Taoizm i Konfucjanizm - różnice i podobieństwa.

Ponad dwa i pół tysiąca lat temu zapytał wielkiego i sławnego mędrca Konfucjusza jeden z jego uczniów ,Cy-lu : ,, Wielki mistrzu, powiedz nam coś o życiu po śmierci ’’. Konfucjusz mu odpowiedział : ,,Jeszcze nie znamy życia .Jakże więc możemy znać śmierć ? Kiedy jeszcze nie rozumiesz życia , jakże będziesz mógł zrozumieć śmierć’’.Te słowa streszczają postawę Chińczyków wobec najgłębszych tajemnic ludzkiego istnienia i tego ,co nieznane. Chińczycy nie pasjonują się sprawami religijnymi i nie interesują ich sprawy duchowe. Mniej zajmuje ich to ,co będzie potem ,a bardziej skupia ich uwagę to ,jak zachować się należycie ,aby osiągnąć szczęście tu i teraz .Podstawy ich systemu społecznego nie opierają się na religii, lecz na etycznej doktrynie Konfucjusza . Idea boga , która tak podniecała i rozpalała namiętności w zachodnich kulturach , nie przenikała tak bardzo rodzimej kultury Chin , dla której główną inspiracją była część natury . Chińczycy nie interesowali się tak bardzo koncepcją Boga , który nie był dla nich istotą tak jasno określoną , jaką jest dla chrześcijan, żydów czy muzułmanów. Toteż w historii Chin nie było wielkich apostołów ani męczenników, ani zbawicieli i było bardzo niewielu takich , których można by nazwać przywódcami religijnymi. Postacią najbardziej czczoną w przeciętnej chińskiej społeczności nie był kapłan , lecz uczony , mędrzec.
Jeden z uczonych współczesnych powiedział ,że Chińczycy byli pierwszym narodem który ,,wyrósł ’’ponad religię tzn. pozbył się religii . Zanim jednak wystąpiono przeciw tradycyjnym wierzeniom , kraj ten w ciągu swej długiej historii cechowała tolerancja wobec wszelkiego rodzaju systemów religijnych i – poza kilkoma okresami – był on wolny od walk i prześladowań religijnych .

Chińska filozofia , refleksja filozoficzno-społeczna, która rozwinęła się wraz z całością cywilizacji i kultury chińskiej, charakteryzuje się przewagą wątków praktycznych nad teoretycznymi, skupia się głównie na poszukiwaniu idealnego sposobu życia dla jednostki oraz optymalnych metod zachowania ładu politycznego i społecznego w zbiorowościach ludzkich, zwłaszcza w państwie. W orbicie jej zainteresowań znajdują się również zagadnienia natury ludzkiej, miejsce człowieka we Wszechświecie, problematyka wielości i zmienności itp. Narodziny i rozkwit filozofii chińskiej przypadają na VI-III w. p.n.e., tj. ostatnie stulecia panowania dynastii ZHOU, zanim władca księstwa Qin - Zheng, zjednoczył wszystkie chińskie państewka. W okresie tym, zwanym klasycznym, ukształtowały się najbardziej znane szkoły filozofii chińskiej. Wydarzenia historyczne (epoki Wiosen i Jesieni oraz Walczących Królestw) sprowokowały pytania o to, jak zaradzić szerzącemu się wokół chaosowi i jak wobec niego winien zachować się człowiek.

W tym okresie powstały dwa rodzaje myśli filozoficznej, a mianowicie konfucjanizm i taoizm.
Konfucjanizm zapoczątkowany został przez Konfucjusza (551-479 p.n.e.), później zaś reprezentowany m.in. przez Mengzi (ok. 372-289 p.n.e.) i Xunzi (ok. 298 - ok. 238 p.n.e.) - głosił, że chaos jest efektem rozpadu tradycyjnych norm i wartości, postulował zatem ich przywrócenie; kładł nacisk na pracę nad sobą i edukację, wielkie znaczenie przywiązywał do upowszechniania właściwych przykładów moralnych, które miały moc przyciągającą i przekształcającą.

Konfucjusz nie interesował się zbytnio życiem religijnym, jak również nie wypowiadał się na temat życia zagrodowego. Na pytanie ucznia: jak służyć duchom? Konfucjusz odpowiedział: "Nie umiesz jeszcze ludziom służyć, jak możesz służyć duchom?". Nauki Konfucjusza odtworzyć można z Dialogów konfucjańskich, które zostały spisane z notatek jego uczniów po śmierci mistrza. "Charakterystyczną cechą tej nauki jest brak rozważań ontologicznych i unikanie ich na temat zagadnień religijnych. Zaakceptowanymi przez Konfucjusza wierzeniami byty kulty Nieba i przodków. Doktryna Konfucjusza związana jest przede wszystkim z człowiekiem i jego życiem społecznym (...)”Główną zaś zasadą, którą człowiek szlachetny powinien kierować się w swoim postępowaniu, było żeń. Termin ten jest trudny do przetłumaczenia. Jest to jednocześnie główna cnota człowieka szlachetnego oraz jego podstawowy obowiązek wobec całego otoczenia. Żeń, identyfikowane czasami z
humanitarnością, zakłada powściągliwość, skromność, rozsądek, dobroć, bezstronność, poczucie sprawiedliwości. Żeń urzeczywistnia się w działaniu poprzez:
dobre obyczaje (li), sprawiedliwość i prawość (i), wierność i szczerość (sin), naukę (hue), miłość synowską (hiao) i szacunek dla starszych (ti).
Dobre obyczaje (li) to spełnianie w określonym czasie i w określonych sytuacjach określonych gestów i czynów
- tego wszystkiego, co można było nazwać obrzędem albo etykietą. Obowiązek prawości (i) polega na lojalności wobec władcy, takiej samej, jaką powinno się mieć wobec własnych rodziców. Obowiązek wierności i szczerości (sin) to wyrażanie zdania, zabieranie głosu w sprawach istotnych, lecz nie mówienie tego, co się w danej sytuacji myśli, a tego, co się myśleć powinno. Ze szczerości wynika też obowiązek lojalności i wierności (czung) wobec głowy rodu, państwa. Nauka (hue) związana z wiedzą (czy) polega na naśladowaniu tego, co było doskonałe, a więc przeszłości, przez poznanie zabytków piśmiennictwa (wen)".

Konfucjusz powiedział : ,,Uczyć się, lecz nie myśleć, to bezużyteczne. Lecz myśleć, a nie uczyć się, to niebezpieczne’’.
Według konfucjanizmu siła pobudzająca do wyświadczania dobra tkwi w naturze ludzkiej .
Pojawia się w Japonii w roku 402, wraz z "Dialogami" (spisanymi przez uczniów Konfucjusza); wywarł duży wpływ na moralność i etykietę, przyjęty przez dwór cesarski. Jest on dla Japończyków kodeksem moralnym. Konfucjanizm opiera się na pięciu powinnościach:
- powinność poddanego wobec pana
- powinność syna wobec ojca
- powinność żony wobec męża
- powinność młodszego brata wobec starszego
- powinność przyjaciół wobec siebie nawzajem
Punktem wyjścia dla powstania tych zależności jest przekonanie, że człowiek,
w odróżnieniu od zwierzęcia, może żyć tylko w rodzinie, która ma swoje oparcie
w organizacji państwa.

Ponadto konfucjanizm głosi pięć cnót, które powinien kultywować szlachetny człowiek. Są to:
- wspaniałomyślność (jin)
- sprawiedliwość (gi)
- etykieta ( rei)
- wiedza (chi)
- szczerość (shin)

Centralnym zagadnieniem jego filozofii jest pojęcie człowieczeństwa - ren, będącego główną cnotą człowieka szlachetnego, a zarazem jego podstawowym obowiązkiem. Istotą ren jest dobroć i miłość jako właściwy stosunek do ludzi, tj. dobre postępowanie, współczucie
i życzliwość. Ren to dostrzeganie tego, co w każdym człowieku wartościowe, jak również umiejętność widzenia jego wad i ułomności (by samemu ich uniknąć i innych od nich odwieść). Zdaniem Konfucjusza moralność jest zakorzeniona w ludzkiej naturze i otwarta na to, co boskie.
Metodą osiągnięcia ren jest rozwijanie moralnych nawyków przez przestrzeganie li (przyzwoitości), czyli norm regulujących relacje międzyludzkie, oraz zachowywanie rytuałów. Cnota człowieczeństwa (humanitarności) pozwala zachować godność ludzką w bogactwie i nędzy życia, staje się źródłem wewnętrznym spokoju oraz warunkuje osiągnięcie doskonałości. Wymienić należy również: yi — prawość, czyli bezinteresowne działanie i nawyk wyrażania uczuć o odpowiedniej porze i w odpowiednim miejscu, zhi — rozsądek, dający możliwość wyrażania trafnych sądów, xin — szczerość, wierność, dotrzymywanie obietnic i mówienie tego, co się myśleć powinno. Cnoty ren, li, yi, zhi i xin są uznawane w tradycji chin. za 5 głównych wartości moralnych (wu chang). Więzi międzyludzkie, podporządkowane lojalności (zhong), troskliwości (xiao), przyjaźni (di) i wzajemności (shu), ujmuje Konfucjusz w 5 podstawowych relacjach (wulun): pan-sługa, ojciec-syn, mąż-żona, starszy brat-młodszy brat, przyjaciel-przyjaciel. Nauka Konfucjusza odwołuje się do ludzkiego serca i moralnego charakteru istoty ludzkiej. Samorealizacja jednostek przez pełny rozwój człowieczeństwa prowadzi do zbudowania idealnego społeczeństwa, wolnego od przestępstw i gwałtu, oraz do osiągnięcia pokoju na świecie, będącego odzwierciedleniem ładu niebios dao (tao). Rządzenie narodem pozostającym w chaosie wymaga metody zhengming (rektyfikacji pojęć), tj. porządkowania rzeczy zgodnie z ich nazwą (sprawienie, by władca był władcą, minister ministrem, ojciec ojcem czy syn synem). W sensie negatywnym zhengming sugeruje, że nikt nie powinien spełniać obowiązków, które mu nie przysługują. Działalność Mistrza Kung przyczyniła się w dużej mierze do rozwoju kultury Chin oraz wywarła wpływ na ukształtowanie dominującego w starożytnych Chinach stylu życia i myślenia, opartego na poszanowaniu tradycji i przeszłości. Filozofia Konfucjusza opierała się na dawnej religii, której przedmiotem kultu był Pan w górze lub Niebo ,najwyższe bóstwo.

W Dialogach konfucjańskich Kung Fu-cy stwierdza, iż to Niebo zrodziło w nim cnotę de, a swój rozwój duchowy charakteryzuje: "Gdy miałem lat piętnaście, skupiłem swe wysiłki na nauce. Gdy osiągnąłem lat trzydzieści, ustaliły się me zasady, zaś w wieku lat czterdziestu nie miałem już wahań. W wieku lat pięćdziesięciu pojąłem wolę Niebios. Gdy osiągnąłem wiek lat sześćdziesięciu, rozumiałem wszystko, co się kryło w tym, co mówiono mi .Dopiero gdy dożyłem lat siedemdziesięciu, mogłem iść za pragnieniem mego serca, nie przekraczając przy tym żadnej z reguł " l
Drugim nurtem filozoficznym rozwijającym się w tym czasie był Taoizm. Jego najwybitniejsi przedstawiciele: Laozi (VI w. p.n.e.), Yang Zhu (ok. 440 - ok. 360 p.n.e.)
i Zhuang Zhou (369-286 p.n.e.), odpowiedzialnością za zło swoich czasów obarczali zabieganie o cele doczesne i podporządkowywanie się społecznym konwencjom moralnym, naruszającym naturalną harmonię świata ( tao).

1 T. Żbikowski- Konfucjusz ,Warszawa 1963; ,, Dialogi konfucjańskie ’’,Warszawa 1976; M.J. Kustler ,,Sprawa Konfucjusza , Warszawa 1983.

Postulowano odrzucenie tych konwencji i życie we wspólnotach wiejskich – miało to umożliwić spełnienie jednostkom i nastanie powszechnego ładu. Inne szkoły okresu klasycznego nie zakreślały pola swoich zainteresowań etycznych tak szeroko.
Taoizm głosił duchowo-materialną jedność świata, manifestującą się w harmonii wszelkich zjawisk zachodzących w świecie, nazywanej wieloznacznym terminem tao. Według taoizmu celem mędrca jest poznanie tao, dzięki któremu nabywa się cnotę (de), pozwalającą na spontaniczne przestrzeganie zasady wu-wei, czyli niesprzeciwiania się naturalnemu porządkowi rzeczy panującemu w przyrodzie i społeczeństwie. W przeciwieństwie do konfucjanizmu taoizm kładł nacisk na wolność, spontaniczność i sceptycyzm wobec wszelkich konwencji, a intelektualno - kontemplacyjną postawę stawiał wyżej niż konwencjonalną naukę.

Tao jest jednym z najstarszych pojęć wśród chińskich poglądów na istnienie świata i życia. Znak tao odnajdywany był na napisach na kościach służących do wróżenia z końca XI w. p.n.e. W najstarszym słowniku chińskim słowo tao objaśnione jest jako droga po której się idzie , natomiast najobszerniejszy słownik pisma chińskiego z początku naszego stulecia podaje ponad 50 różnych znaczeń tego słowa. Najpopularniejsze znaczenia, to droga, ścieżka, oraz metoda i sposób. W Dialogach konfucjańskich pojawia się tao w znaczeniu zasada, zbiór zasad moralnych. Poza tym można spotkać się ze znaczeniem prowadzić, pokazywać drogę , oraz mówić , wyrażać w słowach .

Choć na pierwszy rzut oka tego nie widać, to jednak słowo tao pojawia się w takich (dość popularnych) słowach jak dżudo, kendo i aikido. Co prawda jest skrócone do formy do, ale ciągle chodzi o to samo znaczeniowo słowo. Wszystkie te trzy słowa określają sposoby walki, które z tao mają wiele wspólnego -mianowicie prowadzą do pokonania przeciwnika przy minimalnym nakładzie siły fizycznej, najczęściej wykorzystując atak przeciwnika przeciwko niemu. A taka właśnie jest jedna z ważniejszych myśli taoizmu - wykorzystywać rzeczy takie jakie są .

I w ten sposób doszliśmy do jednej z myśli taoizmu .Filozofia ta kieruje się następującymi zasadami :
Rzeczy są jakie są (Te) ,,Te’’ to coś, co posiada każdy przedmiot, każda istota, każdy człowiek. Wewnętrzna Natura. Coś, co określa jego przeznaczenie. Jeżeli potrafimy znaleźć Te jakiegoś przedmiotu, to potrafimy go wykorzystać zgodnie z przeznaczeniem, jeżeli tego nie widzimy i próbujemy użyć przedmiotu w inny sposób - do niczego dobrego to nie doprowadzi.

Następna zasada to Wu-wei. Wu-wei oznacza "bez działania", "powodowania" lub "zmuszania". Ale w praktyce znaczy to "bez wścibskiego, nachalnego lub egoistycznego wysiłku". Nie bez powodu ideogram Wei powstał z symboli oznaczających rozcapierzoną rękę i małpę, i stąd termin Wu-wei oznacza powstrzymywanie się od działania niezgodnego z naturą rzeczy, od przechytrzania harmonii świata, od małpowania.
Efektywność Wu-wei podobna jest zachowaniu wody opływającej skałę, wyszukującej sobie najłatwiejszą drogę - w przeciwieństwie do mechanicznego uderzania po linii prostej, co zwykle kończy się gwałtowną kolizją z prawami przyrody. Jest to podejście wywodzące się z wewnętrznej wrażliwości i wczuwające się w naturalny rytm rzeczy.

„Kiedy nauczymy się współdziałać naszą Wewnętrzną Naturą i z prawami natury działającymi wokół nas - osiągniemy poziom Wu-wei. Wówczas będziemy współdziałali z naturalnym porządkiem rzeczy i kierowali się zasadą najmniejszego wysiłku. Ponieważ świat przyrody kieruje się tą samą zasadą, nigdy nie popełnia błędów. Błędy popełnia człowiek - albo też wydaje mu się, że je popełnia - istota z przeładowanym Rozumem, która separuje się od tak pomocnego systemu praw natury przez ingerowanie weń i staranie się za wszelką cenę".3

Kiedy działasz zgodnie z Wu-wei, okrągły kołek wchodzi w okrągłą dziurkę, a kwadratowy - w kwadratową. Bez napięcia, bez wysiłku. Egoistyczna Żądza stara się wepchnąć okrągły kołek w kwadratową dziurkę, a kwadratowy kołek w okrągłą dziurkę. Inteligencja próbuje wymyślić chytrzejsze sposoby, aby kołki weszły w takie dziurki, do których nie pasują. Wiedza stara się ustalić, dlaczego okrągłe kołki pasują do okrągłych dziurek, a nie pasują do kwadratowych. Wu-wei nie próbuje. Nie myśli o tym. Po prostu
to robi. A kiedy to zrobi, zdaje się, jakby nic takiego nie robiło. Ale Wszystko Jest Zrobione.

Chcąc porównać Taoistów i wyznawców Konfucjusza musimy zwrócić uwagę na stosunek tych dwóch nurtów filozoficznych do nauki. Z wyżej przedstawionym materiale widać wyraźnie, iż Konfucjusz przykładał do nauki bardzo duże znaczenie, a Taoiści odnosili się do niej raczej z lekceważeniem, co nie znaczy że byli ignorantami. Taoiści twierdzili , że nauka nigdy nie będzie w stanie wyjaśnić wszystkich problemów nad jakimi łamią sobie głowę uczeni ,dlatego nie warto zaprzątać sobie tym głowy.


-2Tao Kubusia Puchatka Benjamin Hoffa 3 Opcit

BIBLIOGRAFIA


1. Beniamin Hoff ,,Tao Kubusia Puchatka’’,Dom Wydawniczy Rebis,Poznań 1993
2. T.Żbikowski ,,Konfucjusz’’, Warszawa 1963, Dialogi konfucjańskie, Warszawa 1976;
3. M.J.Kunstler ,,Sprawa Konfucjusza’’, Warszawa 1983,Wydawnictwo Naukowe PWN SA;