Przebieg prywatyzacji w polsce w latach 1990-2004r
Poprzez pojęcie prywatyzacji rozumiemy zmianę stosunków własnościowych polegającą na udostępnieniu udziałów i akcji przedsiębiorstw państwowych przekształcanych w spółki lub na sprzedaży przedsiębiorstw bądź ich składników majątkowych osobom prywatnym (fizycznym i prawnym); także zwrot odpowiedniej części majątku w wypadku rozwiązania osoby prawnej.
Nierozłącznym pojęciem związanym z polską prywatyzacją jest pojęcie transformacji gospodarczej. Transformacja gospodarcza oznacza przechodzenie od gospodarki socjalistycznej, szczególnego przypadku nie rynkowego systemu gospodarczego, do gospodarki rynkowej, w której rośnie udział własności prywatnej. Transformacja gospodarcza jest więc synonimem reformy rynkowej. Ponadto transformacja gospodarcza obejmuje, tam gdzie jest to konieczne, stabilizację makroekonomiczną.
Gospodarka polska u progu transformacji systemowej charakteryzowała się następującymi cechami:
- Malejąca aktywność wykorzystania zasobów
- Wadliwa struktura przemysłowa, która odznaczała się nadmiernym rozwojem branż ciężkich i niedorozwojem lekkich oraz słabym rozwojem gałęzi stosujących nowoczesne technologie
- Nierównowagą gospodarczą w postaci niedoboru dóbr konsumpcyjnych
i inwestycyjnych
- Dominacja sektora państwowego w przemyśle
- Rozregulowaniem sfery finansów, mający swój wyraz w rosnącej inflacji, sztucznym systemie cen i kursów walutowych, rozbudowanych dotacjach
i deficycie budżetowym.
W końcu lat osiemdziesiątych długotrwały kryzys i rozkład nakazowo-rozdzielczych mechanizmów zarządzania doprowadził do całkowitego upadku gospodarki. Niedostatek towarów był coraz większy w stosunku do wielkości pieniądza. Nastała hiperinflacja, a wraz z nią postępowała deprecjacja złotego. Stopa życiowa obniżała się z każdym miesiącem.
Od 06.02 do 05.04 1989r odbyły się obrady tzw „Okrągłego Stołu”
w sprawach ekonomicznych porozumienie dotyczyło m. in. rozwoju samorządności i partycypacji pracowniczej, swobodnego kształtowania się struktury własnościowej, rozwoju stosunków rynkowych i konkurencji, likwidowania pozostałości systemu nakazowo-rozdzielczego, prowadzenia jednolitej polityki finansowej wobec przedsiębiorstw oraz podporządkowania selekcji kadr kierowniczych w przedsiębiorstwach kryterium fachowości. Już pierwsze kilka tygodni obowiązywania nowych reguł ekonomicznych przyniosło zmiany, kurs dolara ustabilizował się, a w sklepach – w miejsce kolejek – zaczęło pojawiać się coraz więcej towarów, ale ceny były szokująco wysokie. W styczniu, zamiast planowanych 45%, inflacja wyniosła aż 78,6%. W następnych miesiącach wzrost cen był już jednak wyraźnie niższy: w lutym wyniósł jeszcze 23,8%, ale w marcu tylko 4,3%, a w kwietniu 7,5%. Symbolem rozwoju wolnego rynku było pojawienie się na szeroką skalę handlu ulicznego, który – stosując niskie marże – łagodził nieco skutki obniżenia stopy życiowej.
W lipcu 1990 roku zostały uchwalone ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i utworzenia urzędu Ministerstwa Przekształceń Własnościowych, które oprócz już istniejących uregulowań prawnych, dotyczących przedsiębiorstw państwowych, stanowiły podstawę prawną zmian własnościowych. Do kwietnia 1997 roku przeprowadzono prywatyzację, stosując metodę kapitałową oraz likwidacyjną. Likwidację przewidywała również ustawa z 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwie państwowym w odniesieniu do przedsiębiorstw nierentownych, co często prowadziło do niejasności, przeciw której protestowały nie tylko załogi prywatyzowanych przedsiębiorstw, ale też praktycy i teoretycy gospodarczy. Odpowiedzią na krytykę była ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, która weszła w życie 8 kwietnia 1997 roku.
Przewiduje ona dwie metody prywatyzacji – pośrednią i bezpośrednią, co upraszcza procedurę prywatyzacyjną. Pierwsza metoda składa się z dwóch etapów: komercjalizacji oraz zbycia akcji powstałej spółki, przy czym pierwszy z nich jest warunkiem koniecznym do przeprowadzenia drugiego. Komercjalizacji dokonuje minister Skarbu Państwa na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, rady pracowniczej lub z własnej iniciatywy. Komercjalizacja polega na przekształceniu formy prawnej przedsiębiorstwa, które ze swej dotychczasowej formy, tj. przedsiębiorstwa państwowego, staje się spółką prawa handlowego. Taka zmiana formy prawnej gwarantuje zachowanie przez firmę osobowości prawnej, a powstała spółka stanowi w 100% własność Skarbu Państwa. Po przekształceniu następuje drugi etap prywatyzacji pośredniej, polegający na zbyciu przez Skarb Państwa akcji osobom fizycznym lub prawnym.
Drugą metodą dopuszczoną przez ustawę stanowi prywatyzacja bezpośrednia, do której przeprowadzenia ustawodawca dopuszcza trzy warianty:
1) Rozporządzenie majątkiem przedsiębiorstwa
2) Wniesienie go do innej spółki
3) Oddanie do odpłatnego korzystania
Prywatyzacja ta dotyczy małych przedsiębiorstw państwowych.
Drugi wariant prywatyzacji bezpośredniej stanowi utworzenie przez Skarb Państwa z innymi podmiotami spółki prawa handlowego. Skarb Państwa wnosi do niej aport w postaci sprywatyzowanego przedsiębiorstwa, a w zamian obejmuje maksymalnie 75% akcji.
Nowością w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw są bony prywatyzacyjne. Ich emisję inicjuje Sejm na wniosek Rady Ministrów, podejmując uchwałę. Bony mają służyć do zapłaty za: nabycie praw akcji powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, nabycie tytułów uczestnictwa w instytucjach finansowych, dysponujących akcjami powstałymi w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego i nabycie przedsiębiorstw. Bony prywatyzacyjne zgodnie z ustawą przydzielane nieodpłatnie w równej liczbie wszystkim obywatelom Rzeczpospolitej Polskiej zamieszkałym w kraju.
Specyficzną metodą prywatyzacji jest tzw. Program Powszechnej Prywatyzacji (PPP), realizowany od grudnia 1994 roku. Został on wdrożony z myślą o wzroście konkurencyjności i efektywności przedsiębiorstw oraz poszerzeniu dla nich rynków zbytu. U podstaw PPP tkwi idea narodowych funduszy inwestycyjnych, tworzonych w celu gromadzenia i obrotu akcjami prywatyzowanych przedsiębiorstw oraz odpłatnego przekazania świadectw udziałowych NFI wszystkim pełnoletnim obywatelom. NFI powinny działać przez 10 lat, ale po tym okresie mogą przekształcić się w fundusze powiernicze. Celem funduszy jest pomnażanie majątku spółki. Fundusz może nabywać też akcje innych firm. Głównym motorem wzrostu gospodarczego w Polsce stał się sektor prywatny, a prywatyzacja (odgórna i oddolna) przyczyniła się do powstawania bardziej konkurencyjnych struktur w gospodarce. W 2001 r. sektor prywatny wytwarzał już prawie 75% produktu krajowego brutto, zatrudniając ponad 70% wszystkich aktywnych zawodowo Polaków.
Stocznia w Szczecinie. Tak jak w krajach Unii Europejskiej, najtrudniejsze w prywatyzacji i restrukturyzacji okazały się branże ciężkie, o szczególnym znaczeniu społecznym. Trwa proces prywatyzacji grupy dużych przedsiębiorstw w przemyśle hutniczym, chemicznym i maszynowym, a także w energetyce (proces prywatyzacji już trwa, a zainteresowanie inwestorów z zagranicy tą branżą szybko rośnie), gazownictwie, transporcie (przede wszystkim PKP), a także w przemyśle wydobywczym. Zmiany w strukturze własnościowej gospodarki i właściwe funkcjonowanie rynku wymagały stworzenia ram prawnych wspierających rozwój swobodnej i rzetelnej konkurencji. Proces ten zamknął się uchwaleniem - pod koniec lat 1990-tych - m.in. ustaw dotyczących swobody działalności gospodarczej, reguł udzielania i monitorowania pomocy publicznej oraz implementujących acquis communautaire (porządek prawny Unii Europejskiej). Eksperci OECD oraz Unii Europejskiej wypowiadają się na ogół pozytywnie o stanie polskiej gospodarki, podnosząc jednocześnie sprawę zbyt wolnego tempa prywatyzacji.
Przystąpienie Polski do Uni Europejskiej oznacza uzyskanie gwarancji dla trwałości przemian zapoczątkowanych w 1989r i przyśpieszenie rozwoju cywilizacyjnego.