Teori i empiria w socjologii.

Rola klasyków socjologii.

Socjologia powstała w czasach przemian wywołanych: a) upadkiem feudalizmu
i rozwojem handlu, przemysłu oraz urbanizacji; b) ruchem intelektualnym, który umożliwił rozkwit nauki oraz świeckiej myśli w odniesieniu do świata materialnego, biologicznego
i społecznego; c) szokiem spowodowanym niszczycielską siłą rewolucji francuskiej
1789 roku oraz gwałtownymi przemianami, które wywołała.
Nazwę socjologia zaproponował myśliciel francuski, August Comte
(1798-1857). Pierwotnie chciał nazwać ją ?fizyką społeczną?, aby podkreślić, że jej przedmiotem są podstawowe zasady funkcjonowania świata społecznego, jednak w końcu zdecydował się na łacińsko - grecką hybrydę, socjologia. Wkład Comte?a w rozwój socjologii polega na zdecydowanym dążeniu do tego, aby socjologia została uznana za pełnoprawną dziedzinę badań naukowych. Taktyka, jaką przyjął dla uprawomocnienia socjologii, polegała na sformułowaniu prawa trzech faz, przez które przechodzi myśl ludzka. Pierwsza faza jest teologiczna-myślenie o świecie zdominowane jest przez rozważanie o tym,
co nadprzyrodzone, religijne i boskie; druga faza jest metafizyczna - odwołanie się do tego,
co nadprzyrodzone, zostaje zastąpione filozoficznymi przemyśleniami nad istotą zjawisk
oraz rozwojem matematyki, logiki i innych neutralnych systemów myślenia; trzecia faza nazwana została pozytywistyczną - dominującym sposobem gromadzenia wiedzy jest w niej nauka, czyli uważna obserwacja faktów empirycznych, usystematyzowana weryfikacja teorii. Społeczeństwo jako całość przechodzą przez wszystkie trzy fazy, ale w różnym tempie: najpierw astronomia i fizyka, następnie chemia i biologia, na końcu zaś wyłania się socjologia. Zdaniem Comte?a, analiza społeczeństwa miała wszelki prawa, by zająć miejsce pośród innych nauk. Dodatkową taktyką zastosowaną przez Comte?a dla uprawomocnienia socjologii było ustalenie przez niego hierarchii nauk - wszystkie zostały uporządkowane pod względem ich złożoności i zbliżania się do fazy pozytywistycznej. Na samym dole hierarchii znajduje się matematyka, która jest językiem wszystkich nauk umieszczonych wyżej,
a na szczycie wyłaniająca się z biologii socjologia.
Pierwszym socjologiem w dziewiętnastym stuleciu, który rozwijał socjologię jako naukę był Herbert Spencer (1820-1903). Wierzył, że układy pomiędzy ludźmi można badać naukowo, i w swoim dziele ?Zasady socjologii? rozwinął teorie organizacji społeczeństwa ludzkiego oraz przedstawił ogromną liczbę historycznych i etnograficznych dowodów na poparcie owej teorii. Według Spencera wszystkie wymiary naszego świata - fizyczny, biologiczny, społeczny - ewoluują wedle tych samych zasad. Spencer uważał, że ewolucja społeczna obejmuje rozwój i złożoność, które są sterowane przez wzajemna zależność
i władzę. Jeśli w społeczeństwie nie dojdzie do powstania takich zależności i koncentracji władzy bądź ich stopień rozwoju będzie niedostateczny, wówczas nastąpi rozpad
i społeczeństwo przestanie istnieć. Według Spencera społeczeństwa, aby przetrwać, muszą spełniać kilka podstawowych funkcji. Owe kluczowe funkcje grupują się wokół trzech podstawowych zasad: a) operacyjnej (reprodukcja i produkcja); b) dystrybucyjnej (przepływ materiałów i informacji); c) regulacyjnej (koncentracja władzy w celu kontrolowania
i koordynowania). W socjologii Spencer zapisał się przede wszystkim jako twórca postawy badawczej zwanej funkcjonalizmem, kładącej nacisk na zależność istnienia społeczeństwa
od określonych wzorów społecznych.
Pierwszym wielkim socjologiem francuskim był Emile Durkheim (1858-1917).
Był zwolennikiem odkrywania praw socjologicznych, uważał, że wiedza socjologiczna może być przydatna do budowania lepszego społeczeństwa. Przyjął postawę funkcjonalną, twierdząc, że socjologiczna wykładnia musi zawierać odpowiedź na pytanie, w jaki sposób dany element świata społecznego zaspokaja dążenia społeczeństwa, lecz kładł nacisk tylko
na jedno dążenie - do integracji członków danego społeczeństwa w spójną całość. Istotnym wkładem Durkheima w rozwój socjologii jest uznanie, że systemy symboli kulturowych ?
to jest wartości, przekonań, dogmatów religijnych, ideologii itp.- stanowią ważną podstawę integracji społeczeństwa. W miarę jak społeczeństwa stają się coraz bardziej złożone, zmienia się także natura owych symboli kulturowych lub inaczej zbiorowej świadomości. Aby zrozumieć w jaki sposób wytwarza się świadomość zbiorowa Durkheim badał społeczeństwo na poziomie bardziej interpersonalnym. Odkrywa, iż znaczenie interakcji pomiędzy ludźmi polega na tym, że wytwarza ona poczucie istnienia nadprzyrodzonej ?siły? istniejącej ponad
i poza nimi. Spoiwo, które utrzymuje społeczeństwo w całości, wytwarzane jest przez konkretne interakcje jednostek. W rozwinięciu tej argumentacji Durkheim nadał socjologii nowy kierunek - nastawiając socjologię na badania działań interpersonalnych.
Karol Marks(1818-1883) nie wierzył, że socjologia może odkrywać odwieczne prawa, takie jak w naukach przyrodniczych. Marks podkreślał konflikt jako istotną cechę społeczeństwa. Zainspirował powstanie teorii socjologicznej znanej jako teoria konfliktu bądź socjologia konfliktu. Zgodnie z tą teorią każdy rodzaj organizacji społecznej zawiera konfliktorodne nierówności polegające na tym, że ci, którzy posiadają lub kontrolują środki produkcji, mają skłonność do umacniania władzy i rozwijania ideologii uzasadniających utrzymanie przez nich tych przywilejów, natomiast ci, którzy nie posiadają środków produkcji, w końcu zwracają się przeciwko tym uprzywilejowanym. W systemach społecznych zawsze utrzymuje się choćby na minimalnym poziomie napięcie pomiędzy pracownikami i pracodawcami i ten konflikt interesów od czasu do czasu przekształca
się w otwarty konflikt, doprowadzając do przemian społecznych. A zatem analiza socjologiczna powinna koncentrować się na nierównościach i napięciach pomiędzy tymi, którzy posiadają władzę, przywileje i materialny dobrobyt, a tymi, którzy są tego wszystkiego w znacznym stopniu pozbawieni.
Max Weber(1864-1920) przez całe życie prowadził milczący spór z Marksem. Podkreślał iż socjologia musi przyglądać się zarówno wielkim strukturom społecznym, jak i znaczeniu, które poszczególne jednostki nadają siłom działającym na tym poziomie. Nie wierzył w istnienie ogólnych praw organizacji ludzkich społeczeństw. Uważał, iż należy zachować obiektywność, to jest unikać wartościowania w opinie i analizie zjawisk społecznych. Podkreślał, że nierówność jest zjawiskiem wielowymiarowym, a kontrola środków produkcji jest jedną z przyczyn nierówności. Inną jest pozycja społeczna, szacunek i prestiż, a jeszcze inną ? władza i polityka. Nierówność jest to proces złożony, uwzględniający podział ludzi według kilku kryteriów ? należenia do określonej klasy(ekonomiczne), grupy społecznej(prestiż, szacunek) oraz partii(władza). Zdaniem Webera nierówność zwiększa prawdopodobieństwo konfliktu, który jest wydarzeniem raczej prawdopodobnym, zależnym od specyfiki danej sytuacji. Weber nadal oddziałuje na socjologię ze względu na swoje zainteresowanie wyodrębnieniem i analizą podstawowych sił działających we współczesnych społeczeństwach ? takich jak powstanie i funkcjonowanie kapitalizmu, zdominowanie życia społecznego przez biurokrację, rosnąca potęga instytucji państwa czy urbanizacja.
Reasumując, postawa badawcza wyżej wymienionych klasyków, twórców socjologii miała decydujący wpływ na rozwój tej dziedziny nauki. Wyodrębniona przez nich tematyka wciąż inspiruje wielu współczesnych socjologów, mimo iż kolejne dziesiątki lat przyniosły ogromny dorobek badawczy i wiele nowych metod badania ludzkich zachowań, interakcji
i organizacji.

Teoria i empiria w socjologii.

Socjologia jest jedną z gałęzi nauk społecznych, zbioru dyscyplin naukowych, które badają naturę ludzkiego zachowania i związków międzyludzkich oraz ich rezultaty.
We współczesnym świecie nauka stała się dominującym sposobem rozumienia świata, choć nie jedynym. Nauka jest ściśle uporządkowanym i zorganizowanym dążeniem do zrozumienia świata w kategoriach pojęć teoretycznych, wspartych starannie prowadzonymi badaniami. Nauka nie ocenia, co powinno lub nie powinno istnieć bądź dziać się. Nauka dąży jedynie do zrozumienia, dlaczego jakieś zjawiska istnieją i w jaki sposób funkcjonują.
Narzędziem, które temu służy jest teoria, która odpowiada na pytanie, dlaczego istnieje dane zjawisko i w jaki sposób działa. Inaczej mówiąc teoria stanowi narzędzie rozumienia świata. Charakteryzują ją dwie podstawowe cechy: a) abstrakcyjność
i uniwersalność oraz b) sprawdzalność. Kiedy abstrakcyjne teorie zostają zweryfikowane, wówczas następuje akumulacja wiedzy. W socjologii teoria nie jest tak dobrze rozwinięta
jak w naukach przyrodniczych. Obecnie wyróżnić w socjologii można cztery najważniejsze podejścia:
a) funkcjonalne, które polega na zrozumieniu, w jaki sposób zjawiska społeczne zaspokajają potrzeby większych struktur społecznych, w których funkcjonują
b) teorię konfliktu, która kładzie nacisk na konfliktorodne skutki nierówności
c) teorie interakcji, które zwracają uwagę na posługiwanie się gestami w bezpośredniej komunikacji oraz w dostosowywaniu się ludzi nawzajem do siebie
d) teorie utylitarne, w których podkreśla się rachunek kosztów i zysków w dążeniu
do osiągania celów.
Oprócz powyższych teorii istnieją w socjologii ?mniejsze? teorie bardzo luźno powiązane
z tymi czterema. Te istniejące w socjologii teorie pomagają jedynie interpretować poszczególne cechy rzeczywistości społecznej. Socjologia dysponuje licznymi fragmentami teorii, lecz większość z nich nie została ani zweryfikowana, ani uznana za najlepszy sposób objaśniania rzeczywistości społecznej. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że teoria jest niezbędna do badań, ale teoria socjologiczna bez badań jest bezużyteczna. Teoria i badania socjologiczne nie są odrębnymi obszarami. Każde z nich jest niezbędne, by powiodły się działania podejmowane bądź w jednym, bądź w drugim obszarze. Dane o świecie empirycznym są gromadzone w sposób systematyczny zgodnie z zasadami metody naukowej. Te zasady to:
a) określenie problemu badawczego
b) sformułowanie hipotezy
c) zebranie danych, które w socjologii uzyskiwane są za pomocą eksperymentu, badań ankietowych, obserwacji bądź badań historycznych
d) analiza danych
e) wyciąganie wniosków z uwzględnieniem wiarygodności teorii wcześniejszych badań bądź potrzeb klienta.
W socjologii istnieją cztery podstawowe sposoby prowadzenia badań, cztery podstawowe techniki badawcze:
a) eksperyment ? umożliwia zbieranie danych w warunkach kontrolowanych, co pomaga
w ustaleniu istnienia związku przyczynowo ? skutkowego między odpowiednimi zmiennymi.
b) wywiad ? jest najbardziej rozpowszechnioną metodą badań używaną przez socjologów; respondenci proszeni są o udzielenie odpowiedzi na serię pytań dotyczących ich cech, postaw, wartości, zachowania czy postrzegania sytuacji lub wydarzeń
c) obserwacja ? polega na analizowaniu działań jednostek lub grup przez przyglądanie się im bez zadawania pytań czy wywierania wpływu na ich zachowanie
d) analiza wtórna ? polega na analizowaniu istniejących już danych.
Reasumując, gromadzenie danych przy zastosowaniu różnych metod badawczych zapewnia poszerzenie wiedzy na temat funkcjonowania rzeczywistości społecznej i wpływa na rozwój teorii.


Robert K. Merton ? teorie średniego zasięgu.

Robert K. Merton to jeden z najwybitniejszych socjologów amerykańskich. Urodził się w 1910 roku w Filadelfii, zmarł w 2003 roku. W latach 1932 ? 1936 studiował
na Uniwersytecie Harvarda, gdzie w 1936 roku uzyskał doktorat. Jednak cała jego kariera akademicka związana była z Columbia University w Nowym Jorku. Wczesne zainteresowania naukowe Mertona wiązały się z socjologią nauki, której zresztą pozostał wierny przez całe życie. Prace z teorii socjologicznej zawarł w swojej najbardziej znanej książce ?Social Theory and Social Structure? mającej dziesiątki wydań w kilku językach ( wydanie polskie
z 1982 roku, ?Teoria socjologiczna i struktura społeczna? ). Zamieścił w niej prace z zakresu metodologii, teorii społecznej, biurokracji, grup odniesienia, problemu samospełniających się proroctw, socjologii masowego komunikowania się, socjologii wiedzy i nauki. Merton
był przedstawicielem funkcjonalizmu.
Jako funkcjonalista przeciwstawiał się konieczności budowania ?wielkich gmachów teoretycznych? w socjologii, krytycznie odnosząc się na przykład do abstrakcyjnie ujętego funkcjonalizmu Talcotta Parsonsa, mało przydatnego dla socjologii empirycznej
i przedwcześnie budowanego w stosunku do zastanej wiedzy na temat życia społecznego.
W zamian Merton zaproponował teorie średniego zasięgu, oferując modele i uogólnienia dotyczące wyraźnie określonych pól danych empirycznych. Teoria średniego zasięgu
w socjologii jest to teoria odnosząca się do pewnych zjawisk społecznych czy populacji, której nie da się ekstrapolować ( prognozować) w skali globalnej, za to jest przydatna
do opisu szczególnych warunków życia społecznego. Teorie średniego zasięgu, które skonstruował dotyczyły przede wszystkim: ról społecznych, grup odniesienia, dewiacji społecznej i anomii, biurokracji oraz samospełniających się i samodestrukcyjnych proroctw. Bazując na teoriach średniego zasięgu budował także ogólna teorię socjologiczną.