Opisz i porównaj zbiorowości społeczne, w których uczestniczysz np. rodzina, grupa studencka, zakład pracy, zbiorowość lokalna

Socjologia jest nauką, która bada społeczne zachowania się człowieka, organizację społeczeństw oraz zachodzące w nim interakcje. Celem socjologii jest usystematyzowanie i ściślejsze określenie codziennych, społecznych doświadczeń poprzez poszerzenie i pogłębienie naszego indywidualnego spojrzenia społecznego świata. Socjolog bada wszelkie ograniczenia, kulturowe symbole, które ludzie tworzą i wykorzystują do kontaktowania się ze sobą i organizowania społeczeństw; odkrywa i bada wszystkie społeczne struktury, które porządkują życie społeczne; poddaje także badaniu wszystkie procesy takie jak dewiacje, zbrodnie, odstępstwa, migracje i wszelkie ruchy społeczne, które naruszają społeczny porządek; dąży także do zrozumienia transformacji, które owe procesy wywołują w kulturze i strukturach społecznych.
Rzeczywistość społeczna tworzy pewną taką strukturę, która każdemu z nas wyznacza określone miejsce, uświadamia, czego się od nas oczekuje oraz jak powinniśmy myśleć. Świat społeczny bez struktury byłby chaosem.
„Życie społeczne jest nieustannym przeciąganiem liny pomiędzy naszym pragnieniem bycia wolnym a potrzebą uczestnictwa w strukturze społecznej.” (s. 49 I. H. Turner „Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie.”)

Większość naszej codziennej aktywności przebiega wewnątrz struktur społecznych. Struktury społeczne składają się na podstawowym poziomie z pozycji społecznych, które określają zajmowane przez nas miejsce w systemie wzajemnie powiązanych pozycji. Znając swoją pozycję, wiemy co do nas należy i czego się od nas oczekuje. A zatem dana pozycja ma znaczenie tylko w relacji do innych i tak na przykład pozycja studenta zawiera jasno określone normy – przychodzić na zajęcia, uczyć się, zdawać egzaminy, odnosić się z szacunkiem do nauczycieli i inne. Każdy z nas zajmuje wiele różnych pozycji w rodzinie: dziecka, ojca lub matki, w kościele: wierny; w organizacjach: student, robotnik, członek jakiegoś stowarzyszenia, w grupie przyjaciół, studenckiej; w społeczności lokalnej: mieszkaniec, w partiach politycznych: głosujący; w społeczeństwie: obywatel. Taki układ pozycji określony jest mianem układu pozycji. Wyznacza on struktury, do których należymy, oraz systemy kulturowe, z którymi jesteśmy związani. Każda pozycja opiera się na różnych systemach kulturowych, które kierują naszym postrzeganiem i zachowaniami. Podstawowymi strukturami społecznymi, które organizują ludzkie populacje są grupy złożone ze stosunkowo niewielkiej sieci osób mających ze sobą bezpośredni kontakt, organizacje skupiające większa liczbę ludzi lub grup wedle hierarchii władzy, społeczności lokalne, które gromadzą wedle określonego porządku jednostki, grup i organizacji, których celem jest rozwiązywanie podstawowych problemów ludzkiej egzystencji i społecznej organizacji; kategorie, w których wyróżniające się cechy ludzi staja się podstawą różnic w traktowaniu tychże ludzi; struktury stratyfikacyjne, w których poszczególne kategorie ludzi otrzymują nierówne udziały w wartościowych zasobach dóbr; systemy społeczne obejmujące jakąś przestrzeń i terytorium oraz wykraczające poza jedno terytorium; struktury międzyspołeczne łączące ze sobą różne społeczeństwa.

Istnieje zapewne jakaś liczba związków między strukturą osobowości a strukturą społeczeństwa i każdy z tych związków musi być funkcjonujący, ażeby jednostki mogły normalnie funkcjonować w swoim społeczeństwie. Osobowość jednostek stanowi zatem pod pewnymi względami produkt cywilizacji społeczeństwa oraz jego zasad. Osobowość rozwija się według pewnego wzorca ustalonego przez społeczeństwo. Można powiedzieć, że nie może istnieć żadne społeczeństwo bez jednostek, które je tworzą; że trwa ono i przekazuje swoją cywilizację poprzez wchodzące w jego skład jednostki; społeczeństwo istnieje, ponieważ pewna liczba jednostek przestrzega rządzących nim zasad. Cywilizacja nie istnieje poza jednostkami, które są jej ucieleśnieniem, z drugiej strony te jednostki nie mogłyby istnieć bez cywilizacji, w której żyją i która je kształtuje. System wychowawczy odgrywa role zasadniczą w przekazywaniu modelu osobowości, a zatem utrwalaniu cywilizacji. Należy badać rodzinę oraz szkołę, ale także technikę wychowania poczynając od sposobu karmienia po sposób karania i nagradzania dzieci, aż do idealnego wzorca mężczyzny i kobiety narzucanego dzieciom. Liczą się podstawowe cechy i zachowanie, które wpływają na strukturę osobowości i które zapoczątkowują tworzenie się superstruktur. Każde społeczeństwo tworzy na swój użytek pewien obraz dziecka, które następnie traktuje wedle stworzonego obrazu. Dziecko może być traktowane jako stworzenie lub jak mały człowiek, mały dorosły. Wychowanie dokonuje się również zależnie od roli, jaką zdaniem rodziców dziecko będzie miało do wypełnienia: roli mężczyzny czy kobiety, zwierzchnika czy robotnika. Od samych początków nauki dziecko wyrabia sobie pewną liczbę postaw, które są jego postawami ugruntowanymi głębiej lub płyciej. Następnie w miarę dorastania , gdy kształtuje się jego osobowość, nakładają się postawy mniej głębokie i bardziej swoiste. Dochodzi do sprzężenia się postaw. Motywacje zaś są czynną stroną postaw, wierzenia – stroną poznawczą. Postawa więc jest wynikiem pewnej znajomości rzeczy oraz pewnej wiary, która w każdej jednostce ożywia pewne motywacje. Możemy powiedzieć, że postawa jest mniej lub bardziej trwałą zmiennością do powodowania wielkiej liczby zachowań i przekonań w odniesieniu do pewnej sprawy. Postawy moją być nabyte i narażone na wpływy zewnętrzne i dlatego też uspołecznienie powoduje ukształtowanie się w jednostkach postaw poprawnych, przypiętych w danej grupie w odniesieniu do wartości i norm. Może również nastąpić całkowite przestrojenie całego układu postaw w wypadku, gdy ktoś na przykład całkowicie zmienia swój zawód albo środowisko społeczne, co prowadzi do przeobrażenia poglądu na obecne jego otoczenie i hierarchię osób, z którymi utrzymuje stosunki. Takie przystosowanie się ma zasadnicze znaczenie w mechanizmach awansu społecznego. I tak na przykład: syn robotnika – jego mentalność jest robotnicza, „robotniczy” pogląd na świat i społeczeństwo, ale jeśli ukończy studia, dojdzie do stanowiska wysokiego urzędnika – będzie musiał wcielić się w klasę rządzącą, w tym zaś celu przekreśli swoje widzenie rzeczy, a więc przekształcić nie tylko swoje poglądy na społeczeństwo, lecz także swe postawy. Tak też przebiega proces awansu wyobrażenia, postawy, przekonania tej grupy.
Postawy można odnieść także do pewnej grupy osób, wziętych przypadkowo, którzy nie mają ze sobą nic wspólnego, a łączy ich jedynie wspólne przekonanie, to będziemy mieć wtedy do czynienia z przekonaniem zbiorowym. Przekonanie zbiorowe i przekonanie jednostkowe są to dwie różne rzeczy, które mogą po sobie następować w czasie a nawet współistnieć. Tak więc – w danej sytuacji społecznej – jednostki mogą uczestniczyć w przekonaniu zbiorowym, zarazem te same jednostki – w innej społecznej sytuacji będą mieć przekonanie indywidualne.
„Szekspir napisał kiedyś: „Cały świat jest sceną, a wszyscy ludzie jedynie aktorami: każdy ma swoje wejście i wyjście, a w przeznaczonym dla siebie czasie gra wiele ról” (s. 63 I.H Turner Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie.)

Kiedy w danej pozycji zachowujemy się w określony sposób, to uwzględniamy normy oraz inne systemy symboli, a następnie kształtujemy to zachowanie w taki sposób, aby odpowiadało naszym potrzebom, osobowości a także wymaganiom danej sytuacji. Taki sposób zachowania w połączeniu z zajmowaną pozycją nazywamy rolą. Jest ona dynamicznym aspektem pozycji społecznej i obrazuje sposób odwoływania się do systemów kulturowych. Rola jest konfiguracją zachowań (gestów), które jedni przekazują, inni zaś przyjmują, że oznaczają one określony rodzaj i kierunek działania. Na przykład: student ubierając się w określony sposób posługuje się specjalnym językiem, robiąc notatki, chodząc na wykłady itp., w tej konfiguracji, każdy może dostrzec pewną konsekwencję i styl, który każdy rozpozna jako „studencki”. Zawsze można zaprezentować siebie w jakiś określony sposób. Tak więc każda interakcja obejmuje procesy prezentowania gestów w celu przedstawienia roli, dążenia do rozpoznania cudzych ról oraz weryfikowania tych ról. Przykład: nauczyciel – rolę tę jasno wyznacza instytucja, szkoła. Cały układ społeczny określa, co to jest szkoła i kim jest nauczyciel. Rola profesora określona jest w dokładnym kontekście: położenie w jakim się znajduje nauczycielstwo. To społeczna rola profesora wiąże się z pewną liczbą innych ról społecznych, względem uczniów, dyrekcji, innych nauczycieli czy też rodziców uczniów. Uczniowie czegoś od nauczyciela oczekują, ten zaś stara się na ich oczekiwania odpowiedzieć. Inni nauczyciele oczekują pewnego sposobu bycia od swego kolegi, dlatego też powinien zachowywać się jak przystało na nauczyciela. Dyrekcja szkoły i rodzice uczniów również liczą na odpowiednie zachowania i postawy profesora, tak też musi on dołożyć wszelkich starań, aby były one zgodne z ich oczekiwaniami.

Uczniowie od nauczyciela oczekują, by ich kształcił. Nauczyciel od uczniów oczekuje, że dokonają pewnego wysiłku, by zrozumieć co im wykłada, że się tego nauczą i że będą mieli dobre wyniki.
Pozycje i role istnieją niezależnie od osób, które są ich nosicielami. Przykład: uniwersytet istnieje bez obowiązku obsadzenia jej przez jakiegoś profesora, może być wakans, na skutek którego wydział się bez niej w rzeczywistości obywa. Brak profesora nie ma żadnego znaczenia dla istnienia bądź nieistnienia roli – rola jest, ponieważ społeczeństwo oraz instytucja ją przewidziały. Prócz tego tę samą rolę pełnić może wiele osób, ta sama zaś osoba wypełniać może wiele ról, na przykład profesor jako osoba, poza szkołą zajmuje inne pozycje i odgrywa inne role społeczne. Jest ojcem rodziny, toteż jego role ojca dzieci, męża w stosunku do swej żony są bardzo ściśle określone przez społeczeństwo. Może być też zapalonym melomanem, który bywa stale na koncertach – społeczeństwo dokładnie określi jego udział w tego rodzaju koncertach.
Instytucja bądź grupa, w której rola jest umiejscowiona, określona zostaje jako grupa przynależności lub grupa wewnętrzna np. nauczyciel przynależy do swojej szkoły. Jednakże sposób wypełniania własnych ról jest określany w znacznej mierze przez grupy zewnętrzne (grupy odniesienia), np.: profesor liceum chce zostać profesorem na uniwersytecie, odwołuje się do swych wyobrażeń na temat profesora uniwersytetu i stara się sprostać owym wyobrażeniom.
W jednych społeczeństwach ról społecznych jest wiele, w innych – przeciwnie. W społeczeństwach tradycyjnych, na przykład chłopskiej wiosce, główne role należą do ojca rodziny, matki, dzieci. Role zawodowe nie są zaś całkiem oddzielone od rodzinnych, gdyż głowa rodziny zarazem kieruje gospodarstwem, matka zajęta jest przy zbieraniu plonów, a np. chłopiec uczy się od ojca zawodu. W ten sposób ojciec jest równocześnie ojcem, szefem, nauczycielem, syn zaś – synem, pracownikiem i uczniem. Natomiast w społeczeństwie wysoce zróżnicowanym i uprzemysłowionym jednostki pełnią bardzo wiele ról społecznych, wyraźnie rozdzielonych.
Pozycja może być wyznaczona, o ile nie da się jej uniknąć, gdy została narzucona bądź przez naturę, bądź przez społeczeństwo, gdy natomiast się ją osiągnęło, można już potem wybierać, zyskiwać lub nawet zdobywać następne. A na przykład rola wieśniaka jest z pozoru wyznaczona, gdyż w praktyce jedynie synowie wieśniaków zostają wieśniakami. Ale jest możliwość wyboru innego zawodu, gdzie w wyniku wykształcenia został inżynierem, albo przyjąć zajęcie pracownika fizycznego w jakimś zakładzie. Skutkiem tego zawodowa rola wieśniaka może być uznawana za wyznaczoną, podczas gdy role zawodowe są na ogół nabyte. Są zatem role, które można przyjąć oraz które można odrzucić. Tak więc istnieją role wyznaczone i nabyte, pozostające blisko siebie. Można by zatem wyodrębnić schematy „kariery ról” zależne od możliwości przechodzenia od jednej roli do drugiej. Tak też statusem możemy nazwać układ rozmaitych ról społecznych spełnionych przez jednostkę, czyli wyznaczenie swoich pozycji od nowa.

Możemy również wyróżnić różnego typu oczekiwania. Oczekiwanie konieczne jest oczekiwanie umocnione prawem, którego powagą społeczeństwo rozporządza, ażeby zobowiązać obywateli do postanawiania ustaw, policji, sądu. Oczekiwania obowiązujące działają wewnątrz grupy społecznej i można je obejść, ponieważ nie pociągają za sobą sankcji. Niektóre grupy społeczne narzucają swoim członkom sposób postępowania, ale członkowie mogą się do nich dostosować dowolnie lub opuścić grupę bez żadnych sankcji. Ostatnim jest oczekiwanie warunkowe, które jest pozostawione swobodzie wyboru. Nie występują tutaj żadne sankcje, po prostu pozostali członkowie grupy dają odczuć naruszającemu normy, że źle postąpił. Środkiem nacisku i karą jest tu nie tylko skandal, lecz i sama obawa skandalu.
Każde społeczeństwo określa co dobre, a co złe, określa swoje wartości, które zmieniają się wraz z cywilizacjami, w obrębie zaś tej samej cywilizacji wraz z grupami oraz kategoriami społecznymi. Mieszczanin ma inną normalność i inne upodobania niż robotnik. Wartości układają się w pewien ideał, który społeczeństwo przedkłada swym członkom, a który jest czymś innym aniżeli zwykła przyszłość, do której się dąży. Ów ideał ukierunkowuje myśli i działania. Wartości układają się w pewien system albo hierarchię wartości – i ma to być w jakiś sposób spójne, nawet jeśli zawiera rzeczy sprzeczne.

Według teorii symbolicznych interakcji ludzie tworzą więzi społeczne nawet wówczas, kiedy narzuci się im znaczne ograniczenia biurokratyczne, tworzą więzi społeczne równolegle, a często na przekór formalnym strukturom pozycji, przepisów, władzy. Taki proces wytwarzania bardziej osobistych i nieformalnych więzi często nazywany jest systemem nieformalnym. Struktura organizacji jest zatem czymś więcej niż układem pozycji i ośrodków władzy. Na tą strukturę formalną nakładają się bowiem stosunki nieformalne, które uzupełniają, a czasami nawet wypierają formalny system pozycji, norm i władzy. Ponieważ organizacje stanowią zarazem hierarchię władzy, wobec tego konflikt powinien istnieć zawsze, gdyż władza rozdzielona jest nierówno. I dlatego też system nieformalny często przesycone jest niechęcią osób zajmujących niższe pozycje wobec tych, którzy mają władzę. W pewnym sensie system nieformalny umożliwia człowiekowi zachowanie własnej godności, a zarazem umożliwia mu cichy opór lub nawet odegranie się na ludziach zajmujących wyższe pozycje. Różnice w posiadanej władzy także prowadzą do konfliktów w obrębie organizacji. Ci którzy zajmują odpowiedzialne stanowiska i władzę, bronią się przed oddaniem ich tym, którzy chcieliby je przejąć.

Więzy mogą być silne w obrębie sieci o niewielkim zasięgu np. bliscy krewni, wyznawcy religii. Silne więzy mają skłonność wytwarzać grupy ograniczone pod względem liczby i względnie zamknięte we własnym obrębie. Natomiast w sieciach luźnych, przeciwnie, więzy są stosunkowo słabe, ale z tej słabości czerpią swą siłę i wydajność. Słabe więzy spajają rozmaitych ludzi, w tym także tych z ugrupowań o więzach silnych. Na przykład w celu znalezienia pracy ważniejszy jest dostęp do rozległej sieci stosunków, co pozwala na uzyskanie informacji o możliwościach zatrudnienia w wielu przedsiębiorstwach. Tak też mnogość stowarzyszeń stworzyła powiązania pomiędzy poszczególnymi dyrektorami, z których każdy jest na ogół czynny w kilku organizacjach i oddziałuje na ogromną sieć członków działających lepiej lub gorzej w rozmaitych luźnych związkach. Klasy wyższe rozporządzają siecią powiązań luźnych o wiele rozleglejszą, niż to się dzieje w środowiskach skromnych i miewa się stosunki z o wiele większą liczbą osób, które z kolei mogą nas wprowadzić w krąg swoich znajomych. Nie tak jak u robotników, którzy ograniczają swoje stosunki do kolegów z pracy, sąsiadów i bliskich krewnych. Można powiedzieć, że istnieją role i pośród różnych ról istnieją różnice związanych z nimi korzyści. Tak więc role kierownicze obok innych, podlegających kierownictwu. Są dyrektorzy przedsiębiorstw, przełożeni, zwykli pracownicy. Jest dyrektor szkoły i uczniowie. Krótko mówiąc, można przeciwstawić sobie poszczególne role kierujących i kierowanych. Są wreszcie role bardziej szanowane niż inne. Bycie zamiataczem ulic nie budzi w naszym społeczeństwie zbytniego poszanowania, natomiast bycie ministrem zapewnia wiele szacunku. Nierówności te wyjaśniane być mogą na rozmaite sposoby. Na przykład sfera wpływów czy też sprawowana władza może się wyrażać określeniem zakresu działania, podziału pracy: muszą istnieć ci co rządzą, i ci co polecenia wykonują.
Grupy często dzielimy na pierwotne i wtórne. Rozróżnienie to jest związane ze skutkami rosnącej liczby członków w grupie, gdyż kiedy coraz więcej osób włącza się w dany układ, coraz trudniej jest znać się nawzajem i wchodzić w bezpośrednie interakcje.
Przez grupę pierwotną rozumie się tych, których cechuje zażyły związek każdego z każdym. Są oni pierwotni w wielu znaczeniach, ale głównie w tym, że u podstaw znajduje się ukształtowanie jednostki zgodnie z naturą społeczną oraz jej ideałami.
W rezultacie grupy wtórne są mniej spójne, pozbawione bliskości i intymności, stają się bardziej sformalizowane z jasno określonymi normami. Mają także kłopoty z przetrwaniem w dłuższym okresie. A zatem także grupy powstają dla osiągnięcia jakiegoś krótkoterminowego celu, takiego jak wysłuchanie wykładu lub koncertu.
Grupa pierwotna powstaje wtedy, gdy istnieje czas na rozwój liczby interakcji oraz uczucia bliskości, występuje tak w przypadku rodziny, czy też grupy bliskich przyjaciół.

Wiele grup znajduje się pośrodku między pierwotnymi a wtórnymi – zespoły pracowników, koledzy z akademika, bądź małe grupy ćwiczeniowe. Są to stosunkowo niewielkie grupy i można wyczuć w nich dążenie do bycia grupą pierwotną. Im bardziej pierwotna jest dana grupa, tym większe ma możliwości oddziaływania na nas pod wieloma względami. Na przykład ma duży wpływ na nasze wyobrażenie o sobie, ponieważ widzimy własne odbicie w gestach innych, którzy są dla nas kimś ważnym. Wpływom podlegają także nasze wartości i przekonania, ponieważ mamy skłonności do przyjmowania kulturowych symboli ważnych dla grupy, z którą się utożsamiamy. Jeszcze innym przedmiotem oddziaływania jest nasze zachowanie w ramach określonych ról oraz motywacje, ponieważ stosujemy się do norm obowiązujących w grupie pierwotnej i przyjmujemy jej wartości i przekonania. Grupa ma wpływ także na nasze uczucia i emocje, ponieważ nasze stany emocjonalne podlegają wahaniom w zależności od tego, jak kształtują się kontakty z osobami, które są dla nas kimś ważnym.
Najbardziej typową grupą pierwotną jest rodzina. Jest podstawową komórką nowoczesnych społeczeństw. Określenie rodziny w naszym języku można rozumieć dwojako. Z jednej strony oznacza osoby połączone związkami krwi: rodzinę tworzą wujowie, ciotki, dziadkowie, kuzyni. Z drugiej zaś strony, przez rodzinę rozumie się grupę ludzi, którzy wspólne, w tym samym domu, jak to czynią przeważnie rodzice i dzieci; student, albo żyje z rodziną albo ją opuszcza na rzecz uniwersyteckiego kampusu.

Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje grup domowników: rodzinę nierozdzielną, rodzinę nierozgałęzionego szczepu i rodzinę pojedynczego małżeństwa. Rodzina nierozdzielna składa się z dwojga dziadków, ich pożenionych dzieci, które mają również pożenione dzieci i prawnuczki. Przez taką grupę domowników rozumie się osoby połączone lub niepołączone więzami krwi, które żyją razem. Rodzinę nierozgałęzionego szczepu cechuje przynależność do niej kilku pokoleń, lecz z jednym tylko małżeństwem w każdym pokoleniu. Rodzina pojedynczego małżeństwa czyli grupa domowników zamieszkujących wspólnie: ojciec, matka i niepożenione dzieci, w pierwszym przypadku grupa jest liczna, jakieś dwadzieścia osób w przeciwieństwie do wypadku trzeciego, gdzie mamy do czynienia z grupą ograniczoną. Wyłączeni są jedynie dziadkowie, a dzieci jest to pewna liczba mężczyzn i kobiet, którzy sami mają dzieci. Wszyscy dla swoich dzieci są rodzicami, ich zaś dzieci są wszystkie, jedne w stosunku do drugich – rodzeństwem bądź krewnymi. Tak więc w każdym pokoleniu kilkoro ma jednakową pozycję: syna, córki, zięcia, synowej. Są zarazem dziećmi w stosunku do swych rodziców oraz rodzicami w stosunku do własnych dzieci, jak również krewnymi z wyższego pokolenia swoich bratanków i siostrzeńców.

Członków rodziny łączą przede wszystkim więzy uczuciowe. Czułe związki pomiędzy rodzicami rozciągają się na dzieci. W wyżej wymienionych rodzinach tworzy się system, który prowadzi do tworzenia domowego ogniska, gdzie dochodzi do nie wyrównanych napięć. W rodzinie nierozdzielnego małżeństwa mogące powstawać napięcia są wyrównywane poprzez mnogość ról oraz rozpiętość grupy. W rodzinie małżeńskiej wszystkie napięcia są wyrównywane więzami uczuciowymi, które winny być wystarczająco mocne, natomiast w rodzinie pojedynczego małżeństwa zatargi są rozliczne: o władzę nad dziećmi pomiędzy dziadkami a rodzicami; o sposób gospodarowania pomiędzy dziadkiem, właścicielem ojcowizny, a ojcem, zapewniającym tu największy wkład pracy; pomiędzy babcią, która sądzi, że to do niej należy zarządzanie domem, a synową, itd. Społeczny system zwiera rodzinę, musi wiec narzucić szczególnie silne normy karności, poszanowania autorytetu, szacunku dla starszych, wszystko po to by napięcia, o których mowa, wyrównywane były poprzez ścisłe zasady towarzyskie.
Więzi pomiędzy rodzicami a dziećmi mogą być pojmowane różnie, w zależności od różnic cywilizacji. Można sobie wyobrazić uprzywilejowany stosunek łączący z jednej strony płeć męską, ze strony drugiej kobiecą, albo przeciwnie – uprzywilejowanie stosunków międzypokoleniowych pomiędzy rodzicami a dziećmi lub pomiędzy płciami: ojciec – córka, matka – syn. Toteż zależnie od tego rodzaju więzi wewnątrz rodziny istnieją odpowiednie systemy wychowania i kształtowania krańcowo różnych osobowości.

W sposób zasadniczy inna jest rodzina bądź grupa sąsiedzka, w której przebiegało całe życie tradycyjnego wieśniaka, niż liczne grupy podstawowe, w którym uczestniczy współczesny mieszkaniec miasta w swoim życiu rodzinnym, zawodowym, politycznym itd. Pierwsze z nich skupiają całe życie jednostki, drugie polegają na jakimś jednym lub na kilku działaniach i są uwikłane w gęstą sieć przekorów. Zastępując podstawową grupę społeczną przez strukturę społeczną o szerszych podstawach należałoby się dowiedzieć, czy wszyscy członkowie są z tego samego szczebla społecznej drabiny i czy członek wpływowy stoi wyżej. Z drugiej strony, czy dana grupa społeczna wciela wszystkie założenia życiowe w niej zachodzące, czy też zachodzą inne. W społeczeństwie tradycyjnym osoby mające wpływ były to znakomitości, umiejscowione wysoko w hierarchii, zaś w społeczeństwie przemysłowym, ludzie wpływowi należą często do tej samej społecznej warstwy jak ci, na których wywierają swój wpływ.

W społeczeństwie tradycyjnym istnieje wyłączenie więź człowieka z człowiekiem, jak też jednolity zespół zwyczajowych zachowań, wierzeń, norm i wartości. Ponadto aby się jednostka umiejscowiła w świecie i w społeczeństwie, w którym się znajduje powinna sobie wyrobić wyobrażenie o tym świecie w społeczeństwie. W społeczeństwie tradycyjnym od dzieciństwa człowiek uczy się takiej wizji świata zgodnego z prawami natury i społeczności, jaka jest wspólna wszystkim członkom społeczeństwa, natomiast w społeczeństwie przemysłowym obrazy wytwarzane przez media są po to, by dostarczyć takiej wizji, która pozwala jednostkom umiejscowić się w społeczeństwie. W społeczeństwie tradycyjnym role zasadniczo są rolami złożonymi i wyznaczonymi, pewne zaś uzyskane role są szeroko uzależnione od ról wyznaczonych. Przeciwnie w społeczeństwie masowych, ról jest więcej, są bardziej wyspecjalizowane i użytkowe. Tworzą coraz to nowe zajęcia i nowe specjalności, nowe społeczne role. W społeczeństwie tradycyjnym zna się wszystkich oraz wszysktie strony osobowości każdego, zaś w społeczeństwie masowym zna się wielką liczbę ludzi, lecz zna się tylko niektóre strony osobowości i sposobu życia osób znajomych. W społeczeństwie masowym, gdy się kogoś spotyka, zazwyczaj się go nie zna, spotykamy nie osobę, lecz rolę lub funkcję społeczną.

W naszym kręgu cywilizacji pewna liczba obrzędów jest tego samego rodzaju. I tak należy sprawiać prezenty i należy je odwzajemniać. Na przykład społeczność mieszczańska wymienia proszone obiady i jest rzeczą ważną dla pani domu, aby jej obiad wypadł trochę lepiej niż ten, za który się rewanżuje. To samo dzieje się z prezentami, które w życiu społecznym i towarzyskim nabierają coraz większego znaczenia. Prezenty ślubne, urodzinowe, pod choinkę, na rocznicę itp. Każdy daje i każdy dostaje, niekiedy to samo. Wszystkie te wymiany są ściśle unormowane i sprawiają wrażenie zabiegu czysto towarzyskiego, mają wymiar ekonomiczny. Przedmioty przeznaczone na prezenty są szczególnego rodzaju, są to rzeczy przydatne, bez których nie dałoby się obejść, których sobie odmawiamy. Istnieje cały przemysł i cały handel z tym związane. Wyżej wymienione wymiany nazywa się symetrycznymi, w których się jakiś przedmiot darowuje, otrzymując coś równorzędnego. Natomiast podmiot pracy pociąga za sobą nieodzowną wymianę różnych usług i dóbr pomiędzy konsumentem a producentem.

Przy wymianie darów ten, kto daje, może być postawiony wyżej albo niżej od tego, kto otrzymuje, także wymiana ujawnia i wzmaga hierarchiczny związek kiedy darowujący ma pozycję wyższą od obdarowywanego, ten drugi nie zawsze powinien zwrócić, co otrzymał. Dotyczy to jałmużny i dobroczynności: zajmujący wysokie miejsca na drabinie społecznej, rozdają podarunki stojącym na niższych szczeblach. Tym sposobem podarki będące rozdzielane – schodzą w dół hierarchii społecznej. Jednakże zawsze istnieje wyrównanie o charakterze czysto społecznym. Jeżeli jesteśmy w pozycji wyższego i obdarowujemy kogoś, kto ma pozycję niższą, przywiązujemy go do siebie w ten czy inny sposób. W pewnym stopniu staje się naszym klientem, uznaje naszą nad nim opiekę. Z przeciwnej strony, gdy jakiś dyrektor przechodzi z jednego stanowiska na inne, na ogół zabiera ze sobą swoich zaufanych współpracowników, ludzi sobie oddanych dzięki nim utwierdza swoją władzę: władza jednego i kariera drugich są sobie wzajemnie podporządkowane.

Kiedy rzeczywistość społeczna zaczyna podlegać dramatycznym przemianom, wówczas ludzie zaczynają zwracać uwagę na otaczający nas świat. W rzeczywistości społecznej ludzie działają, wchodzą ze sobą w interakcje oraz organizują się. Jeśli popatrzymy z boku na wszystko, co dzieje się wokół nas, ujrzymy świat pełen gwaru i ruchu, który ludzie wytwarzają w swej codziennej krzątaninie. Jak mamy radzić sobie z tą rzeczywistością i w jaki sposób zrozumieć to co wokół nas się dzieje. Narzędziem służącym wyjaśnianiu tego jest teoria, metoda zaś jest sposobem prowadzenia badań, które pomagają nam tworzyć bądź sprawdzać teorie.


Bibliografia:
H.Mendras „Elementy Socjologii”
J.H.Turner „Socjologia, koncepcje ich zastosowanie”