Od opozycji legalnej i nielegalnej po powstanie styczniowe

Opozycja legalna- w 1820 na sejmie występują z protestem braci Wincenty i Bonawentura Niemojscy tzw. kaliszanie przeciwko łamaniu konstytucji przez cara. Spotkał ich areszt domowy.

Opozycja nielegalna- powstaje na Uniwersytecie Wileńskim w kręgach studenckich:
? Związek Filomatów: A. Mickiewicz, T. Zan, St. Jeżowski- 1817
? Wolnomularstwo Narodowe (1818)założone przez Waleriana Łukasińskiego przekształcone w związek Wolnych Polaków- Wiktor Heltman, Tadeusz Krępowiecki


Powstanie listopadowe:
? Geneza - 1828 w Szkole Podchorążych powstaje spisek Piotra Wysockiego. Miał na celu rozpoczęcie powstania. Plan zakładał:
- rozpoczęcie powstania przez podchorążówkę
- opanowanie Belwederu i pojmanie Wielkiego Księcia Konstantego
- opanowanie arsenału
? Przyczyny:
-łamanie przez cara konstytucji
-aresztowania, sejm zwoływany nie regularnie, państwo policyjne, tajna policja, pogarszająca się sytuacja w polskiej armii - dowódcą brat cara książę Konstanty, surowa dyscyplina
- poniżanie oficerów, musztra, noc apuchtinowska - Apuchtin kuratorem oświaty(kara chłosty, szkoły pod policyjnym nadzorem, donosicielstwo)
? Przebieg:
- noc z 29 na 30 listopada 1830 roku - wybucha powstanie, sygnałem do jego rozpoczęcia był pożar budynku starego browaru na Solcu
- powstańcy zdobywają Arsenał, pozwoliło to zaopatrzyć ludność w broń
-5 grudnia 1830r. dyktaturę powierzono generałowi Józefowi Chłopickiemu
-18 grudnia 1830r. sejm ogłosił powstania narodowego
-25 stycznia 1831r. detronizacja cara Mikołaja I jako polskiego króla
-29 stycznia 1831r. powołany został Rząd Narodowy
-5 lutego 1831r. wkroczenie rosyjskiej armii na ziemie Królestwa Polskiego
-14 lutego 1831r. wygrana przez Polaków potyczka pod Stoczkiem
-25 lutego 1831r. bitwa pod Grochowem ? nierozstrzygnięta
-31 marca 1831r. zwycięstwo polskich wojsk w bitwie pod Dębem Wielkim
-10 kwietnia 1831r. porażka rosyjskich oddziałów pod Iganiami
-27 kwietnia 1831r. przekroczenie austriackiej granicy i oddanie broni przez żołnierzy z polskiego korpusu na Ukrainie
-26 maja 1831r. druzgocąca klęska powstańczych wojsk pod Ostrołęką
-13 lipca 1831r. przekroczenie pruskiej granicy i poddanie się polskich sił na Litwie
-15 sierpnia 1831r. manifestacja w Warszawie
-17 sierpnia 1831r. na stanowisko dyktatora powołany zostaje generał Jan Krukowiecki
-6 września 1831r. szturm rosyjskich wojsk na Warszawę
-8 września 1831r. kapitulacja stolicy
-5 października 1831r. większość sił powstańczych wraz z najwyższymi władzami opuszcza polskie ziemie
-7 października 1831r. kapitulacja twierdzy Modlin
-21 października 1831r. kapitulacja Zamościa
? Skutki:
- aresztowania i wyroki wobec uczestników powstania
-zsyłki na Sybir
- konfiskaty majątków
- zamknięcie Uniwersytetu Warszawskiego
- zniesiono konstytucję Królestwa Polskiego
- Wprowadzono Statut Organiczny:
1. Zniesiono koronację na króla PL
2. zniesiono armię PL
3. j. rosyjski językiem urzędowym
4. rosyjski system miar i wag
5. wprowadzono rosyjski system karny
6. Ministerstwo Oświaty i Skarbu podporządkowane Petersburgowi
7. zamknięto szkoły
8. emigracje Polaków

1831, marzec- początek powstania na Litwie na Żmudzi; działania powstańcze wiązały siły rosyjskie; oddziałami powstańczymi dowodzili gen. Antoni Giełgud i Dezydery Chłapowski. W lipcu nastąpił odwrót wojsk powstańczych; jedynie oddział Henryka Dembińskiego przedostał się do Warszawy. Na Białorusi i Ukrainie walczył oddział gen. J. Wernickiego. Jednym z oddziałów dowodziła Emilia Plater.


Wielka emigracja:
? ugrupowania polityczne:
-Hotel Lambert- Książe A. Czartoryski- uważano, że PL może uzyskać wolność przy poparciu rewolucjonistów rosyjskich.
- Związek Chłopski (1842-1844), Piotr Ściegienny, teren Galicji, społeczna rewolucja, oswobodzenie
chłopów, solidarność z ludem rosyjskim, walka ze szlachtą. Dawał chłopom tzw. "złotą książeczkę", rzekomo będącą bullą papieża Grzegorza XVI
-Komitet Poznański (1839-1846)- w zaborze pruskim, działał tam K. Libelt. Komitet działał w środowisku mieszczan i rolników.
-Związek Plebejuszy (1842-1845), Walenty Stefański- środowisko mieszczan, radykalne społeczne reformy, wybuch powstania ludowego
-Komitet narodowy Polski- Lelewel; propagowali jednoczesne powstanie w trzech zaborach, zakładali przeprowadzenie reformy rolnej
-Towarzystwo Demokratyczne PL- Krępowiecki, Heltman- walka o wolną PL w oparciu o masy chłopskie, nadanie chłopom ziemi bez wykupu
- Gromady Ludu Polskiego- Krępowiecki- utopijny program- ziemia ma być własnością ludu
- Stowarzyszenie Ludu Polskiego(1835-1837)- działało w środowisku mieszczan; Konarski, Goszczyński; program: zniesienie pańszczyzny, przeprowadzenie uwłaszczenia chłopów, wprowadzenie demokracji, w 1839r. Konarski zostaje aresztowany i publicznie stracony w Wilnie
-Związek Narodu Polskiego(1839-1850)- E. Dembowski( nazywany czerwonym kasztelanicem)- zapatrywał się na utopijnych socjalistów i filozofię niemiecką. Propagował idee równości społ. I domagał się zniesienia form nacisku. Drugi działacz to Kamieński. Zwolennik wojny ludowej i masowej partyzantki

Emisariusze- leśni ludzie prowadzili agitacje na rzecz przyszłej walki. Najwcześniej zaczęto pracę agitacyjną
Galicji. Pierwszym emisariuszem był Józef Zalewski. W 1833 został założona Związek Węglarzy Polskich. Zapoznawano robotników, chłopów, młodzież z programem walki o wolną PL

Powstanie Krakowskie
? Przygotowania do powstania:
- wybuch powstania (we wszystkich trzech zaborach) uzgodniono na luty 1846 r.,
-Kraków miał być siedzibą powstańczych władz
- spiskowcy uważali, że wystarczy jak ogłosi się uwłaszczenie, a wieś masowo poprze powstanie,(tylko nieliczni jak Edward Dembowski w Galicji prowadzili uświadamiającą akcję wśród chłopów),
- w spisku wzięła udział większa liczba osób w miastach niż na wsi, zaś w Galicji, w Księstwie Poznańskim, w Królestwie oraz na Litwie była ogromnie słaba organizacja,
- naczelnym wodzem miał być Ludwik Mierosławski, wykluczał on w swoich planach prowadzoną przez chłopstwo "wojnę ludową"; uważał, że po ataku na wroga należy powołać włościan pod broń i stworzyć z nich regularne wojsko, był to jednak mało realny plan
- tymczasem pruskie władze uwięziły przyszłych wodzów powstania na czele z Mierosławskim, aresztowania te rozbiły powstańcze kierownictwo oraz załamały plan równoczesnego wystąpienia na obszarze wszystkich ziemi polskich;
- aresztowania miały miejsce tuż przed umówionym dniem wybuchu powstania, dlatego nie wszędzie udało się powstrzymać spiskowców, stąd w 1846 r. doszło przeważnie tylko do lokalnych, pojedynczych wystąpień - tym samym powstanie nie ogarnęło wszystkich ziem;
- wśród wydarzeń 1846 roku istotne znaczenie miało powstanie krakowskie a także ruch chłopów w Galicji (tzw. rabacja galicyjska).
? Wybuch powstania i przebieg:
-Kraków był doskonałym ośrodkiem dla prowadzenia konspiracyjnej działalności;
-18 lutego do Krakowa w ramach zapobiegawczej akcji, wkroczyły austriackie wojska;
-spiskowcy pod dowództwem Ludwika Gorzkowskiego w nocy z 19 na 20 lutego uderzyli na Austriaków następnie zajęli Kraków,
-utworzono Rząd Narodowy z L. Gorzkowskim, J. Tyssowskim i A. Grzegorzewskim na czele;
-Austriacy wycofują się do Galicji;
- Rząd Narodowy ogłasza manifest: 20/21 luty 1846
? znosił on wszelkie stanowe przywileje,
? oddawał chłopom na własność użytkowaną ziemię,
? uchylał pańszczyznę oraz czynsze bez odszkodowania,
? obiecywał bezrolnym uczestnikom powstania ziemię
- dyktatorem ogłosił się J. Tyssowski, jednak nie ogarnął powstaniem reszty kraju;
- powstanie znów się ożywiło gdy przybył do Krakowa Edwarda Dembowskiego, objął
urząd sekretarza dyktatora; dzięki Dembowskiemu powstanie jeszcze wtedy nie upadło
(szerzył on rozwój powstania i planował przekształcić go w społeczną rewolucję, wysyłał do
chłopów w Galicji emisariuszy);
-chłopi w krakowskim okręgu chętnie przystępowali do powstania, ale za to galicyjskich chłopów nie
udało się zjednać, gdyż byli wyjątkowo niechętni szlachcie, byli też podburzani przez
urzędników austriackich, którzy im wmawiali, że "dobry cesarz już dawno zniósł pańszczyznę";
-chłopi rozgromili powstańcze wojska pod Tarnowem, wtedy E. Dembowski postanowił
się odwołać do religijnych uczuć chłopstwa, stanął na czele religijnej procesji, jaka wyruszyła
z Krakowa naprzeciw chłopskim oddziałom, zamiast chłopów jednak napotkał austriackie wojsko,
jako pierwszy rozstrzelany został właśnie Dembowski;
- śmierć Dembowskiego doprowadziła do upadku powstania;
-Tyssowski oddał władzę, do Krakowa wkroczyły austriackie i rosyjskie wojska.
? Skutki:
-likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej i włączenie jej do Austrii (1846);
-powstanie połączyło niepodległościowy program z radykalizmem społecznym;
-zastosowano masowe represje (Sybir, terror, więzienia, wyroki śmierci).
Rabacja Galicyjska:
? Przyczyny:
-wzrost pańszczyzny, ucisku chłopów przez szlachtę;
-kłamliwa austriacka polityka, austriaccy urzędnicy wmawiali chłopom, że "cesarz jest dobry";
-brak łączności między wsią a dworem;
-powodzie i nieurodzaj w latach wcześniejszych pogorszyły warunki życia chłopów.
? Przebieg:
-już z początkiem lutego 1846 r. w licznych punktach Galicji grupy zbrojnych chłopów występowały przeciwko dworom
-szlachty utrzymywała w tajemnicy zbrojenie się, wyglądało to na przygotowania do rozprawy z chłopstwem;
- na czele buntu chłopów staje Jakub Szela
- J. Szela na obszarze pogromów wprowadzał swoje władze, uzbrojoną chłopską straż, a także prowadził rokowania z Austriakami
- powstanie krakowskie tymczasem zostało stłumione, chłopi zaś przestali być już potrzebni Austriakom -rozpoczęła się bezwzględna pacyfikacja
- Szela został internowano, a potem przesiedlony na Bukowinę
- opór chłopstwa trwał kilka miesięcy, jesienią 1846 r. zapanował dopiero względny spokój
? Skutki rabacji galicyjskiej:
- rabacja - było to największe wystąpienie antyfeudalne na ziemiach polskich; to wydarzenie istotnie wpłynęło na szlachecko -chłopskie stosunki w Galicji;
- rabacja poważnie się przyczyniła do porażki kolejnego narodowego zrywu tj. powstania krakowskiego.

Powstanie styczniowe:
1. Sytuacja przed powstaniem:
? Wojna krymska:
- toczyła się między Turcją a Rosją o panowanie nad czarnomorskimi cieśninami ( Bosfor, Dardanele)
- Turcji pomagały Francja i Anglia, wysyłając ekspedycyjne wojska
- wojna skończyła się klęską Rosji (oblężenie Sewastopola 1854-55)
- zawarto pokój w Paryżu, Rosja straciła wpływy na Bałkanach, okazała się być "kolosem na glinianych nogach"
? Wiosna posewastopolska:
- polityka ustępstw caratu (amnestie polityczne, utworzenie polskiej wyższej szkoły medycznej -Akademii Medyko-Chirurgicznej, spolszczenie urzędów, zezwolenie na tworzenie polskich towarzystw np. Tow. Rolnicze 1858r. na czele z hrabią Andrzejem Zamoyskim
? Nasilenie się manifestacji patriotycznych
? Władzę w królestwie otrzymuje Aleksander wielkopolski- początek realizacji reformy rolnej, przywrócenie prawa dla ludności żydowskiej, założenie Szkoły Głównej
2. Przyczyny:
? Branka- pobór do wojska carskiego; na listach czołowi działacze rewolucyjni; brankę miał przeprowadzić Wielkopolski
3. Przebieg:
? w nocy z 22 na 23 stycznia powstańcze oddziały stoczyły walkę z 24 rosyjskimi garnizonami
? Komitet Centralny Narodowy wydaje manifest, w którym ogłasza się Tymczasowym Rządem Narodowym
? powstańcze potyczki -przeszło 1200 starć, m.in. 4 lutego 1863r. oddział pod dowództwem Jeziorańskiego zaatakował koszary rosyjskie
? skoncentrowanie wojsk przez rosyjskich dowódców w kilku garnizonach
? 11 marca 1863r. biali; Marian Langiewicz dyktatorem, 17 marca zostaje on aresztowany
? lato 1863r. cara odwołuje ze stanowiska Aleksandra Wielopolskiego
? pażdziernik1863r. dyktatorem powstania zostaje Romuald Traugutt
? marzec 1864r. carskie władze ogłaszają uwłaszczenie chłopów
? pojmany zostaje ostatni naczelnik Warszawy- Aleksander Waszkowski (XII.1864r.)
3. Skutki:
? Miasto nie został zdobyte
? I dyktatorem Mierosławski
? Wydanie dekretów uwłaszczeniowych nadając chłopom ziemie w zamian, za którą właściciele ziemscy mieli otrzymać odszkodowanie z dóbr narodowych
4. Zasięg powstania:
? Kujawy- Mierosławski
? Woj. Płockie- Padlewski, chmieleński
? Woj. Krakowskie- Langiewicz
? Galicja- Jordan
? Woj. Lubelskie- Lelewel, Cieszkowski
? Woj. Augustowskie- Wawel
? Woj. Kaliskie- Oksiński
? Litwa- Wróblewski, Sierakowski
? Białoruś- Kalinowski
? Woj. Podlaskie- ks. Brzózka- był to najdłużej walczący oddział powstańczy
Obozy polityczne.
? Biali- wywodzili się z burżuazji, inteligencji, ziemiaństwie, na czele stali: Andrzej Zamoyski i bankier Leopold Kroneberg, odkładali powstanie na dalszy plan, zamierzali pokojową drogą zmusić cara do nadania autonomii dla Królestwa
? Czerwoni- wywodzili się z inteligencji, urzędników, wojska, studentów, na czele ich stał Jarosław Dąbrowski pseudonim Łokietek; zmierzali do narodowego powstania, uzyskania pełnej niepodległości, zakładali współpracę z rosyjskimi rewolucjonistami

Sytuacja społeczno- polityczna po powstaniu styczniowym w Polsce:
? Zabór rosyjski
-1864- dekret uwłaszczeniowy nadający chłopom ziemie na własność, którą już wcześniej użytkowali
-ziemiaństwo pozbawione siły roboczej za którą musi płacić
- bezrolni migrują do miasta za pracą w przemyśle
- trudna sytuacja wysadzonych z siodła, czyli dawnych obywateli ziemskich, którym skonfiskowano majątki, bądź nie potrafili oni dostosować się do nowych warunków ekonomicznych? w mieście nabywali kamienice czynszowe, zakładali przedsiębiorstwa
-represje polityczne, zsyłki i śmierć dla uczestników powstania lub konfiskata majątków
- powołanie Komitetu Urządzającego , który miał likwidować swobody narodowe i odrębności RP
-rosyjskie ustawodawstwo
-przemiana RP na Kraj Nadwiślański jako część imperium rosyjskiego
- j. rosyjski w urzędach , szkołach, sądach
- likwidacja Szkoły Głównej i przemianowanie na Imperatorski Uniwersytet Warszawski
- obowiązkowa cenzura
- strajki, działalność socjalistów, pierwsze partie robotnicze
-1866- wprowadzono Własną Jegocesarską Mość- Kancelarie do Spraw Królestwa
? Zabór pruski
-Komisja Kolonizacyjna wykupująca majątki od polskich właścicieli, by osadzić tam Niemców
-ostra cenzura
- j. niemiecki w szkołach urzędach
- dążono do tego by ziemie polskie uczynić zapleczem gospodarczym Niemiec
- ograniczanie rozwoju polskich instytucji
- szykanowanie Kościoła Katolickiego
- powołano organizację Hakata- walka o wykorzenienie polskości
-rugi pruskie- ustawodawstwo pozwalające na usuwanie Polaków z terenu pruskiego
? Zabór austro- węgierski
- łagodniejsza cenzura
- j. polski w szkołach, urzędach
- uwłaszczenie? powstają gospodarstwa karłowate, a pozostała ziemia należy do wielkich obszarników
- brak przemysłu? wielka nędza galicyjska
- trudności wewnętrzne Austrii i klęska w wojnie z Prusami
- sejm z siedziba we Lwowie, namiestnikiem Polak, organem rządzącym Wydział Krajowy
- Teka Stańczyka- ugrupowanie konserwatystów galicyjskich