Charakterystyka gminy Sucha Beskidzka

1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE

Miasto Sucha Beskidzka, stolica Powiatu Suskiego, położone jest w południowo-zachodniej części Województwa Małopolskiego.
Jak wynika z nazwy leży ono w Beskidach, w widłach rzek Skawy i jej dopływu Stryszawki. Położenie miasta w głębokiej dolinie oddzielającej od północy pasmo Beskidu Makowskiego od Beskidu Małego jest szczególnie atrakcyjne. Najwyższą część Beskidu Makowskiego stanowi Pasmo Przedbabiogórskie zaczynające się w zachodniej części na orograficznym węźle góry Mędralowej (1170 m) położonej na granicznym dziale wodnym bałtycko-czarnomorskim, oddzielonej przełęczą Głuchaczki (834 m) od grupy pilszczańskiej w Beskidzie Żywieckim i Przełęczą Jałowiecką (1017 m) od Pasma Babiogórskiego. Pasmo Przedbabiogórskie ciągnie się w kierunku północnym od oddzielonego przełęczą Przegibek szczytu Jałowiec, gdzie rozgałęzia się na ramiona obejmujące dolinę Stryszawki i dochodzi do doliny Skawy. Ostatni większy szczyt tego Pasma - Magurka (872 m) leży na terenie gminy Sucha Beskidzka.
Od północnego-zachodu Sucha Beskidzka graniczy z Beskidem Małym, opadającym Górą Jasień do doliny Skawy.
Głównym ciekiem wodnym na terenie gminy jest rzeka Skawa, której dolina o przebiegu południowym znajduje się po wschodniej stronie Suchej Beskidzkiej. Lewobrzeżnym dopływem Skawy jest potok Stryszawka przepływająca od zachodu na wschód miasta. Z otaczających gminę wzniesień wypływają Księży Potok, Zasypnica, Błądzonka oraz potoki bez nazwy, które mają cechy typowych strumieni górskich. Skawę, Stryszawkę i pozostałe dopływające do nich potoki cechują duże spadki podłużne i głęboko wcięte w podłoże fliszowe koryta. Cechuje je duża zmienność natężenia przepływów w ciągu roku hydrologicznego.

Gmina Sucha Beskidzka graniczy z następującymi gminami:
· od północy z Zembrzycami
· od wschodu i południowego wschodu z Makowem Podhalańskim
· od zachodu i południowego zachodu ze Stryszawą

1.2. KRÓTKA HISTORIA MIASTA

Historia miasta Sucha Beskidzka związana jest nierozerwalnie z dziejami całego regionu. W okresie wczesnego średniowiecza tereny te pokrywała pierwotna Puszcza Karpacka, pozbawiona zwartego osadnictwa.
Tereny na których znajduje się miasto należały początkowo do księstwa opolskiego, później cieszyńskiego, a następnie do oświęcimskiego i zatorskiego . Po inkorporacji tych Księstw, dokonanej przez Sejm w 1564 r cały obszar obecnego Powiatu Suskiego znalazł się w granicach Rzeczpospolitej Polskiej.
Pierwsza wzmianka o Suchej datowana jest na rok 1405, w którym dokonana została jej lokalizacja na prawie niemieckim jako wsi prywatnej, szlacheckiej usytuowanej nad rzeką Suchą, zwaną obecnie Stryszawką.
Należy podkreślić, że tereny pozostające przed laty w granicach księstw śląskich znalazły się na początku XVII w. całkowicie we władaniu rodu Komorowskich, dając początek dominiom z centrum na zamku w Suchej.
Pierwszymi znanymi z nazwiska właścicielami Suchej byli Słupscy. W roku 1554 Gaspare Castiglione złotnik krakowski pochodzący z Florencji odkupił Suchą od Słupskich i dziesięć lat później został oficjalnie przyjęty w poczet "braci" szlacheckiej, przyjmując nazwisko Suski herbu Saszor. W roku 1608 Sucha, będąca już własnością Piotra Komorowskiego herbu Korczak, stała się centrum tzw. "państwa suskiego". Kolejni właściciele Wielopolscy herbu Starykoń, sprawni zarządcy oraz inicjatorzy wielu reform w sądownictwie i administracji dóbr, przyczynili się do znacznego ożywienia gospodarczego Suchej. Za czasów Branickich herbu Korczak, Sucha uzyskała prawa miejskie w roku 1896.
Ostatnimi właścicielami miejscowymi byli Tarnowscy herbu Leliwa.
Od roku 1867 Sucha znalazła się w granicach Powiatu Żywieckiego natomiast od roku 1924 włączona została do nowoutworzonego Powiatu Makowskiego i stan taki trwał do roku 1933, to jest do momentu zlikwidowania tego powiatu. W tymże roku miasto Sucha znów powróciło do Powiatu Żywieckiego. Po napaści w 1939 roku hitlerowskich Niemiec na Polskę okupanci włączyli Suchą do Rzeszy Niemieckiej. Stała się ona granicznym miastem, gdyż zarówno Maków Podhalański jak i Zembrzyce należały do Generalnego Gubernatorstwa. W okresie okupacji wielu mieszkańców Suchej uczestniczyło aktywnie w Ruchu Oporu (Armia Krajowa). Miasto przeżyło nalot amerykańskich superfortec B-29 w dniu 6 sierpnia 1944 roku, które wracając do Włoch po zbombardowaniu Rafinerii w Trzebini zrzuciły kilka bomb w rejonie stacji kolejowej powodując wśród okolicznych mieszkańców panikę i ucieczkę do lasu na Cholernym. Jedna z bomb trafiła w restaurację dworcową, ale przebijając strop na szczęście nie wybuchła. Okres okupacji hitlerowskiej to czas wzmożonych walk oddziałów partyzanckich często wysadzających wojskowe transporty niemieckie. Niestety wśród ofiar tych wysadzeń znalazło się wielu suskich kolejarzy, którzy musieli obsługiwać te transporty.
Po zakończeniu wojny Sucha znalazła się znowu w Powiecie Żywieckim, ale w roku 1956 doczekała się utworzenia Powiatu Suskiego.
Niestety po reformie administracyjnej państwa w 1975 roku Powiat Suski został zlikwidowany, a miasto wraz z całym regionem włączone do Województwa Bielskiego. W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999 roku utworzony został Powiat Suski, który wszedł w skład Województwa Małopolskiego.
Od pięciu lat miasto stara się odnaleźć właściwe miejsce w nowej, niełatwej rzeczywistości.

1.3.UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI I GEOMORFOLOGIA

Miasto Sucha Beskidzka położone jest w dosyć wąskiej Kotlinie górskiej (na wysokości ok. 330 m) w miejscu gdzie niejako stykają się trzy pasma górskie - Beskid: Żywiecki, Makowski i Mały, przeważnie w dolinie rzeki Stryszawki płynącej równoleżnikowo od zachodu na wschód, aż do ujścia do Skawy. Otaczający gminę teren ma charakter typowo górski, przy czym zwarte prawie równoległe grzbiety osiągają wysokości ok. 600 m n.p.m. Opadają stromymi i łagodniejszymi stokami do wąskich den dolin , w których płyną rzeki i potoki. Najbardziej zabudowany jest północno-wschodni stok Magurki, opadający od południa w dolinę Stryszawki i Skawy.

Najważniejsze wzniesienia na terenie gminy to:
· Magurka (872 m)
· Kamienna (744 m)
· Pykowica (605 m)
leżące na południe od Stryszawki oraz:
· Lipska Góra (625 m)
· Żmijowa (585 m)
· Jasień (521 m)
Położone na północ od Stryszawki.

1.4.WARUNKI KLIMATYCZNE I HYDROLOGICZNE

Teren gminy znajduje się w zasięgu oddziaływania klimatów podgórskiego i górskiego, o znaczących różnicach czynników klimatycznych w zależności od wysokości nad poziomem morza.
Gmina usytuowana jest w strefie umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego (do wysokości ok. 700 m n.p.m.) natomiast południowo-zachodnie obrzeża (przysiółek Kubasiaki) można już zaliczyć do umiarkowanie chłodnego piętra klimatycznego.
Przeważające kierunki wiatrów to zachodnie i południowo-zachodnie. Odpowiadają one ukształtowaniu terenu (wieją wzdłuż dolin).
Z wiatrów lokalnych najbardziej odczuwalny jest wpływ wiatru halnego zwanego tutaj orawiakiem. Jest to ciepły i suchy wiatr wiejący z kierunków południowych, szczególnie wiosną i jesienią (przeważnie 20 – 24 dni), który bardzo niekorzystnie wpływa na organizm człowieka oraz powoduje depresje psychiczne.
Intensywność opadów zwiększa się od podnóży ku szczytom i wynosi odpowiednio od 800 do 1000 mm. Średnia temperatura roczna od ok. 7,8 oC (w najwyżej położonych rejonach gminy) do ok. 4,0 oC (Magurka). Pokrywa śnieżna w mieście utrzymuje się od grudnia do marca, a na północnych stokach Magurki do drugiej połowy kwietnia. Średnia grubość pokrywy śnieżnej wynosi w mieście od 20-25 cm.
Długość okresu wegetacyjnego też jest zróżnicowana i waha się od 170 dni na wysokości 872 m do 220 w najniższych rejonach gminy.

Do szczególnie niekorzystnych czynników klimatycznych należy zaliczyć :
· silne wiatry południowo-zachodnie i południowe
· spóźnione przymrozki wiosenne
· obfite opady śniegu (na szczęście nie występują systematycznie w każdym roku)
· obfite opady deszczu na przełomie czerwca i lipca oraz we wrześniu
· występowanie mgieł.

Przez wschodnie tereny miasta przepływa rzeka Skawa. Wpadają do niej od południowego zachodu Księży Potok, Bucałówka i Sumerówka. Natomiast do rzeczki Stryszawka wpadają:
· od południa potok Czerna (zachodnia granica miasta) i Zasypnica
· od północy potok Błądzonka.

1.5. BUDOWA GEOLOGICZNA

Pasma górskie Beskidów, pośród których położona jest gmina Sucha Beskidzka zbudowane są z piaskowców, margli, zlepieńców i łupków ilastych, obejmowanych ogólną nazwą fliszu karpackiego. W ciągu kilku okresów górotwórczych utwory te uległy pofałdowaniom i nasunięciom na siebie, a niejednorodna odporność materiału skalnego spowodowała zróżnicowanie ukształtowania. Zdecydowana większość wzniesień górskich zbudowana jest ze skał fliszowych płaszczowiny magurskiej (87,8 %) W wyniku procesu glebotwórczego ze zwietrzelin tych skał powstały gleby brunatne kwaśne i wyługowane oraz pseudobielicowe.
Na obszarze obejmującym 8,8 % terenu występują osady aluwialne, a 3,4 % powierzchni pokrywają utwory deluwialne.
Wzniesienia Beskidów charakteryzuje łagodność pasm, zaokrąglenie szczytowych kopuł i garbów grzbietów. Grzbiety te ciągną się w odosobnieniu (wyspowo), niekiedy zaś przybierają charakter wałów górskich o stromych stokach. Ciekawą budowę geologiczną ma Beskid Mały opadający od południowego-zachodu w dolinę Skawy (w rejon Suchej Beskidzkiej). Przeważającym materiałem tworzącym to pasmo górskie są twarde, bardzo odporne piaskowce godulskie. Poszczególne warstwy budujące masyw Beskidu Małego zostały nasunięte na siebie w postaci płaszczowin. Podobna budowa geologiczna skłaniała niektórych geologów do zaliczania Beskidu Małego do Beskidu Śląskiego, jednak wyraźne wyodrębnienie się tego pasma w odrębną grupę górską uzasadnia przyjęty podział.

1.6.ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

Demografia
Ludność Gminy Sucha Beskidzka (wg stanu na dzień 31.12.2003 r) liczy 9695 mieszkańców, w tym kobiet 5023, mężczyzn 4672 .
Gęstość zaludnienia jest najwyższa, w całym powiecie i wynosi 360 osób na 1 km2. Wskaźnik urbanizacji wynosi 27,2 %.

Prognoza demograficzna
Urząd Statystyczny, Oddział Limanowa opracował prognozę demograficzną dla Powiatu Suskiego.
Dane za lata 2003- 2013 podano w tabeli 1.6

Zatrudnienie i bezrobocie
Stopa bezrobocia w Suchej Beskidzkiej (podobnie jak w całym powiecie) systematycznie rośnie od roku 2000. Poziom bezrobocia w Powiecie Suskim osiągnął w roku 2003 wartość 12,2 %. Struktura bezrobocia w 2003 roku była względnie stabilna i w zasadzie nie odbiegała od średnich wojewódzkich. Widoczne są pewne zmiany w udziale niektórych grup bezrobotnych. Od trzech lat zmniejsza się nieznacznie przewaga kobiet. Wyraźnie wzrasta odsetek osób pozostających na bezrobociu dłużej niż jeden rok. Poważny problem stanowi bezrobocie wśród młodzieży w wieku 18-24 lat, wynoszące około 33 %, a wśród długotrwale bezrobotnych ponad 20 %.

Struktura mieszkańców gminy
Liczba kobiet 5 023 osoby
Liczba mężczyzn 4 672 osoby

Liczba bezrobotnych (stan na 31.03.2004 r)
Kobiety 337 osób
Mężczyźni 387 osób
Razem 724 osoby

Bezrobocie wśród ludzi młodych (1824 lat)
Od 12 24 miesięcy 212 osób
> 24 miesiące 237 osób

Jak wynika z przytoczonych liczb bezrobocie pozostaje jednym z największych i najboleśniejszych problemów społecznych. Jego rozwiązanie to poważne wyzwanie dla wszystkich instytucji i podmiotów działających na lokalnym rynku pracy, a także dla władz samorządowych, które podejmują wysiłki w celu znalezienia nowych możliwości zwiększenia zatrudnienia w mieście oraz ułatwienia potencjalnym inwestorom podejmowanie działalności gospodarczej.

Gospodarka
Miasto Sucha Beskidzka znajduje się na 3 miejscu w Powiecie jeżeli chodzi o koncentrację jednostek produkcyjnych na 1000 mieszkańców, która wynosi 76,7 (największą koncentrację ma Jordanów - 92,8, a następnie Maków Podhalański 84).
Największe podmioty gospodarcze prowadzące działalność produkcyjną na terenie gminy Sucha Beskidzka przedstawione zostały w poniższej tabeli

Rolnictwo
Teren gminy nie należy do obszarów typowo rolniczych.
Użytki rolne to najsłabsze gleby w województwie małopolskim (gleby płytkie, silnie szkieletowe, narażone na procesy erozyjne i wymywanie części spławianych). Wartość rolnicza tych gleb jest bardzo niska. Do niekorzystnych czynników przyrodniczych należy także urozmaicona rzeźba terenu, która powoduje silne zróżnicowanie temperatur i opadów atmosferycznych oraz wydłużony okres wegetacyjny i większa liczba dni z pokrywą śnieżną. Szczególnie duże różnice występują między stokami południowymi i północnymi.
Na terenie gminy znajduje się 450 indywidualnych gospodarstw rolnych (wg danych z grudnia 2003 r) Średnia powierzchnia 1 gospodarstwa wynosi 1,68 ha (dla porównania w powiecie suskim 2,61 ha, w województwie małopolskim 3,2 ha, w Polsce 7,0 ha, a w Unii Europejskiej 17,0 ha).
Struktura agrarna gminy wskazuje na znaczne rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Drugą cechą charakterystyczną tutejszych gospodarstw jest rozproszenie gruntów tworzących niekorzystne, chociaż malowniczo wyglądające szachownice pól.
Podobnie jak na terenie powiatu występuje również w Gminie Sucha Beskidzka zjawisko bezrobocia agrarnego. Pewien odsetek osób nie zdolnych do utrzymania się z pracy w rolnictwie zatrudniany jest w przemyśle, budownictwie i usługach, często pracując dorywczo.
W strukturze upraw dominują zboża, pszenica, owies, żyto i jęczmień, ale są to wielkości nie liczące się w gospodarce rolnej województwa małopolskiego.
Znaczącą pozycję w strukturze upraw stanowią ziemniaki. Pozostałe grunty użytkowane są głównie pod uprawę roślin pastewnych. Ze względu na niską jakość gruntów plonowanie utrzymuje się na niskim poziomie. W mieście w zasadzie brak specjalistycznego rolnictwa, jest tylko jedna prywatna szklarnia na przysiółku Role (właściciel Krzysztof Skrzypek).
W gospodarstwach wiejskich na terenie gminy na niewielką skalę prowadzona jest hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu.
Warunki klimatyczno–glebowe ograniczają produkcję rolną do wykorzystywania powierzchni jako źródło paszy dla przeżuwaczy. Możliwe są tu jedynie ekstensywne kierunki produkcji bydła, zwłaszcza mlecznego i owiec ras górskich.
Rolnictwo na terenie gminy nastawione jest w zdecydowanym stopniu na zaspokojenie potrzeb życiowych rodzin rolniczych, w bardzo ograniczonym stopniu na sprzedaż mieszkańcom i wczasowiczom.
Następuje spadek pogłowia zwierząt gospodarskich, zmniejszenie stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, co zdecydowanie ograniczyło zagrożenie środowiska naturalnego.

Infrastruktura techniczno - inżynieryjna gminy
Zaopatrzenie w energię elektryczną
Na terenie gminy nie ma elektrowni, ani elektrociepłowni. Linia wysokiego napięcia
110 kV przebiega przez miejscowości: Śleszowice, Sucha Beskidzka, Białka, Jordanów
W Suchej Beskidzkiej znajduje się jedna stacja transformatorowa.

Zaopatrzenie w energię cieplną
Dominującym źródłem ciepła dla pięciokondygnacyjnych bloków osiedlowych są lokalne kotłownie opalane olejem, natomiast w zabudowaniach jednorodzinnych różnego typu piece grzewcze. Niestety ze względów oszczędnościowych są one opalane najgorszymi gatunkami węgla, a co najgorsze także różnymi odpadami organicznymi, w tym tworzywami sztucznymi (nie wykluczone, że zawierającymi PCW).

Zaopatrzenie w gaz ziemny
Sieć gazowa o długości 10 310 m przebiega przez Suchą Beskidzką. Źródłem zasilania jest gazociąg wysokoprężny relacji Stryszów - Zembrzyce - Sucha Beskidzka, który docelowo ma być doprowadzony także do Makowa Podhalańskiego. Stacja redukcyjno - pomiarowa w Suchej Beskidzkiej zlokalizowana jest nad rzeką Skawą, w rejonie Stacji benzynowej ORLEN (dojście od ulicy Wadowickiej).

Sieć wodociągowa i zaopatrzenie w wodę
Na terenie Suchej Beskidzkiej zainstalowana została sieć wodociągowa o długości 30,1 km. Z sieci tej korzystają prawie wszyscy mieszkańcy strefy I oraz niewielka część strefy II.
Mieszkańcy strefy III zaopatrują się w wodę z ujęć powierzchniowo-podziemnych (ujęcia źródłowe ) oraz różnych studni.

Sieć kanalizacyjna i odprowadzanie ścieków
Ogółem na terenie miasta znajduje się 27,6 km sieci kanalizacyjnej zbiorczej. Niestety nie obejmuje ona całej strefy II. Brak tej sieci w strefie III. Mieszkańcy terenów pozbawionych kanalizacji korzystają z przydomowych zbiorników fekalnych (szamb), które nie zawsze są szczelne. Na terenie miasta znajduje się także jedna przydomowa oczyszczalnia ścieków.

Drogi i transport
Przez miasto Sucha Beskidzka przebiegają:
· droga krajowa nr 28: Wadowice – Sucha Beskidzka – Maków Podhalański – Jordanów – Rabka – Limanowa – kierunek Nowy Sącz,
· droga wojewódzka nr 946: Sucha Beskidzka –Żywiec,

Dopełnienie głównego układu szkieletowego dróg stanowi sieć dróg lokalnych, a najważniejsze z nich to prowadzące na Błądzankę (ulice Hr. Tarnowskiego, Batalionów Chłopskich, Błądzonka), na Zasypnicę (ul. Zasypnicka) oraz na Podksięże (ul.Kościelna i łączące się z nią ulice Armii Krajowej i 3 Maja). Ulice te posiadają nawierzchnię bitumiczną.

W Suchej Beskidzkiej krzyżują się dwie linie kolejowe:
· Żywiec - Sucha Beskidzka - w kierunku Chabówki
· Kraków - Skawina - Lanckorona - Kalwaria Zebrzydowska - Sucha Beskidzka - Maków Podhalański - Chabówka.

1.7. WALORY TURYSTYCZNE

Największym bogactwem gminy i jego okolic są okalające Suchą Beskidzką pasma Beskidów, tworzące malowniczy krajobraz zarówno w lecie jak i w zimie. Te walory przyrodnicze i krajobrazowe sprawiają, że obszar ten jest atrakcyjny pod względem przyrodniczym i krajobrazowym.
Gmina Sucha Beskidzka jest świetnym punktem wypadowym w różne pasma górskie, a w szczególności w masyw Jałowca (przez Magurkę), w Beskid Mały oraz w obszar Babiogórskiego Parku Narodowego, z największym szczytem Beskidów Zachodnich - Babią Górą (1725 m), również przez Magurkę.

Na terenie gminy dominują następujące formy turystyki kwalifikowanej:
· piesza turystyka górska ( najczęściej uprawiana),
· turystyka narciarska,
· turystyka rowerowa,

Turystyka poznawcza, której celem jest zwiedzanie jakiegoś obiektu, miejscowości czy regionu dotyczy przede wszystkim renesansowego zamku zwanego "Małym Wawelem", legendarnej karczmy "Rzym" znajdującej się w Rynku, która stanowi przykład osiemnastowiecznego budownictwa drewnianego.
Walory środowiska przyrodniczego predysponują gminę do pełnienia funkcji lokalnego centrum turystycznego i rekreacyjnego, inspirującego rozwój tej dziedziny życia gospodarczego dla całej ziemi suskiej.
Należy podkreślić, że na terenie gminy znajduje się kilka obiektów turystycznych o zróżnicowanym standardzie, oferujących noclegi i wyżywienie.
Wykaz tych obiektów wraz z liczbą obsługiwanych turystów w latach 2001 i 2002 przedstawiono w tabeli 1.7.

Jak z powyższej tabeli wynika w ciągu roku nastąpił spadek liczby gości korzystających z noclegów o 682 osoby, co stanowi 6,17 %. Jeżeli tendencje te utrzymają się w 2003 r to będzie to wyraźny sygnał dla właścicieli obiektów do podjęcia energicznych przeciw działań.
Na terenie Suchej Beskidzkiej (pod Magurką) znajduje się także Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy Klubu Inteligencji Katolickiej w Krakowie "ANDRZEJÓWKA" . Powstał on w miejscu przebudowanej Stacji Turystycznej PTTK "U Pytla".