Funkcjonowanie wybranego mitu w literaturze i sztuce /mit ikaryjski/.

Kultura grecka i rzymska, obok tradycji judeochrześcijańskiej stanowi podstawowe źródło kultury europejskiej naszej ery .W starożytnej literaturze i sztuce , opartej w dużej mierze na mitologii , której charakterystyczną cechą jest metaforyka i symbolika, odnaleźć można archetypy, prawzory ludzkich zachowań, postaw i sytuacji.
Uniwersalna wymowa mitów sprawiła, że stały się one źródłem tematów w literaturze i sztuce nie tylko w okresie Odrodzenia, nawiązującego do antyku , ale również w późniejszych epokach.
Postaciami mitologicznymi, które wyraźnie inspirowały twórców był Dedal i Ikar, bo jest w człowieku coś ,co różni go od innych istot. Są to marzenia ,pragnienie dokonania czegoś niezwykłego, odkrycia nieznanego.
Któż z nas nie chce wzbić się na wyżyny, by odkryć widoki i światy nieznane zwykłemu śmiertelnikowi, poznać granice ludzkich możliwości ,poczuć się wolnym?
Człowiek nie ma skrzydeł, a jednak potrafi latać. Nie został stworzony do życia
w wodzie, a penetruje morskie głębiny. Patrząc w nocne niebo oderwał się od ziemi, poleciał do gwiazd.
Marzenia o wolności przyświecały Dedalowi, twórcy skrzydeł, które miały zanieść go
do ukochanej ojczyzny.Wraz z nim w przestworza wzbił się, Ikar- marzyciel, nawiedzony straceniec. „Ptakom podobny”, upojony lotem i wolnością, zapomina o przestrogach ojca, szybuje ku niebu i słońcu, by niespodziewanie runąć w dół w morskie głębiny.
Śmierć nierozważnego młodzieńca zawładnęła umysłami potomnych. Ikar stał się symbolem ludzkiej odwagi poszukiwań, mimo najwyższej ceny, jaką mu przyszło zapłacić za realizację marzeń. Za to kochają go romantycy, realiści –mniej.

Już w I w.p.n.e. Owidiusz w „Metamorfozach” nawiązał do mitu o pierwszych awiatorach, wprowadzając do pierwowzoru postacie chłopa, rybaka i pasterza.
Pieter Bruegel- jeden z najwybitniejszych malarzy niderlandzkich, w” Krajobrazie z upadkiem Ikara” na pierwszym planie umieszcza właśnie oracza, czyli tego, kto jest najmocniej związany z ziemią, a więc z codzienną pracą. Ikar, wzlatujący ku słońcu
nie ma niczego wspólnego z prozą życia . Dokonuje czynu ,o jakim się nie śniło przeciętnym zjadaczom chleba. Dlaczego zatem nikt nie dostrzegł, ze Ikar tonie?
Obojętność świadków upadku Ikara W.H.Auden w „Musee des Beaux Arts” tłumaczy znieczulicą, lekceważeniem trudnych spraw innych ludzi „ (...) oracz opodal mógł usłyszeć plusk i samotny krzyk, ale uznał , że trzeba machnąć ręką, że to nie był ważny upadek”.
W obrazie Herberta Drapera „Lament po Ikarze”, nad ciałem nieszczęśliwego marzyciela pochylają się wodne rusałki i tylko one płaczą po bohaterze nieudanego lotu.
Jak ocenić postawę Ikara – szalonego idealisty? Nie tylko współcześni mają
na ten temat podzielone zdania.
Tadeusz Śliwiak w wierszu „Kaskaderzy” nazywa Ikara „ patronem kaskaderów, świętym ludzi chorych na ryzyko”. Tytułowi bohaterowie nie chcą dożywać sędziwej starości --„trzystu jałowych lat”, wolą żyć krótko i mocno .Obce są im rozważne i przemyślane działania, nużą przygotowania, sprawdzanie zabezpieczeń.
Nie tylko Śliwiak postrzega „kaskaderskie” usposobienie lotnika-marzyciela.
Obraz Fredericka Leightona ukazuje Ikara tuż przed startem. Pięknie i dostojnie wyglądający bohater zda się nie widzieć skupionego Dedala sprawdzającego kolejny raz zamocowania skrzydeł. Wyniosły i dumny spogląda w górę, jakby nie mógł się doczekać momentu tryumfu .Nie przeczuwa rychłej śmierci , co zapowiadają czarne zwoje okrywającej go materii.
Podejmowanie się rzeczy niemożliwych , spektakularne przedsięwzięcia, ryzyko leży w naturze głównie ludzi młodych.
Tadeusz Różewicz w „Prawach i obowiązkach „ prezentuje dwa spojrzenia na pejzaż z upadkiem Ikara :pierwsze – młodzieńcze , proikarowe, wołające o ratunek dla tonącego, przywołujące do porządku mało spostrzegawczego oracza „ patrz słuchaj pniu... porzuć pług porzuć ziemię otwórz oczy tam Ikar tonie”, drugie- dojrzalsze , wyrozumiałe wobec ludzi zajętych swoją pracą, którzy nie widzieli , a może nie chcieli widzieć upadku Ikara, przyznające ,że każdy ma swoje obowiązki i swoje przeznaczenie.

Stanisław Grochowiak w wierszu „Ikar” prezentuje pogląd ,że trud kobiety- praczki,” „krzesło do straży przy chorym”, „stół do odpoczynku łokci” są znacznie ważniejsze i...piękniejsze niż skrzydła marzyciela – fantasty.
Zbigniew Herbert w „Dedalu i Ikarze” odziera bohatera ze wzniosłości i heroizmu.
Według poety Ikar jest słabeuszem, który przegrał swą życiową szansę ,bowiem bał się lecieć ku słońcu.. „Tęskniąc do kolców i ostrych kamieni” sam rezygnuje z marzeń i popełnia samobójstwo.

Ernest Bryll w wierszu „Wciąż o Ikarach głoszą” zadaje dość przewrotne pytanie:, dlaczego „wciąż o Ikarach głoszą-choć doleciał Dedal”? Ten właśnie wielki wynalazca, konstruktor, który ani na moment nie zapomina o grożącym w powietrzu niebezpieczeństwie, widząc zniecierpliwienie syna i jego brak umiejętności przewidywania, nie tylko poucza go, aby nie leciał zbyt wysoko , ale sprawdza wytrzymałość konstrukcji skrzydeł , by ograniczyć ryzyko młodzieńczej brawury. Nie uratował syna, lecz sam odbył cudowną podróż i umiał osiągnąć cel- jak mówi poeta „swoje ucapić, „ czyli dotrzeć do ojczyzny.
A Ikar? W obrazie Marca Chagalla ten „samobójca z wyboru” spada jakby w nieskończoną otchłań. Gdy koziołkuje w powietrzu, świat miga mu tylko tysiącem kolorów, nie pozwalając dostrzec tego, co pragnął zobaczyć.
Dwie odmienne postawy ludzi, jakie można dostrzec w micie o Dedalu i Ikarze istnieją nie tylko w literaturze i sztuce, ale też we współczesnym świecie.
O uniwersalnym charakterze mitu świadczy jego żywotność, która, jak przypuszczam, bierze się właśnie z tej niejednoznaczności postaw i poglądów. Polemiki na temat tego , który z nich winien być wzorcem do naśladowania toczyć się będą zapewne jeszcze wiele lat.