Wstęp do książki Krystyny Duraj – Nowakowej p.t „Modelowanie systemowe w pedagogice”.

Wstęp do książki Krystyny Duraj – Nowakowej p.t „Modelowanie systemowe w pedagogice”.

Geneza książki związana jest z obiektywnie notowanymi faktami w historii rozwoju tzw. Wielkich paradygmatów poznania naukowego, wśród których systemowy ogląd stanowi ostatni wzorzec, najnowszy oraz subiektywnie odczuwaną potrzebę najpierw zgromadzenia danych, a potem ich uporządkowania w sensie studyjnym i opisu w sensie pisarskim. Praca autorki jest próbą wniesienia ładu w założeniach teoretycznych.
Za adresatów swej książki Pani Nowakowa uważa przede wszystkim pedagogów: nauczycieli akademickich i studentów starszych lat, a głównie magistrantów oraz tych czynnych zawodowo nauczycieli, którzy prowadzą prace naukowe. Autorka ma nadzieję iż tezy, które zgromadziła w swej książce zostaną potraktowane jako przesłanki do własnych refleksji i prac naukowych.
Twórczyni książki uważa iż zmiany we współczesnej epistemiologii nauki rozpoczęły się od punktu zwrotnego, którym w 1959r. okazała się książka K.R. Poppera, kwestionująca dotychczasowy status nauki oraz za inny czynnik wspomagający zachodzące zmiany książkę T.S. Kuhna p.t „Struktura rewolucji naukowych”, a potem jeszcze dyskusje i debaty innych naukowców.
Książka ta jest pewnego rodzaju kontynuacją i dopełnieniem poprzedniej pracy Krystyny Duraj – Nowakowej p.t. „Teoria systemów a pedagogika”.
Publikacja ta posiada formę rozprawy podzieloną na struktury.
Część pierwszą – wprowadzającą – oprócz „Wstępu”, stanowi I rozdział w swej istocie naukoznawczy. Omawia się tu przesłanki nowego paradygmatu systemowego oraz reorientację i reinterpretację filozofii pedagogiki. Część drugą poświęca się modelom jako przedmiotowi i celowi procesu modelowania, a obejmuje ona rozdziały 2-4. Część trzecia, zasadnicza w kontekście systemologicznym, to rozdziały 5-6, których sednem uczyniono koncentrację na opisie i wyjaśnieniu procesu modelowania systemowego w jego ujęciu całościowym.
Natomiast czwarta część książki – zasadnicza pedagogicznie, ale w kontekście systemowym to rozdziały 7-9. Są one przeznaczone do analizy dwu aspektów modelowania systemowego w pedagogice: w świetle już czynionych prób takiego modelowania i perspektyw jego zastosowania w kilku wybranych subdyscyplinach pedagogiki – dydaktyce, metodyce szczegółowej na przykładzie pedagogiki przedszkolnej i pedeutologii. Pracę niniejszą zamyka opis przydatności modelowania systemowego w procedurze badań pedagogicznych.
Książka ta nie jest ani podręcznikiem ani poradnikiem. W literaturze tej autorka próbuje dać zwarty system podstawowej wiedzy na tytułowy temat.
W celu lepszego odbioru treści książki, autorka wprowadza pewnego rodzaju słownik pojęć. Wyjaśnia w nim ze względu na wysoki poziom złożoności książki, niektóre co trudniejsze zagadnienia.

Model systemu - to zestaw elementów, który odzwierciedla lub tworzy całościowy systemowo obiekt badań (podmiot, przedmiot, stan, zdarzenie...) dla konkretnych celów poznawczych. Model systemowy uwzględnia relacje, jakie zachodzą między całością a częścią systemu oraz między jego pod-i nadsystemami, bądź systemami równorzędnymi. Model można uważać za system (lub obraz systemu), który daje wyjaśnienie struktury opisywanego systemu pierwotnego, co najmniej zaś za wyjaśnienie tych części i aspektów systemu, które są istotne dla postawionego problemu.
Modelowanie systemowe - metoda, proces i narzędzie, tworzenia lub odtwarzania modelu systemu, uwzględniające istotę systemu i modelu sys¬temu, założenia teorii systemów i metodologii poznania systemowego. Mo¬delowanie systemowe spełnia liczne funkcje (np. heurystyczną) w procesie poznania naukowego i działalności (np. praktyczną).
System to szczególnego - rodzaju układ elementów sprzężonych w całość wyodrębniającą się w danym otoczeniu; jest to taki kompleks ele¬mentów, w którym istotne są sprzężenia (związki, relacje, zależności) mię¬dzy tymi elementami oraz między systemem a jego otoczeniem. Pojęcia systemu używa się jako synonimu ładu, porządku. Zamiast tłumaczenia, co to jest system, można wskazać na skutki wynikłe z koncepcji systemu dla ewolucji nauki na przykładzie poszukiwania porządku w przyrodzie, co stanowiąc w rzeczywistości sferę badań podstawowych w naukach przy¬rodniczych doprowadziło np. Mendelejewa do zbudowania systemu okre¬sowego pierwiastków, a Linneusza - do systemu natury.
Systemologia - nauka [dziedzina lub (i) dyscyplina], której przedmio¬tem są systemy rozpatrywane z punktu widzenia ich szczególnej całościo-wości; liczne są cechy takiego oglądu, ale najistotniejsza z nich wskazuje, że system to coś więcej, niż prosta suma jego elementów. To coś więcej ponad addytywne pojmowanie oznaczono jako właściwość specyficzną systemu.
Systemologia, zwana też ogólną teorią systemów obejmuje zestaw założeń i pojęć, zasad i metod, procedur oraz środków poznania. Teoria systemów wypracowała własną metodologię tak zwanego podejścia czyli ujęcia syste¬mowego.
Podejście (ujęcie) systemowe - czyli metodologia systemowa to orientacja metodologiczna zastosowania procedury systemowego poznania przedmiotów badań pojmowanych jako równorzędne, podrzędne lub (i) nad¬rzędne systemy oraz ich najpierw rozpoznanie a potem bądź opis, albo wy¬jaśnienie, lub przewidywanie, czy konstruowanie itd. Podejście systemowe wyrosło z filozofii systemowej (ontologii i epistemologii w ujęciu systemo¬wym), której starożytna tradycja, sięgając klasycznej filozofii greckiej, rozwijała się w kierunku dojrzenia na przełomie XIX i XX wieku do postaci odrębnego paradygmatu poznania naukowego. Znaczenia podejścia syste¬mowego upatruje się nie tylko w uniwersalności teorii i metod, lecz także języka analiz, interpretacji i opisu systemu.

ISTOTA PROCESU MODELOWANIA SYSTEMOWEGO W PEDAGOGICE
Przesłanki filozoficzne i metodologiczne teorii modelowania systemów
Istota procesu modelowania systemowego wynika z metodologicznych założeń tegoż procesu. Zatem celowo gromadzono informacje, aby móc do¬określić metodykę modelowania systemowego, a to z uwagi na zróżnicowa¬no - znaczące, albo często niepoprawne zastosowania.
Według autorki na początku najlepiej przyjrzeć się filozoficznym, teoretycznym i ekspery¬mentalnym aspektom modelowania, które w swej strukturze składników i wzajemnym ich uwarunkowaniu przedstawia sobą jednolity i całościowy system procesu poznawczego. Filozoficzny aspekt problemu modelowania zawiera obszerny wykaz zagadnień gnoseologicznych i ogólnometodolo¬gicznych, na przykład określenie pojęcia modelu, obrazu i znaku, relacje wzajemne rozlicznych metod modelowania; inny przykład to badanie miej¬sca i roli modeli oraz modelowania w teorii poznania, aspekty logiczno ¬metodologiczne problemu przeniesienia (transferu) wiadomości o modelach na wiedzę o rzeczywistości przez te modele reprezentowanej, tu - o rze¬czywistości pedagogicznej.
Spośród podstawowych kierunków współczesnej filozofii największe zainteresowanie problemem modeli i ich funkcjami gnoseologicznymi przejawiali przedstawiciele neopozytywizmu i neotomizmu. To prawda, że zagadnienie modeli poruszali również przedstawiciele innych szkół filozoficznych (na przykład kantyści oraz zwolennicy Husserla i in). Jednakże autorka twierdzi iż, nie wnieśli oni zasadniczo niczego nowego do ujęcia problemu modeli, podstawowe więc wady pojmowania roli i miejsca modeli w poznaniu mogą być w pełni ujawnione na przykładach koncepcji pozytywistycznych i tomi¬stycznych.
W przeciwieństwie do pojmowania modeli jako specyficznego środka poznania i formy odzwierciedlenia obiektywnego świata, neopozytywiści, mimo pewnych wahań i panującej wśród nich rozbieżności odnośnie szczegółów, stoją, jeśli chodzi o ten problem, na pozycjach odmiennych. Autorka uważa iż świadczy o tym obszerna literatura neopozytywistyczna, w której pojęcie modelu bądź to jest przedmiotem specjalnego badania, bądź też stanowi ogniwo w ogólnej teorii poznania.
Wszechstronne opracowanie problemu roli modeli w poznaniu, ich
specyfiki i różnorodnych funkcji mogło być dokonane na podstawie założeń
o procesie poznania jako skomplikowanym, wielostopniowym i różnorodnym
ze względu na jego środki, formy i sposoby procesu odzwierciedlania
świata zewnętrznego w świadomości człowieka. Funkcje modeli w procesie
poznania w tym kontekście filozoficznym zostały opisane np. przez fizyka
Wawiłowa, podkreśla W.A. Sztoff (1971; 56). Wawiłow umownie nazywa metodę budowania modeli teoretycznych (wyobrażeniowych, czyli ideal nych metodą hipotez
modelowych. Ze względu na swoje pochodzenie metoda ta jest związana z tymi
poglądowymi obrazami otaczającego świata i wyobrażeniami o nim, które powstają w umyśle każdego człowieka. Jako metoda naukowa fizyki klasycznej była ona oparta
na założeniu, że absolutnie wszystkie zjawiska świata ze względu na swoje prawa
i właściwości podobne są (a nawet tożsame) do zjawisk znanego nam świata zwykłych
ludzkich skal, w którym ciała poruszają się wedle praw mechaniki klasycznej. Zbudowane na podstawie tego założenia wyobrażenie stanowi dokładny, model dla
teorii procesów, których istota jest ukryta przed potoczną obserwacją i doświadczeniem. Tak charakteryzowana przez Wawiłowa metoda budowania poglądowych modeli mechanicznych odegrała ważną rolę w powstaniu klasycznych
teorii ciepła, światła, dźwięku. Krytykując mechanistyczne strony tej metody
(absolutyzację modeli mechanicznych, dążenie do rozciągnięcia uniwersalizacji właściwości praw makroświata na wszystkie zjawiska itp.), Wawiłow nie odrzucił jej
zupełnie, lecz wskazał, jakie jest miejsce tej metody w poznaniu makroświata.
Podkreślał, że możliwe jest stosowanie metody budowania modeli łącznie z innymi
środkami poznania w toku badania zjawisk atomowych i subatomowych. Już w mechanice kwantowej wykazano na podstawie zasady, nieokreśloności, że nie można zbudować dokładnego modelu mechanicznego mikroobiektów.
Nie uzasadniałoby to jednakże, wedle Wawiłowa, uznania metody hipotez modelowych za przestarzałą i w efekcie wykluczenia jej w ogóle z nauki. Przeciwnie, podkreślał, że poznawanie świata obiektywnego przez fizyka „przechodzi skomplikowany proces kombinowania różnych, danych (eksperymentalnych,
hipotez matematycznych itd.).”
W toku modelowania teoretycznego, uogólniając rezultaty modelowania eksperymentalnego i opierając się na zasadach filozoficznych i metodologicznych, możliwe staje się opracowanie zarówno ogólnoteoretyczne, jak i konkretnospecyficzne zasad i prawidłowości procedur modelowania.
Problem modelowania można także rozpatrywać na tle znaczenia ogólniejszego interpretowania metod naukowych rozumianych dychotomicznie jako teoretyczne i badawcze.
Modelowanie polega na odwzorowaniu określonych charakterystyk jednego obiektu, zwanego oryginałem przez odpowiednie charakterystyki innego obiektu zwanego modelem. Między oryginałem a modelem musi bowiem istnieć podobieństwo. Dzięki tym własnościom modeli można odtwarzać rzeczywiste procesy, przyspieszać lub zwalniać ich przebieg oraz wielokrotnie to powtarzać.
Szczególny kontekst metodologiczny posiada model jako narzędzie interpretacji i wyjaśniania naukowego.
Autorka twierdzi iż szczególnym procesem poznania jest interpretacja.
W skomplikowanym procesie poznania zarówno poziom empiryczny i teoretyczny, opracowanie wyników obserwacji i danych eksperymentalnych, budowę teorii o rozmaitym stopniu ogólności i abstrakcyjności, pojęcie interpretacji (wyjaśniania) stosuje się na każdym kroku: ma ono jednak różną treść.
Można wskazać trojakiego rodzaju interpretacje, których dokonuje się w poznaniu naukowym:
1) interpretacja formalnych systemów logicznomatematycznych
2) interpretacja równa matematycznych przyrodoznawstwa
3) interpretacja jako wyjaśnianie i tłumaczenie obserwacji, danych eksperymentalnych, ustalonych faktów naukowych.


Na podstawie książki p. Krystyny Duraj-Nowakowej