Poziom rozwoju gospodarczego.

Trzy województwa odzwierciedlają zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego w skali całego kraju: podlaskie jest województwem o najniższym, mazowieckie o najwyższym, łódzkie o średnim poziomie rozwoju gospodarczego. Ilustrują to m.in. średnie wartości PKB na mieszkańca. Większe jest zróżnicowanie wewnętrzne poziomu rozwoju gospodarczego w każdym województwie. Najbogatsze są aglomeracje miejsko-przemysłowo- usługowe Warszawy i Łodzi, w których PKB jest znacznie wyższy od średniej krajowej. Na obszarach oddalonych od nich wartość PKB spada, w niektórych miejscach do najniższego poziomu w Polsce.

Województwo mazowieckie odznacza się najwyższymi w kraju dysproporcjami poziomu rozwoju gospodarczego między poszczególnymi powiatami i gminami. Na obszarach oddalonych od aglomeracji warszawskiej i otaczających ją powiatów poziom rozwoju gospodarczego gwałtownie spada. Spośród 30 polskich powiatów o najniższym potencjale rozwojowym, w województwie mazowieckim znajduje się9 (m.in. ostrołęcki, ciechanowski i siedlecki). Jeżeli średni poziom rozwoju gospodarczego w województwie mazowieckim przyjmiemy za 100, to w powiecie najuboższym tego województwa wynosi on 37 i jest 4 razy niższy niż w powiecie najbogatszym.10 Poza aglomeracj warszawsk województwo mazowieckie ma charakter rolniczy. Ze względu na niezbyt korzystne warunki przyrodnicze: głównie słabe gleby bielicowe, zbyt małe opady, deficyt wody (jej niedostatek) na dużym obszarze, oraz z powodu dużego rozdrobnienia gospodarstw i przeważnie złego stanu technicznego maszyn lub ich braku rolnictwo mazowieckie cechuje średni lub niski poziom rozwoju. Uprawia się przede wszystkim żyto i ziemniaki. We wschodniej części województwa duże powierzchnie zajmują łąki i pastwiska. Jedynie wokół aglomeracji warszawskiej – chłonnego rynku zbytu płodów rolnych – rozwinęło się rolnictwo wysokotowarowe, głównie warzywnictwo, sadownictwo i ogrodnictwo. Okolice Grójca to jedno z największych polskich „zagłębi” sadowniczych.

Wysoka pozycja gospodarcza województwa mazowieckiego wiąże się przede wszystkim z obecnością miasta stołecznego. Zmiany gospodarcze zachodzące w Warszawie to głównie wzrost inwestycji związanych z bankowością, rozwojem sektora usługowego, telekomunikacją. Są to usługi wspierające rozwój gospodarczy (tzw. Otoczenie biznesu) nie tylko w aglomeracji warszawskiej. Zwraca uwagę różnorodność gałęzi przemysłu, rozwijających się nie tylko w samej stolicy, ale i w mniejszych miastach aglomeracji. Ułatwia to transformacją gospodarczą(restrukturyzację przemysłu) w całym Warszawskim Okręgu Przemysłowym. Największą rolę odgrywa w nim przemysł: elektromaszynowy, elektrotechniczny, precyzyjny; rozwijający się m.in. dzięki licznej wysoko wykwalifikowanej kadrze. O szansach dalszego rozwoju gospodarczego Mazowsza decydować będzie nadal stołeczność Warszawy i jej atrakcyjność dla inwestorów.

Mniejszymi okręgami przemysłowymi są: płocki (Przedsiębiorstwo Przemysłowo-Handlowe „Petrochemia” Sp. z o.o. w Płocku produkuje 60% paliwa w Polsce) i radomski. Przemysł radomski przeżywa obecnie trudny okres restrukturyzacji. Próbą rozwiązania problemów jest włączenie okręgu do Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, której zadania to: wykorzystanie nadwyżek siły roboczej, zróżnicowanie rodzajów działalności gospodarczej i zagospodarowanie zbędnego majątku (głównie pozostałego po zlikwidowanych zakładach pracy).

Na średni poziom rozwoju gospodarczego województwa łódzkiego miały wpływ jego dzieje oraz specyficzne cechy przyrodnicze i społeczno-gospodarcze. Duże kontrasty istnieją między Łodzią a obszarami wiejskimi z nią sąsiadującymi, mimo że rolnictwo jest ważną dziedziną gospodarki województwa łódzkiego. Gospodarstwa rolne są rozdrobnione – dominują gospodarstwa małe (średnia wielkość 6,3 ha; zaledwie 5% – powyżej 15 ha).

Najlepsze warunki rozwoju rolnictwa ma północno-zachodnia część województwa (powiaty: kutnowski, łęczycki, łowicki, skierniewicki, rawski). Tam też produkcja jest wysoka dzięki dobrze rozwiniętemu warzywnictwu i sadownictwu. Problemy rolnictwa w województwie łódzkim to nadprodukcja artykułów rolnych i trudności z ich sprzedażą. Szansą dla obszarów wiejskich będą w przyszłości: wspieranie przez państwo działalności rolniczej na tych obszarach, na których jest ona uzasadniona ekonomicznie (na ziemiach o słabszym potencjale przyrodniczym i społecznym powinna nastąpić zamiana użytków rolnych na leśne lub inne nierolnicze formy użytkowania), stworzenie większych gospodarstw nastawionych na produkcją rynkową wysokiej jakości, wzrost wymiany handlowej artykułów rolnych z innymi regionami Polski oraz rozwój przemysłu przetwarzającego produkty rolne. W Łódzkim Okręgu Przemysłowym, wyróżniającym się w województwie pod względem rozwoju gospodarczego, zachodzą przemiany wynikające z przekształcania struktury przemysłu – rozwijają się: przemysł chemiczny, farmaceutyczny, elektromechaniczny i spożywczy. Nadal jednak w okręgu dominuje przemysł włókienniczy, a jego dużej koncentracji towarzyszą niekorzystne zjawiska gospodarcze: wysokie koszty produkcji i brak inwestycji, które umożliwiłyby modernizacją starych zakładów lub tworzenie na większą skalą nowych branż przemysłowych. Problemem jest też poszukiwanie nowych rynków zbytu na towary włókiennicze (przed 1989 r. był to głównie rynek wschodni) oraz większa konkurencja importowanych z Azji tanich wyrobów tekstylnych. Próbą przyspieszenia restrukturyzacji przemysłu jest utworzenie łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, której zadania to: ułatwianie rozwoju nowych braną przemysłu i sektora usług oraz szybsza prywatyzacja przedsiębiorstw.

Istotną rolą w gospodarce województwa odgrywa wydobycie węgla brunatnego w Bełchatowie. Wybudowano tam wielką elektrownią cieplną, która produkuje około 20% energii elektrycznej w kraju. Cenione w Polsce są też płytki ceramiczne i materiały budowlane wytwarzane w Opocznie, a także owoce, kwiaty i warzywa z okolic Skierniewic.

Atutem województwa łódzkiego jest jego położenie w środku kraju, na przecięciu ważnych szlaków transportowych – ze wschodu na zachód i z północy na południe. Średni poziom wyposażenia w infrastrukturą techniczną (drogi, koleje, wodociągi, kanalizacja, linie energetyczne itp.) oraz sąsiedztwo dobrze rozwiniętych województw:
wielkopolskiego, mazowieckiego i śląskiego, to ważne czynniki dalszego rozwoju gospodarczego i współpracy międzyregionalnej w wielu dziedzinach. Niski poziom rozwoju gospodarczego województwa podlaskiego wynika z jego peryferyjnego położenia – z dala od rynków zbytu i inwestycji kapitałowych. Brak ważnych surowców mineralnych, słabo rozwinięte, niedoinwestowane rolnictwo, rzadka sieć komunikacyjna to przyczyny pogłębiania się różnic gospodarczych między Podlasiem a lepiej rozwiniętymi regionami centralnej Polski. Mała produkcja rolnicza i przemysłowa jest skutkiem, ale i przyczyną najniższych w kraju nakładów na rozwój gospodarczy i nauką. Jedynym większym ośrodkiem usługowo-przemysłowym województwa jest Białystok. Województwo podlaskie ma jednak szanse rozwoju społeczno-gospodarczego, które, paradoksalnie, wynikają z jego zacofania gospodarczego. Niezniszczone przez działalność człowieka środowisko przyrodnicze jest cennym bogactwem sprzyjającym rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki i ekoturystyki. Niskotowarowe rolnictwo może przekształcić się w rolnictwo ekologiczne, którego produkty są poszukiwane na rynkach europejskich. Szansą jest również rozwój przemysłu rolno-spożywczego z udziałem kapitału zagranicznego. Początki tych zmian są już widoczne; w województwie istnieje grupa gospodarstw produkujących żywność wysokiej jakości, posiadającą atesty Stowarzyszenia Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND. Dzięki realizowanemu z pomocą Holandii programowi gospodarczemu, na tym terenie powstało też wiele gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka, nieustępujących standardom duńskim i holenderskim. Próbą pokonania trudności gospodarczych województwa podlaskiego i zachęcenia nowych inwestorów do działalności jest powołanie Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która przede wszystkim ma ułatwić rozwój drobnej przedsiębiorczości. Nasilenie międzynarodowego transportu samochodowego kierującego się na Litwę i Białoruś powinno przyspieszyć budowę dróg i przejść granicznych. Na wschodniej granicy Polski, która niedługo będzie granicą zewnętrzną Unii Europejskiej, powstaną zapewne nowe miejsca pracy dla służb granicznych i celnych, co powinno poprawić trudną sytuację na rynku pracy w województwie.