powstanie bohdana chmielnickiego     potrzebuje jak najszybciej na powyższy temat pracy kontrolnej ;)

Geneza konfliktu                W 1648 roku wybuchło największe w dziejach Rzeczypospolitej powstanie kozackie. Do jego głównych przyczyn należały niespełnione nadzieje Kozaków związane z planowaną przez Władysława IV wojną turecką, spory o liczbę rejestru, konflikty o podłożu religijnym i feudalnym, żądania większej autonomii dla Kozaczyzny i osobista krzywda Bohdana Chmielnickiego. Spowodowana ona została przez podstarościego czehryńskiego, który najechał Sobotów, skatował syna Chmielnickiego i uprowadził jego ukochaną, zwaną Heleną kresową. Pokrzywdzony daremnie szukał sprawiedliwości. Kierując się pytaniem króla: „Czy nie ma szabli przy boku?”, postanowił walczyć zbrojnie o swoje prawa i udał się na Sicz. Klęska pod Żółtymi Wodami i Korsuniem                Chmielnicki zawarł sojusz z chanem tatarskim Islamem Girejen i stanął na czele powstania, które w szybkim tempie odniosło ogromne sukcesy w braciach z regularnym wojskiem polskim. Pod Żółtymi Wodami i Korsuniem rozbił oddziały dowodzone przez hetmanów Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego, którzy znaleźli się w niewoli.                Klęska ta zbiegła się ze śmiercią króla Władysława IV. Rzeczypospolita była osierocona i niemal bezbronna. Ówczesny kronikarz pisał: „że wszyscy myśleli bardziej o ucieczce niż o obronie”. Tymczasem do powstania dołączali zbiegli majątków szlacheckich chłopi, powiększając tym samym armię kozacką. Sromota spod  Piławców                Jedynym człowiekiem, który krwawo przeciwstawił się Kozakom, był książę Jeremi Wiśniowiecki. Palił całe wsie, a podejrzanych o sprzyjanie Chmielnickiemu wbijał na pal lub wieszał bez wyroku sądowego. Nie jego uczyniono jednak dowódcą armii, ale trzech regimentarzy: Dominika Zasławskiego, Mikołaja Ostroroga i Aleksandra Koniecpolskiego. Chmielnicki obdarzył ich pogardliwymi przezwiskami: „Pierzyna ,Łacina i Dziecina”. I słusznie, gdyż pod Piławcami pierwsi uciekli na wieść o zbliżaniu się Tatarów z Kozakami. W ich ślady poszły oddziały regularnego wojska. Była to jedna z haniebnych klęsk w historii oręża polskiego. Oblężenie Zbaraża                Wkrótce Chmielnicki podszedł pod Lwów i Zamość, i równocześnie czekał na wynik elekcji. Wybrano popieranego cicho przez niego Jana Kazimierza, brata przyrodniego zmarłego króla, byłego kardynała. Elekt koronował się już w 1649 roku. Mimo mediacji wojewody kijowskiego Adama Kisiela walki trwały, a Kozacy z posiłkami tatarskimi przystąpili do oblężenia Zbaraża.                Oblężenie twierdzy w Zbarażu trwało ponad 40 dni (od 10 lipca do 21 sierpnia 1649 roku).Siły polskie liczyły około 9 tysięcy regularnych żołnierzy i około 6 tysięcy czeladzi, która również brała udział w walkach. Oblegające twierdzę wojska kozacko- tatarskie były sześciokrotnie większe. Zbaraska załoga, pod wodzą Jeremiego Wiśniowieckiego walczyła w skrajnie ciężkich warunkach.                Wiadomość o trudnym położeniu Zbaraża przyniósł królowi polskiemu jeden z obrońców twierdzy- szlachcic o nazwisku Skrzetuski. Stał się on pierwowzorem głównego bohatera powieści „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza- Jana Skrzetuskiego. Prawdziwy Skrzetuski miał na imię Mikołaj i pochodził z Wielkopolski. Nowy monarcha wyruszył z odsieczą, mając tylko około 15 tysięcy żołnierzy i wdał się w straceńcze walki z przeciwnikiem przy przeprawie pod Zborowem. Ugoda Polski z  Kozakami w Zborowie  W obliczu klęski udało się jednak przeciągnąć na swoją stronę chana Islama Gireja w zamian za haracz, eufemistycznie nazywany upominkiem, w wysokości 200 tysięcy złotych polskich. Chan skłonił też do ugody zdradzonego Chmielnickiego. Ugoda zborowska przewidywała zwiększenie rejestru kozackiego do 40 tysięcy oraz dawała Chmielnickiemu tytuł hetmana i władzę na ziemiach Ukrainy naddnieprzańskiej w województwach czernichowskim, racławskim i kijowskim. Prawosławie tam miało mieć szczególne przywileje, a metropolita kijowski miał zostać członkiem senatu. Zmuszono ponadto jezuitów i Żydów do opuszczenia tych terenów. Polskie zwycięstwo pod Beresteczkiem                Obie strony uważały to porozumienie za tymczasowe, a Chmielnicki zawarł sojusz z Turcją. Starał się też wysłać emisariuszy w głąb Korony z zadaniem wzniecenia buntów chłopskich. Na czele największej rebelii na Podhalu stanął Aleksander Kostka Napierski, który po zdobyciu Czorsztyna trafił na pal.                Pod koniec czerwca 1651 roku doszło do decydującego starcia pod Beresteczkiem. Znów główną rolę odegrali niepewni sojusznicy Kozaków- Tatarzy. W krytycznej fazie bitwy rzucili się bowiem do ucieczki, pociągając za sobą oddziały kozackie. Część z nich udało się uratować Bohunowi, ale gdy Polacy wdarli się do bronionego dzielnie taboru i zobaczyli trupy swoich towarzyszy, rozpoczęli krwawą masakrę.                Chmielnicki zgromadził resztę swoich sił pod Białą Cerkwią i tam zawarto kolejną ugodę- 28 września 1651r., ograniczającą władzę Kozaków do terenów województwa kijowskiego i zmniejszającą rejestr do 20 tysięcy. Tragedia pod Batohem i ugoda perejasławska                Rok później doszło do pierwszego w dziejach polskiego parlamentaryzmu liberum veto. Walki z  Kozakami trwały nadal. W 1652 roku Polacy przegrali pod Batohem, tracąc 8 tysięcy ludzi, a w 2 lata później w ugodzie perejasławskiej Chmielnicki oddał Ukrainę pod protekcję Moskwy, co wywołało wojnę polsko- rosyjską i sojusz Polski z Tatarami.                Rosjanie czynili szybkie postępy i zajęli nawet Smoleńsk i Wilno, natomiast Polakom udało się pokonać sprzymierzeńców pod Ochmatowem (1655 rok). Ugoda w Hadziaczu                Po śmierci Chmielnickiego podjęto próbę odbudowy więzi między Kozaczyzną a Rzeczypospolitą- ugoda w Hadziaczu (1658), zawarta z hetmanem Janem Wyhowskim zakończyła się jednak niepowodzeniem. Idea utworzenia odrębnego Księstwa Ruskiego, cieszącego się w ramach Rzeczypospolitej tymi samymi prawami, co Korona i Litwa, narodziła się zbyt późno. Konflikt pomiędzy Kozaczyzną a państwem polsko- litewskim był już zbyt głęboki. Silna opozycja wobec ugody wśród kozackiej starszyzny, opór chłopów ruskich, a z drugiej strony niechęć dużej części szlachty nie pozwoliły zrealizować koncepcji przekształcenia państwa  w Rzeczypospolitą Trojga Narodów.                Na mocy ugody w Hadziaczu z trzech województw ukrainnych- kijowskiego, bracławskiego, czernihowskiego- miało powstać Księstwo Ruskie, które wraz z Koroną i Wielkim Księstwem Litewskim tworzyłoby trójczłonową Rzeczypospolitą. Ponadto w warunkach ugody zagwarantowano: miejsca w senacie dla prawosławnych biskupów (na czele z metropolitą kijowskim), uprzywilejowaną pozycję prawosławia w Księstwie Ruskim, likwidację unii brzeskiej, utrzymanie 60 tysięcy Kozaków rejestrowych, wprowadzenie ułatwień w nobilitacji Kozaków.                Sejm walny w 1659 roku zatwierdził ugodę, wprowadzając jednak bardzo poważne zmiany do ustalonych w Hadziaczu warunków. Doprowadziło to do załamania idei porozumienia wśród Kozaków i ponownego oddania się Kozaczyzny pod protekcję Rosji. Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667 rok) Moskwa zagarnęła lewobrzeżną Ukrainę. Pod rosyjską władzę przeszedł tez Kijów- w myśl postanowień traktatu na 2 lata, w praktyce na stałe. Postanowienia  rozejmu potwierdzono w podpisanym w 1686 roku tzw. pokoju Grzymułtowskiego. Skutki powstania Powstanie wywołane prywatą zwaśnionych szlachciców, rozpętało kilkunastoletni konflikt, który zarówno polskiej  jak i kozackiej stronie nie przyniósł żadnych korzyści. Moskwa, która wmieszała się bezpośrednio do wojny polsko- kozackiej, zagarnęła lewobrzeżną część Ukrainy. Ponadto car zagwarantował sobie prawo występowania w obronie wyznawców prawosławia w Rzeczypospolitej. Wzajemne bratobójcze walki doprowadziły do śmierci tysięcy ludzi. Walki były okrutne i nierzadko prowadzone w sposób niecywilizowany: mordowano całe wsie, stosując metodę wbijania na pal lub obcinania członków, nie oszczędzano jeńców, ścinając ich głowy mieczem. Ogromne połacie ziemi leżały odłogiem, ponieważ nie miał, kto się zająć uprawą. Uprawy były systematycznie niszczone przez maszerujące wojska lub pożary. Działania wojenne niosły za sobą  epidemie i głód.                 Konflikt na wschodzie Rzeczypospolitej ośmielił króla szwedzkiego do najazdu i  okupowania naszego bezbronnego kraju. Moskwa czuła się na tyle silna, że zaangażowała się do walk polsko- kozackich. Powstanie Chmielnickiego przyczyniło się do osłabienia Polski na arenie międzynarodowej. Nękana wojnami Rzeczypospolita przestała już być potęga militarną i silnym mocarstwem.