Olbia (gr. Óλβια - szczęśliwa) - kolonia grecka leżąca na północnym wybrzeżu Morza Czarnego w pobliżu ujść Bohu i Dniepru, na południe od współczesnego miasta Nikołajewa. Założona została w pierwszych latach VI wieku p.n.e. przez osadników z Miletu. Stała się dużym ośrodkiem handlu zbożem i rybami. W okresie największego rozkwitu w IV wieku p.n.e.w mieście otoczonym murami żyło do 40 tys. mieszkańców. Olbia bogaciła się głównie na pośrednictwie w handlu ze Scytami. W V wieku p.n.e. Olbię odwiedził prawdopodobnie Herodot, a w 95 n.e. stoicki filozof Dion Chryzostom, który dał szczegółowy opis Olbii w Mowie borystynejskiej. W III wieku p.n.e. miasto zaczyna chylić się ku upadkowi z powodu pojawienia się na scytyjskich stepach Sarmatów, którzy przerwali regularne dostawy zboża, a samo miasto nękali najazdami. W II wieku p.n.e. jakiś odłam scytyjskich plemion zajął Olbię, chcąc odbudować handlowe powiązania. W 63 roku p.n.e. armia Daków i Getów zdobyła i zniszczyła miasto. Liczba ludności spadła do 3 tys. Pod władaniem Rzymu Olbia powoli się odbudowywała, jednak nigdy nie wróciła do dawnej potęgi. W III wieku n.e. została zdobyta przez Gotów, a w 370 n.e. przez Hunów. Wykopaliska archeologiczne w Olbii rozpoczęły się w 1794 za sprawą akademika P.S. Pallasa. Jednak poważne prace prowadził dopiero w XIX wieku Aleksiej hr. Uwarow. Od 1902 do1926, z przerwą na lata I wojny światowej, rewolucji i wojny domowej, wykopaliska w Olbii przeprowadzał Borys Farmkowski. Później badaniami zajmowali się: L. M. Slavina, À. N. Karaseva, Å. I. Levi. Obecnie badania archeologiczne w Olbii prowadzi S. D. Krizicki.
