wyjaśnij dlaczego nad morzem powstają wiatry

Monsuny tworzą się u południowych i wschodnich wybrzeży Azji. Monsun letni ma duże znaczenie w rolnictwie w Azji - pomaga nawadniać suche obszary w głębi kontynentu. Monsun letni jest wiatrem ciepłym i wilgotnym, a monsun zimowy jest wiatrem suchym, a zarazem zimnym. Są to wiatry charakteryzujące się tym, że zmieniają kierunek na przełomie lata i zimy oraz zimy i lata. W półroczu letnim monsuny wieją z morza na ląd, w zimie z lądu na morze. Powstają w wyniku dużych różnic temperatur, a w związku z tym ciśnienia między lądem a morzem.

Bryza powstaje na wybrzeżach morskich lub w pobliżu większych jezior. Podobnie jak każdy wiatr jest spowodowana różnicami ciśnienia. W nocy nad wychłodzonym lądem powstaje ciśnienie nieco wyższe niż nad ciepłym morzem. Dlatego w nocy wiatr będzie wiał znad lądu w kierunku morza jako bryza lądowa. W dzień nad intensywnie ogrzanym lądem tworzy się obszar obniżonego ciśnienia, natomiast nad chłodniejszym w tym momencie morzem powstaje wyższe ciśnienie. Wiatr wiejący znad morza na ląd przyniesie bryzę morską. Więcej informacji o powstawaniu wiatru, bryzie dziennej i nocnej znajdziesz TUTAJ, artykuł zawiera także animacje zjawiska bryzy. Dobową zmiennością cechują się również wiatry dolinne i górskie. W dzień ogrzane powietrze unosi się wzdłuż dolin, tworząc wiatr dolinny. Zjawisko czasami jest tak silne, że wywołuje powstanie rozbudowanych chmur kłębiastych. W nocy, wobec braku ciepła słonecznego, wznoszący ruch powietrza zostaje zatrzymany. Powietrze zalegające w górnych partiach gór jako cięższe zaczyna pod wpływem grawitacji spływać dolinami w dół. Jest to wiatr górski. Zimniejsze i cięższe powietrze z gór, docierając do kotlin, wypiera ku górze cieplejsze powietrze. W ten sposób powstaje specyficzny układ. Na dnie doliny temperatura jest niższa, wyżej natomiast wyższa. Takie odwrócenie normalnego układu temperatury nazywamy inwersją termiczną. Fen jest wiatrem ciepłym, suchym i bardzo często porywistym, wiejącym z gór z obniżeń podgórskich. Jego nazwa pochodzi z terenów alpejskich. Jednak wiatr o podobnym mechanizmie miewa często inne określenia: w Tatrach to halny, w Sudetach - wiatr przewałowy. Fen powstaje w stosunkowo wysokich górach. Musi być bowiem spełniony warunek, aby na stoku dowietrznym wilgotne, wznoszące się powietrze ochłodziło się na tyle, aby doszło do kondensacji pary wodnej i opadu. Po przekroczeniu górskiej wierzchowiny suche powietrze spływa w kierunku obniżeń. Mechanizm cyrkulacji fenowej jest jednak bardziej skomplikowany. Wyjaśnienia wymaga fakt, że powietrze pozostaje nie tylko suche, ale i ciepłe. Wiąże się to z przemianami adiabatycznymi. W fizyce przez przemiany adiabatyczne rozumie się przemiany termiczne, jakimi podlega powietrze w trakcie sprężania i rozprężania, przy założeniu braku wymiany ciepła z otoczeniem (stąd też ich nazwa od gr. a-dia-batos - "nie-do-przebycia"). Aby wyjaśnić to zjawisko, przeprowadzimy eksperyment myślowy. Wyobraźmy sobie pewną wyizolowaną porcję powietrza, znajdującą się wysoko w atmosferze. Kiedy będziemy tę porcję obniżać, dojdzie do jej rozprężania i wzrostu ciśnienia. Cząsteczki gazów będą poruszać się szybiej i częściej zderzać. Spowoduje to wyzwolenie energii w postaci ciepła. Temperatura wzrośnie. Kiedy będziemy tę samą porcję powietrza wznosić, ulegnie ona rozprężeniu, cząsteczki zaczną poruszać się po niej i temperatura spadnie. Jak widać, zmiany temperatury zostały w tym wypadku wywołane jedynie przez sprężenie i rozprężenie. Suche powietrze zmienia w ten sposób swoją temperaturę o 1 stopień C/100 m. Nazywamy to stopniem suchoadiabatycznym. Nieco inna jest sytuacja z powietrzem wilgotnym. Wyzwolone w wyniku sprężania ciepło ogrzewa nie tylko gazy atmosferyczne, ale jeszcze dodatkowo parę wodną. I dlatego stopień wilgotnoadiabatyczny jest niższy - 0,5 stopień C/100 m. A przeciętnie zmiana temperatury wynosi 0,65 stopnia C/100 m. Na stoku dowietrznym następuje kondensacja pary wodnej i opady, a spadek temperatury wraz z wysokością odbywa się według stopnia wilgotnoadiabatycznego. Na stoku zawietrznym spływające suche powietrze ogrzewa się według stopnia suchoadiabatycznego.