Nauczyciel w Japonii oraz nauczyciel w USA. Pespektywa porównawcza.

Nauczyciel w Japonii oraz nauczyciel w USA.
Perspektywa porównawcza.


W USA zatrudnionych jest ok. 1,7 mln. nauczycieli szkół podstawowych oraz prawie 1,1 mln. szkół średnich. Licencjonowanie nauczycieli jest w gestii rządów stanowych. Każdy stan stosuje własne wymagania w tym zakresie. By uzyskać licencję, trzeba mieć ukończone wyższe studia na poziomie licencjackim na kierunkach nauczycielskich. Inne wymagania związane z dokształcaniem i doskonaleniem nauczycieli wyraźnie różnią się w poszczególnych stanach. Dość często zatrudnia się nauczycieli na prośbę bezpośrednią po ukończeniu studiów. Uzyskanie magisterium wiąże się zwykle z promocją w zawodzie. Tytuł nauczyciela dyplomowanego uzyskuje się po zdobyciu praktyki, mierzonej liczbą godzin przepracowanych w klasie szkolnej po ukończeniu studiów.

Niektóre jednak stany nie wymagają wiele od kandydata na nauczyciela, w zupełności wystarcza licencjat. Inne zwracają baczną uwagę na uczestnictwo w kursach dokształcania i doskonalenia zawodowego w szkole i poza nią. W większości stanów przy przyjęciu do pracy obowiązuje praktyczny pokaz umiejętności pracy w klasie szkolnej.

W latach 90-tych przeciętna pensja roczna amerykańskiego nauczyciela wynosiła 31,3 tys. dolarów, co stanowi swoisty rekord zarobków w tym zawodzie. Dla porównania japoński 23-letni nauczyciel, świeżo zatrudniony, kawaler zarabia rocznie 18 tys. dolarów, ale 40-latek z żoną i dwojgiem dzieci już 36 tys. dolarów rocznie, a 55-letni dyrektor szkoły 54 tys. dolarów rocznie. Tak więc zarobki nauczyciela japońskiego wzrastają wraz ze stażem pracy.

Liczba dni roboczych nauczycielskich wynosi w Japonii 240, w Stanach Zjednoczonych natomiast 180-190.

Japońscy nauczyciele są kształceni w różnych szkołach wyższych. Ci, którzy zamierzają pracować w przedszkolach, szkołach podstawowych i niższych klasach szkoły średniej, studiują na wyższych szkołach pedagogicznych, uniwersytetach i kolegiach. Nauczyciele wyższych klas szkoły średniej kształcą się tylko na uniwersytetach. Nauczyciele mający magisterium lub stopień doktora cieszą się specjalnymi przywilejami.

Nauczyciel szkoły podstawowej może uczyć wszystkich przedmiotów nauczanych w szkole. Inaczej jest w przypadku szkoły średniej. Nauczyciele tego typu szkół uczą tylko wybranych przedmiotów.
Nauczyciele szkół publicznych mają status urzędników państwowych. By dostać pracę w szkole, kandydaci muszą przejść dość skomplikowaną procedurę rekrutacji. Dotyczy to również starania się o wyższe stanowisko.

W Japonii nowo przyjęty nauczyciel ma kuratora we własnej szkole, ponadto ma obowiązek spędzić w wojewódzkim ośrodku dokształcania nauczycieli 20 dni (w tym czasie jest zwolniony z zajęć w szkole). Każdy inny nauczyciel ma obowiązek co 5 lat spędzić 6 dni w takim ośrodku. W ośrodkach dokształcania zatrudnieni są głównie doświadczeni byli nauczyciele, jak i ludzie innych profesji: artyści, lekarze, biznesmeni. Niewielu, i tylko gościnnie, jest zatrudnionych profesorów uniwersyteckich. Uważa się, że uniwersytety odgrywają zbyt małą rolę w dokształcaniu nauczycieli.

Zawód nauczyciela w Japonii jest stabilny (w przeciwieństwie do zawodu nauczyciela w USA, gdzie w latach 90-tych aż 30% nauczycieli zwolniło się w ciągu pierwszych 3 lat pracy). Zaświadczenia o uzyskaniu kwalifikacji nauczycielskich wydają wydziały oświaty w prefekturach. Są one dożywotnio ważne w całej Japonii. Co 7 lat nauczyciel jest przenoszony do innej szkoły. Ma to zapobiegać powstawaniu struktur kumoterskich w szkołach.

Zawód nauczyciela w Japonii ma wysoki prestiż społeczny: co roku do konkursu zawodowego na 20 tys. miejsc w szkołach państwowych staje ponad 120 tys. kandydatów na nauczycieli. Większość nauczycieli to kobiety. Według danych z 1994 roku 60,8% nauczycieli szkół podstawowych to kobiety, 38,8% w gimnazjach, a już tylko 22,5% w szkołach średnich wyższego typu. Kierownicze stanowiska z reguły zajmują mężczyźni. To oni są w większości dyrektorami szkół.

Japoński nauczyciel jest zawsze do dyspozycji szkoły, ma ustawowy urlop, choruje najwyżej kilka dni, dłuższe nieobecności w szkole są nie wskazane, nawet złamanie nogi (i gips) nie powodują dłuższej przerwy w pracy. Nauczycielki szkół państwowych mają 14-tygodniowe urlopy macierzyńskie. Urlop ten nie przysługuje nauczycielkom szkół prywatnych, które stanowią 20% ogółu nauczycielek.
Nauczyciele czują się odpowiedzialni za zachowanie ucznia w szkole i poza jej murami. Nigdy nie wzywają do szkoły rodziców, gdy dziecko zachowuje się nieodpowiednio. Taką sytuację uważa się w Japonii za klęskę pedagogiczną. W czasie 9-letniego obowiązkowego okresu nauczania, wszystkie zajęcia ucznia są kontrolowane przez szkołę lub ludzi do tego celu specjalnie przygotowanych.
Zupełnie inna sytuacja jest w USA gdzie kontakt z rodzicami jest stale utrzymywany. Nauczyciele oraz rodzice współpracują ze sobą aby rozwój dziecka był harmonijny i stymulowany nie tylko w szkole. Rodzice regularnie dostają także karty ocen swego dziecka.

Chociaż instytucja wychowawcy w szkole amerykańskiej jest całkowicie obca, to jednak każdemu rocznikowi w szkole średniej przydziela się jednego lub dwóch opiekunów, którzy pomagają m.in. przy rozdzielaniu funkcji, przy wyborze przedmiotów czy innych problemach związanych głównie ze szkołą. Często pomagają także w odrabianiu lekcji.

W Japonii natomiast nauczyciel nie tylko nie pomaga uczniowi ale wręcz go dręczy gdy nie nadąża za swoimi rówieśnikami. Uczeń w swej drodze ku dorosłości musi przejść przez gęste sito egzaminów i stresu. Inspiratorami rywalizacji wśród uczniów są nauczyciele, którzy traktują ją jako środek wychowawczy. Miary uczniowskiej udręki dopełnia surowa dyscyplina, często przybierająca charakter represji. Za najmniejsze przewinienie np. spóźnienie do szkoły, stosuje się kary cielesne. Presja moralna i sianie strachu jest czymś normalnym, uważanym za skuteczną metodę wychowawczą oraz usprawiedliwionym uwarunkowaniami kulturowymi. Takie zachowania są zupełnym przeciwieństwem postępowania z uczniem w USA, gdzie kontaktu fizycznego unika się (głównie z obawy przed oskarżeniem nauczyciela o molestowanie seksualne ucznia lub postępowaniem sądowym przeciwko nauczycielowi). Krytycy systemu powiadają, że w japońskich szkołach nauczycielem jest strach. Bywa, że nauczyciele przebierając miarę w karach cielesnych dopuszczają się ciężkich pobić uczniów, doprowadzając ich do kalectwa. Miały miejsce liczne przypadki zabójstw ucznia przez nauczyciela. W związku z tym, ale nie tylko, wielu pedagogów japońskich widzi konieczność zmain w systemie.

Kolejną kwestią jest podejście w tych krajach do pewnej swobody progranowej. W szkole amerykańskiej nauczyciel sam ustala cele nauczania, które przedstawia w sekretariacie szkoły, i z których w ciągu roku powinien się wywiązać. Cele te muszą być dostosowane do wieku i zdolności intelektualnych nauczanej grupy. W celach tych kładzie się głównie nacisk na rozwijanie u ucznia umiejętności samodzielnej pracy oraz rozwój jego zainteresowań. Po upływie roku praca nauczyciela jest oceniana pod kątem realizacji ustalonego przez niego samego programu nauczania.
W Japonii natomiast, to Ministerstwo Oświaty sformułowało 5 głównych celów metodycznych, które powinny być przestrzegane przez nauczycieli i wychowawców w procesie twórczego wychowania dzieci. Są to:
1. Wychowanie to nie tylko jednostkowe sugestie norm, ale obraz życia we współczesnym świecie. Zadaniem nauczyciela nie jest uczyć, a żyć z dziećmi i w procesie wychowania wykorzystywać naturalne warunki i sytuacje życia codziennego oraz być wzorem i przykładem społecznego i moralnego zachowania.
2. Wychowanie powinno być nastawione na kształtowanie określonych jakościowo norm, bez których nie można wyrosnąć na dobrego, zdyscyplinowanego i pracowitego obywatela Japonii.
3. Nauczyciel winien dążyć do tego, aby w twórczym procesie nauczania dzieci uświadomoć im obecność i interesy innych członków społeczności i ich wzajemne zależności.
4. Ważną formą wychowania jest wychowanie grupowe. Przy tym kryterium, efektywność to nie rezultat i jakość pracy poszczególnych dzieci, a całej grupy. Konieczne jest uczestniczenie wszystkich dzieci w obcowaniu i pracy, co pozwala na uświadomienie każdemu z nich jego roli, jaką spełnia w społeczności.
5. Należy przyuczać dzieci do rozwiązywania trudnych problemów grupy, a także swoich indywidualnych. Uczyć samodzielności i umiejętności pokonywania trudności. Dzieci powinny pojąć, że zakazy i normy życia w grupie i społeczeństwie, a także ich przestrzeganie, to obowiązkowa potrzeba każdego człowieka.

Należy zauważyć, że prestiż zawodu nauczyciela jest zdecydowanie inny w Japonii i USA, ale i wymagania stawiane nauczycielom w tych krajach bardzo się od siebie różnią. W Japonii to właśnie nauczyciel jest tym artystą, który kształtuje postawy młodych Japończyków i przygotowuje ich do życia. Dzieje się tak ponieważ rodzice dzieci japońskich są wiecznie zapracowani i nie mają czasu martwić się o wszechstronny rozwój swych pociech. Cały więc obowiązek opieki nad dzieckiem i stymulowaniem jego rozwoju spada na nauczyciela, który od tej pory jest jakby “rodzicem zastępczym”. Dlatego właśnie wymagania stawiane nauczycielom są tak wysokie. Największym minusem tak wielkiego zaufania do nauczycieli jest brak kontroli nad ich postępowaniem i w związku z tym liczne przypadki wykroczeń z ich strony.

W USA natomiast wymagania stawiane nauczycielom są o wiele mniejsze. Ponad 40 stanów zezwala na zatrudnianie nauczycieli, którzy nie spełniają podstawowych wymagań związanych z uprawianiem tego zawodu. Amerykanie zwracają więcej uwagi na kwalifikacje weterynarzy, leczących amerykańskie psy i koty, niż tych, którzy kształcą dzieci i młodzież. Jednak tak małe wymagania mają tylko jeśli chodzi o naukowe przygotowanie do zawodu. Baczną uwagę Amerykanie zwracają na stosunek nauczyciela do ucznia. Wszelkie przejawy dyskryminacji czy przemocy fizycznej mogą skończyć się dla nauczyciela sprawą sądową i wyrokiem.


Bibliografia:

R. Pachociński “Rozwój szkół prywatnych”
Nowe w szkole 2003 nr 2
S. Suchy “Doskonalenie kadr w rozwiniętych szkołach”
Szkoła Zawodowa 1990 nr 5,6
R. Pachociński “Współczesne systemy edukacyjne”
Warszawa 2000
W. Cockron “Różnice pomiędzy polską a amerykańską edukacją”
Katecheta 2002 nr 12
S. Włoch “Wychowanie przedszkolne w Japonii”
Wychowanie w przedszkolu 1992 nr 10
oprac. D. Sz. “Dylematy japońskiej edukacji”
Problemy opiekuńczo-wychowawcze 1993 nr 1
S. Kaczor “Kształcenie zawodowe w Japonii”
Szkoła zawodowa 1994 nr 7
Z. Gołąb-Meyer “Kształcenie nauczycieli w Japonii”
Fizyka w szkole 1992 nr 1
E. Potocka “Japonia-wychowanie dla społeczeństwa”
Dyrektor szkoły 2003 nr 9