utylitaryzm-jedno z podstawowych założeń pozytywizmu,postulujące użyteczność wszystkich dokonań czlowieka, w tym także literatury, która ma pełnić funkcję służźebną wobec społeczeństwa.Gatunkami najlepiej realizującymi założenie tego nurtu były; powieść społeczna i tendencyjna. organicyzm-kierunek w socjologii XIXw., zgodnie z którym społeczeństwo jest czymś więcej niż sumą przypadkowo zgromadzonych jednostek. pragmatyzm-stworzony przez W.Jamesa pod koniec XIXw. w Ameryce nurt filozoficzny,który za podstawowe kryterium prawdy uznaje użyteczność, czyli praktyczną wartość i powodzenie jakiegoś przedsięwzięcia. naturalizm,-podstawowy obok realizmu kierunek w literaturze 2 poł.XIX w., ukształtowany we Francji.Nawiązywal do realistycznej twórczości G.Flauberta i braci Goncourt.W polsce - Zapolska, Żeromski,Reymont scjentyzm-jedno z naczelnych założeń filozofii pozytywnej, przyznanie nauce nieograniczonych mozliwosci poznawczych.Zakladal, że w miarę rozwoju nauki, rzeczywistość zostanie poznana w sposób absolutny. ewolucjonizm- teoria przyrodnicza, stworzona przez K.Darwina, wedlug której zwierzece gatunki w procesie rozwoju ulegają przekształceniu.Uczeń Darwina , H.Spencer, w okresie pozytywizmu zastosował teorię ewolucjonizmu do stworzenia koncepcji rozwoju spolecznego,w/g Spencera rozwój cywilizacji i społeczeństwa zdeterminowany jest przez prawo ewolucji i postępu, cały więc wszechwświat podlega ciągłej przemianie i doskonali się.
