Upadek cesarstwa rzymskiego
W 476r. wódz Ostrogotów Odoaker zdetronizował ostatniego cesarza rzymskiego, przyczyniając się do upadku cesarstwa rzymskiego, który dokonywał się od końca II w.
Obszar cesarstwa zachodniego: Portugalia, Hiszpania, Francja, Włochy, Szwajcaria, Austria, Chorwacja, Belgia, Holandia.
Obszar cesarstwa wschodniego: Grecja, Bułgaria, Turcja, Egipt, Albania, Izrael, Libia.
Przyczyny społeczno – ekonomiczne:
- częste zmiany władzy (uzurpaci wyznaczani przez armię) doprowadzały do wojen domowych
- w wyniku wojen domowych spadła liczebność populacji męskiej
- brak armii i zasilanie jej przez barbarzyńców
- zaprzestanie podbojów w I-II w. doprowadziło do zaniku w IV w. niewolników
- nastąpił powrót do gospodarki naturalnej
- inflacja, psucie monety
- produkty rolne stały się środkiem płatniczym
- wysokie podatki
- latyfundyści wydzierżawiali ziemię kolonom, uniemożliwiając im ucieczkę i stając się dla nich instytucją państwową
Przyczyny religijne:
- zalegalizowanie chrześcijaństwa edyktem mediolańskim w 313 r. przez Konstantyna Wielkiego
- odmowa powinności wobec cesarza była traktowana jako oznaka buntu i naruszenie prawa
- pod koniec III w. chrześcijaństwo wyznawało koło 1/5 mieszkańców państwa
Przyczyny polityczne:
- 330r. – Konstantyn Wielki utworzył drugą stolicę państwa – Konstantynopol
- dogodne położenie miasto przerosło byłą stolicę i stało się ośrodkiem części cesarstwa lepiej rozwiniętej gospodarczo i lepiej bronionej
- Teodozjusz I Wielki podzielił w 395 r. cesarstwo pomiędzy swych synów
- ataki ludów barbarzyńskich na część zachodnią
Królestwa rzymsko – germańskie:
W drugiej połowie V wieku cesarstwo rozpadło się definitywnie. Część wschodnia rozwijała się, zaś na części zachodniej plemiona germańskie zaczęły tworzyć swoje królestwa.
- Wizygoci (Hiszpania)
- Ostrogoci (Italia)
- Goci (Iliria – zach. cz. Płw. Bałkańskiego)
- Wandalowie (płn. Afryka)
- Jutowie, Anglowie, Sasi (Brytania)
- Frankowie (Galia)
Cesarz Justynian Wielki w 527 r. pokonał Wandalów i odzyskał część posiadłości w Afryce Płn. W 533 r. zmusił Ostrogotów do opuszczenia Italii (po śmierci cesarza opanowana przez Longobardów). Rewenna stała się w 751 r. siedzibą egzarchy – wojskowo – administracyjnego przedstawiciela cesarzy w Italii. Płn. Afrykę opanowali Arabowie, a także Hiszpanię.
Długotrwały chaos spowodował rozpad podstaw gospodarczych i instytucjonalnych, uniemożliwiając odbudowanie cesarstwa. Pojawiła się cywilizacja o charakterze wiejskim, bo najeźdźcy byli głównie rolnikami i hodowcami. Władcy tworzonych królestw stali się latyfundystami.
Rola kościoła:
Papież z podległym mu kościołem stanowili najbardziej stabilną instytucją w całej Italii. Ludność spotkała w Kościele ostoją dawnego ładu (instytucja nawiązywała do dawnych urzędów cesarskich – prawodawstwo, ceremoniał, stroje, organizacja papieskiego dworu, diecezje pokrywające się z dawnym podziałem administracyjnym, system prawny wzorowany na prawie rzymskim, językiem liturgicznym stała się łacina).
W IV w. zainicjowano chrystianizację – dużą rolę odegrały tu zakony.
Monascetyzm – jego twórcą był Benedykt z Nursji, w 529 r. założył klasztor na wzgórzu Monte Cassino, w 540 r. napisał regułę zakonną. Określała ona ściśle tryb życia zakonników: kult, medytacja, nauka i praca fizyczna. Zakonnicy potrafili pisać i czytać, uprawiali rolę na obszarach zrujnowanych najazdami, budowali spichlerze, młyny, stajnie, sady i ogrody warzywne przyczyniając się do poprawy sytuacji gospodarczej.
Chrystianizacja:
- Anglowie, Sasowie, Jutowie – koniec VI w.
- Bretończycy – początek VII w.
- Bawaria, Hesja, Fryzja, Turyngia, Frankonia – połowa VIII w.