scharakteryzuj rodzaje wietrzenia i wykaż ich związek z warunkami klimatycznymi..pilne;]

  Wietrzenie fizyczne: - Każda cząstka zniszczonej skały ma te same właściwości chemiczne co materiał wyjściowy - Jeśli temperatura powietrza spada poniżej 0 stopni C, wtedy woda, która znajduje się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o 9%- w efekcie dochodzi do rozsadzania skał i rozpadu blokowego (wietrzenie mrozowe lub zamróz) - Efektem wietrzenia mrozowego są gołoborza, występujące w górach, głównie w Górach Świętokrzyskich Gołoborza- Góry Świętokrzyskie - Inny czynnik, przyczyniający się do wietrzenia fizycznego to promieniowanie słoneczne - Skały, wystawione na jego działanie w dzień silnie się nagrzewają, w nocy natomiast silnie ochładzają Minerały ciemne rozgrzewają się silniej niż jasne, w efekcie dochodzi do rozpadu ziarnistego skały - Różnice w nagrzewaniu się zewnętrznych i głębiej położonych warstw skalnych prowadzi do łuszczenia się, czyli oddzielania się płatów zewnętrznych skały Wietrzenie chemiczne: - Główne czynniki to: woda opadowa, dwutlenek węgla zawarty w powietrzu, tlen i azot. - Podział wietrzenia chemicznego: - Utlenianie- zachodzi w wyniku reakcji tlenu atmosferycznego ze skałą, rezultatem jest zmiana zabarwienia powierzchni skały, np.. Związki żelaza zmieniają kolor z czarnego na czerwony Rodzaj wietrzenia chemicznego: - uwodnienie- następuje, gdy niektóre minerały łączą się z wodą, np. anhydryt przechodzi w gips - uwęglanowienie- polega na rozpuszczaniu przez wodę, zawierająca dwutlenek węgla takich związków chemicznych jak węglany wapnia, magnezu i żelaza, najlepiej poznanym procesem uwęglanowienia w środowisku przyrodniczym są zjawiska krasowe Wietrzenie biologiczne - rozpad skał może być spowodowany rowojem systemu korzeniowego roślin, np. korzeń o długości 1 metra i grubości 10 cm może poruszyć blok skalny o ciężarze 40 ton - zwierzęta, np. mrówki, dżdżownice mogą rozpulchniać, rozdrabniać i przenosić zwietrzały materiał skalny Czynniki wpływające na rodzaj i przebieg wietrzenia: - Warunki klimatyczne- - Rodzaj skał – czyli ich skład mineralny, gęstość szczelin, porowatość, ułożenie warstw skalnych, np. granit w klimacie wilgotnym i ciepłym ulega silnemu wietrzeniu chemicznemu, tzw. głowy cukru w Rio de Janeiro - Ekspozycja stoków- na półkuli północnej stoki o ekspozycji południowej, wystawione ku promieniom słonecznym, nagrzewają się bardziej, natomiast na stokach północnych częstsze są spadki temperatury poniżej 0 stopni C, czyli częściej występuje tam wietrzenie mrozowe - Szata roślinna- zwarta pokrywa hamuje zarówno wietrzenie fizyczne jak i chemiczne Rzeźba krasowa - Woda i zawarte w niej związki wchodzą w reakcję ze skałami, drążąc je na powierzchni i pod Ziemią. - Najbardziej podatne na uwęglanowienie są: wapienie, dolomity, gipsy i sole. Formy krasu powierzchniowego: - Żłobki i bruzdy- mają przebieg zgodny z ukształtowaniem powierzchni - Leje krasowe (studnie)- poszerzone szczeliny, w których płynie woda, o średnicy do 100 metrów, o stosunkowo regularnym zarysie, typowe dla Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej - Ponory- otwory, w które wpływają wody powierzchniowe wywierzyska- inaczej źródła krasowe- miejsca wypływu wód krasowych - Mogoty- ostańce skalne, pojedyncze elementy pierwotnych powierzchni, często występują w nich okna, bruzdy i jamy - Jaskinie- tworzą się najczęściej wskutek rozszerzania szczelin przez wody podziemne. Długość i szerokość szczelin jest zróżnicowana, np. długość korytarza jaskini Mammoth Cave w stanie Kentucky w USA wynosi ponad 500 km - stalaktyty- zwisają z góry - stalagmity- z dołu - stalagnaty-połączenie