Wybuch Powstania Styczniowego. Co powinni zrobić Polacy, żeby uniknąć tej klęski ?

Od połowy 1860 r. młodzież akademicka organizowała manifestacje patriotyczne: na pogrzebie gen. Józefa Sowińskiego i na Woli, gdzie padł generał, w rocznicę 29 listopada 1930 r. (wybuch powstania listopadowego). Brały w nich udział tysiące mieszkańców. Władze reagowały niezdecydowanie, w czym widziano ich słabość. Dopiero manifestacja w rocznicę bitwy grochowskiej, 25 lutego 1861 r., została zaatakowana na Starym Mieście, w dwa dni później wielki pochód dotarł na plac Zamkowy, gdzie natknął się na kozaków i piechotę rosyjską, która oddała salwę do tłumu, zabijając pięciu manifestantów. Ten dramatyczny epizod zapoczątkował rozwój wydarzeń politycznych trwających blisko dwa lata, które zadecydowały o dramacie 1863 r. W nich trzeba szukać odpowiedzi na pytanie stawiane przez historyków, a częściej jeszcze przez publicystów, mianowicie, czy powstanie styczniowe było do uniknięcia? Część historyków uważa, że wzburzenie wywołane krwawą rozprawą na placu Zamkowym oraz rodzaj paniki, jaka zapanowała w otoczeniu namiestnika Gorczakowa, dawały dobrą sposobność do zbrojnego powstania w Warszawie. Jest to mało przekonujące, bo oparte na przecenianiu siły ruchu. Zapewne u niektórych organizatorów manifestacji była powstańcza ochota. Za to żadnego planu, a zwłaszcza organizacji i broni. Ruch był silny manifestacjami, które pokazały aspiracje niepodległościowe i miały moralnie oddziaływać na ziemiańskie Towarzystwo Rolnicze. Od tego do walki zbrojnej droga była jeszcze daleka.