologia Polaków – cierpienia konającego Chrystusa („Rakus octem, Borus żółcią poi”, „żołdak Moskal z kopiją przyskoczył / I krew niewinną mego narodu utoczył”)
14. zwrócenie uwagi na fakt, że scena z rosyjskim żołnierzem (zapowiedź, że Bóg mu przebaczy – analogicznie jak w Biblii) to wyraz nadziei Mickiewicza na zerwanie się narodu rosyjskiego do walki przeciwko carskiej tyranii
15. analogia: ostateczne pokonanie Polaków – śmierć Chrystusa
16. przywołanie motywu zmartwychwstania Chrystusa jako zapowiedź odzyskania przez Polskę niepodległości
17. druga zapowiedź nadejścia wskrzesiciela narodu; rozszyfrowanie, że pod liczbą „czterdzieści i cztery” (symboliczne imię: Adam) ukryty jest Konrad, którego przyszłe losy poznaje ks. Piotr w swoim widzeniu
odwołanie do całości lektury – mesjanizm w III cz. Dziadów
18. przedmowa: prześladowania młodzieży przyrównane do prześladowanego przez Heroda Chrystusa oraz do biblijnej rzezi niewiniątek
19. dedykacja dramatu (Janowi Sobolewskiemu, Cyprianowi Daszkiewiczowi, Feliksowi Kółakowskiemu) – „NARODOWEJ SPRAWY MĘCZENNIKOM”
20. umiejscowienie akcji Prologu i pierwszych trzech scen dramatu w więzieniu, gdzie przebywają filomaci i filareci, pozbawieni wolności przez carską tajną policję
21. scena I- opowieść Tomasza (Zana) o okrucieństwie Nowosilcowa i cierpieniu uwięzionych rodaków („Ja jestem na waszego towarzystwa czele, / Mam obowiązek cierpieć za was, przyjaciele”)
22. scena I- opowieść Jana Sobolewskiego o dziesięcioletnim chłopcu, który miał na nogach zbyt ciężkie kajdany
23. scena I- opowieść Jana Sobolewskiego o patriotyzmie i bohaterstwie Janczewskiego
24. scena I- opowieść Jana Sobolewskiego o ciężko pobitym w śledztwie Wasilewskim (analogia do zdjętego z krzyża Chrystusa)
25. scena I- Sobolewski przyrównuje odjeżdżające na zesłanie kibitki z polską młodzieżą do równie niewinnej ofiary Chrystusa
26. scena I- opowieść Adolfa (Januszkiewicza) o samobójstwie Ksawerego, filarety, który zastrzelił się w obawie przed aresztowaniem
27. scena III (również scena VIII)- Konrad o Rollisonie, skatowanym w śledztwie, myślącym o samobójstwie
28. scena IV- modlitwa Ewy za wileńską młodzież(„Zły car kazał ich wszystkich do ciemnicy wsadzić / I jak Herod chce całe pokolenie zgładzić”)
29. scena VII- Adolf (Januszkiewicz) w salonie warszawskim opowiada o sytuacji na Litwie (cierpienia młodzieży „od pałki i bata”)
30. scena VII- opowieść Adolfa o Cichowskim, porwanym i torturowanym przez carską tajną policję
31. scena VIII- analogia: pani Rollison przyrównana do Matki Boskiej, rozpaczającej po stracie Syna (motyw Mater Dolorosa)
32. losy zesłańców w Rosji (USTĘP – droga na zesłanie, przedmieścia Petersburga, opis stolicy Rosji...)
podsumowanie
33. podkreślenie szczególnej roli Mickiewiczowskiego mesjanizmu jako historiozofii niosącej pocieszenie i pokrzepienie pognębionemu narodowi; Polska jako naród wybrany (Polska – Chrystusem narodów); wytłumaczenie Polakom sensu cierpienia; interpretacja klęski powstania listopadowego