Upadek Ikara Petera Breugela

Pieter Bruegel starszy zwany też Chłopskim żył w latach ok.1525-1569. Był najwybitniejszy malarzem i rysownikiem niderlandzkim XVI w.

Tematyka jego twórczości była bardzo szeroka. Podejmował m. in. tematy biblijne, przedstawiał ciemną stronę natury ludzkiej-słabości, grzechy, czerpał inspirację z mitologii. Jego dzieła były moralnymi komentarzami świata, często o satyrycznym charakterze.

Jako pierwszy w swej epoce malował pejzaże zimowe i sceny pracy na roli. Zaskakiwał nowatorskimi ujęciami tematu. Widać to na przykład w ciekawym rozwiązaniu kompozycji takich obrazów jak „Droga Krzyżowa” czy „Upadek Ikara”, gdzie główną postać umieścił na dalszym planie i uczynił niejako (przy pobieżnym oglądaniu) mało ważnym detalem dzieła.

W charakterystyczny sposób malował postacie, które są krępe i przysadzista, mają pospolite twarze, a swoje emocje ujawniają poprzez pozę i gest.

Dzieło Bruegela „Upadek Ikara” zostało namalowane pod koniec epoki renesansu w XVI w., w stylu realistycznym. Stworzone zostało na płótnie o wym. 74cm x 112cm za pomocą farb olejnych. Przypada ono na wczesny okres jego twórczości, kiedy w jego dorobku nie znajdowało się jeszcze wiele obrazów. Obecnie można je oglądać w Muzeum Sztuk Pięknych w Brukseli.

Dla wyróżnienia poszczególnych planów obrazu Bruegl zastosował technikę malowania po przekątnej, co podkreślają jeszcze ukośne bruzdy ziemi.

Cała kompozycja dzieła jest otwarta i dynamiczna. Na pierwszym planie malarz umieścił rolnika orzącego pole. Jest On ubrany w czerwoną koszulę, białą szatę, brązowe rajtuzy oraz czarne buty. Drewniany pług jest ciągnięty przez potężnego, brązowego konia.

Dalej, na drugim planie, możemy dostrzec pastucha, pilnującego swoich owiec. Obok niego znajduje się wierny mu pies. Pasterz podpiera się na pasterskim kiju. Ma na sobie niebieską koszulę, ciemnobrązowe spodnie, kapelusz zawiązany na szyi oraz czarne trzewiki.

Z prawej strony na tym samym planie możemy zobaczyć siedzącego nad brzegiem morzem rybaka. Po jego lewej stronie widzimy pudełko na złowione ryby, nieco wyżej na gałęzi drzewa siedzi ptak. Rybak ubrany jest w białą koszulę, spodnie oraz czerwoną czapką. Przed nim na morzu możemy ujrzeć przepływający statek z rozwiniętymi żaglami. Wszystkie postacie odwrócone są do nas tyłem, dlatego o emocjach możemy jedynie wnioskować to z ich pozy oraz gestów.

Po wnikliwym obejrzeniu obrazu pomiędzy przepływającym statkiem, a rybakiem możemy zauważyć parę nóg i jedną rękę. Są to nogi Ikara- tytułowej, głównej postaci dzieła - tonącego po nieudanym locie. Został On „ukryty” przez Malarza. Nikt nie widzi jego tragedii, wszyscy pochłonięci są swoimi obowiązkami.

W tle widzimy morze i wyspy znajdujące się na nim, niebo, wschodzące słońce, statki płynące w różne strony. Po lewej stronie dostrzegamy miasto, gdzie toczy się normalne życie.

Autor namalował obraz w szerokiej gamie kolorystycznej, używając głównie ciepłych barw - żółcieni, brązów, ugrów (co szczególnie widoczne jest na pierwszym planie). Nawet zielenie i błękity utrzymane są w ciepłej tonacji. W ten sposób ukazał klimat pogodnego, zwyczajnego dnia. Przez miękki modelunek światłocieniowy podkreślił pozorny spokój sceny i jej prozaiczność.

Pierwszy plan uwypuklił wprowadzając ostre światło, wyraziste ciemne plamy barwne oraz mocny akcent koszuli oracza. Tytułowy bohater przedstawiony jest na drugim planie w rogu obrazu. Tylko dzięki garstce wirujących w powietrzu piór nad nogami tonącego domyślamy się, że to właśnie Ikar.

Drugi i trzeci plan są zaznaczone nieco chłodniejszymi i wyciszonymi barwami. Takie ujęcie głównego bohatera, zastosowanie barw oraz rozmieszczenie poszczególnych elementów obrazu i ich wzajemne proporcje przekazują ideę dzieła mówiącą jak małe znaczenie ma tragedia jednostki dla ogółu.

Śmierć Ikara pozostaje niezauważona, zignorowana przez zajętych własnymi sprawami ludzi (rolnika, pasterza, załogi statku itd.), tak jak nie zauważa jej oglądający obraz widz, który nie zapoznał się z tytułem dzieła. Dramatyzm sytuacji oddaje jedynie zastosowanie diagonalnej (ukośnej), asymetrycznej kompozycji. Wzmaga ona dynamizm obrazu i buduje napięcie sugerujące nieszczęśliwe wydarzenie. Bruegel doskonale i trafnie użył barw, światła, kompozycji i stylu malowania do przekazania uniwersalnej prawdy o otaczającej nas rzeczywistości i prawach nią rządzących.

Autor malując swój obraz chciał pokazać jak ludzie potrafią być obojętni wobec nieszczęścia drugiego człowieka. W jego obrazie był to Ikar - młodzieniec, którego nikt nie uratował, kiedy tonął. Podobnie dzieje się obecnie. Wiele osób będąc świadkiem tragedii drugiego człowieka nie pomaga mu. Pochłonięci załatwianiem własnych spraw nie zauważają, bądź udają, że nie dostrzegają cierpienia. Coraz częściej zainteresowanie innymi jest powierzchowne i coraz rzadziej bezinteresowne.

Można powiedzieć, że żyjemy w świecie, w którym - podobnie jak na obrazie Bruegela – śmierć, strata pojedynczego człowieka nie ma znaczenia dla społeczeństwa. Doskonale ilustrującym przykładem to zjawisko są zamarzający na zimnie bezdomni, których widok nie budzi współczucia, czy chęci udzielenia im pomocy, lecz jest czymś obojętnym, normalnym, nie mającym wpływu na życie tych, którzy znajdują się obok.