List - etymologia listu
List
(łac breve)
W życiu codziennym wiadomość lub zawiadomienie skierowane do nieobecnych pisemnie. Prawnie pojęcie listu nie zostało ustalone. W niekórych wypadkach list stanowi dokument np. list gończy, list zastawny, list otwarty.
Powstanie listu związane jest z wynalazkiem pisma. Najstarsze znane listy pisane pismem klinowym pochodzą z r 2400-2200 p.n.e. W najdawniejszych czasach pisano list na tabliczkach drewnianych, glinianych lub kamiennych, u Egipcjan na papirusie, u Indusów i Chińczyków na liściach palmowych. Tabliczki woskowe później papirus, były używane przez Greków i Rzymian. Pergamin pojawia się w III w n.e., papier szmaciany ok. roku 1340. Z najstarszych listów wymienić należy list króla Indyjskiego Strabobata do Semiramidy, Dawida do Joaba(list Urjasza) i króla Protosa z Argos do króla Likji. Większość klasycznych listów greckich należy do sztucznych ćwiczeń retorycznych. Podobnie i listy rzymskie z których tylko po Cyceronie dochowały się listy rzeczywiste. W średniowieczu w Europie pisano listy tylko po łacinie, dopiero pod koniec epoki pojawiają się listy w językach narodowych. W w. XVIII i jeszcze w pierwszej połowie w. XIX wyższe sfery cywilizowanych narodów europejskich używały w listach języka francuskiego. Znaczenie listu jako źródła udzielanych wzajemnie wiadomości zanika po r. 1848, w miarę rozwoju dziennikarstwa – również forma listu staje się coraz zwięźlejsza i krótsza, treść zaś ograniczona do spraw osobistych lub poufnych. Język narodowy do listu wprowadzili w Europie najpierw Włosi u których przejściowo powracała łacina w dobie humanizmu. We Francji list był formą bardzo uprawnioną w XVI i XVII w. Osiągając wyżyny literackie i stając się wzorem dla innych narodów. Bardzo obfitą jest literatura listu w krajach wschodnich, u Arabów, Persów i Turków. Pieczętowano listy woskiem, a od XV w. sprowadzonym z Chin lakierem. Pieczęcie papierowe pojawiają się od roku 1624, a pierwsze koperty w Anglii w 1820r.
List stał się także rodzajem artystycznym używanym do celów literackich. W Grecji w późniejszych czasach takie listy nie są rzadkie(Alkifron). Również w powieściach Greckich spotykamy listy. Znane są listy apostolskie. U Rzymian dydaktyczne listy poetyckie piszą Horacy i Owidiusz. Rodzaj tej jest uprawiany i w średniowieczu. W wiekach nowożytnych literacka forma listu odgrywa poważną rolę. Do dziś dnia do celów problematycznych jest używany tak zwany list otwarty. Pod względem literackim formę listy najwyżej rozwinięto we Francji. W literaturze polskiej wysoką wartość literacką mają: „Listy do matki” J.Słowackiego, listy Z.Krasińskiego(nadzwyczaj liczne, wydano ich kilkanaście tomów, a kilkanaście pozostaje jeszcze w rękopisie).
Rodzaje listów:
List gończy – publiczne ogłoszenie władz sądowych, wzywające do ujęcia przestępcy lub osoby mocno podejrzanej o dokonanie przestępstwa, połączone z dokładnym jaj rysopisem. W niektórych ustawodawstwach wolno ogłosić list gończy dopiero po zaistnieniu nakazu aresztowania.
List ochronny – dokument dający pewnym osobom lub rzeczom specjalną ochronę. Listem ochronnym nazywa się także oświadczenie państwa, że bierze terytoria, należące do towarzystwa kolonialnego, pod swoją opiekę i obejmuje na tym terytorium władzę.
List składowy – recepis odnoszący się do towaru oddanego na skład, za wręczeniem którego towar ma być wydany uprawnionemu do odbioru.
List zastawny – dokument przez który nieruchomość zostaje obciążona zastawem. Zwłaszcza skrypty dłużne, opiewające przeważnie na posiadacza, wystawione przez banki hipoteczne i ziemskie zakłady kredytowe, dające za nie zabezpieczenie hipoteczne.
List żelazny – gwarancja bezpieczeństwa, udzielana w średniowieczu, a także w czasach nowszych w odpowiedniej formie przez władzę państwową lub terytorialną osobom(nie przestępcom) udającym się do danego terytorium np. kupcom. Dziś list żelazny stanowi środek procedury o charakterze wyjątkowym, uwalniający pod pewnymi warunkami skazanego(na więzienie lub areszt śledczy) od prawomocności wyroku.
List otwarty – rodzaj listu skierowanego przez nadawcę indywidualnego lub zbiorowego do osób publicznych lub instytucji z jednoczesnym przeznaczeniem do rozpowszechniania w szerokich kręgach czytelników. List otwarty odnosi się do istotnych kwestii życia społecznego, politycznego lub kulturalnego i ma za zadanie zwrócić na nie ogólną uwagę w trybie alarmującym. Miejscem publikacji listu otwartego bywają gazety i czasopisma.
List pasterski – list biskupa dotyczący spraw wiary, skierowany do duchownych i wiernych danej diecezji, odczytywany w czasie nabożeństw. Listem pasterskim nazywamy także list episkopatu do wszystkich diecezji.
List poetycki – utwór wierszowany o charakterze lirycznym, epickim, satyrycznym, panegirycznym, filozoficznym, krytycznoliterackim, mający formę listu do fikcyjnego lub rzeczywistego adresata(mistrza, protektora, przyjaciela). Gatunek ten został ukształtowany w literaturze rzymskiej, uprawiany przez Owidiusza i Horacego(list do Pizonów). W prowansalskiej poezji występował zwłaszcza jako forma liryki erotycznej. Żywotny był szczególnie w epoce klasycyzmu. W XIX w. Formą tą posługiwał się wielokrotnie C. Norwid.
List z podróży – gatunek prozy reportażowej. Sprawozdanie z podróży napisane w formie listów nadsyłanych przez autora do redakcji gazety lub czasopisma. W gatunku tym zapis dokumentalny łączy się często z elementami narracji epickiej, felietonu lub komentarza publicystycznego np. „Listy z Afryki” i „Listy z podróży do Ameryki” H. Sienkiewicza.