Rząd polski na emigracji

ZARYS HISTORII RZĄDU POLSKIEGO NA WYCHODŹSTWIE W LATACH 1939 - 1943.
1. Utworzenie rządu na emigracji, 2. Struktura polskiego rządu, 3. Główne zadania rządu, 4. Rząd a Polskie Państwo Podziemne, 5. Stosunek innych państw do państwa polskiego i rządu na emigracji, 6. Przeniesienie polskich władz na teren Wielkiej Brytanii, 7. Układ Sikorski-Majski, 8. Katastrofa w Gibraltarze.

1. Utworzenie rządu na emigracji.
Kiedy 17.09.1939 r. wojska armii radzieckiej zaatakowały wschodnie tereny Rzeczypospolitej, prezydent I. Mościcki w specjalnym orędziu do narodu ogłosił, iż konieczne będzie przeniesienie siedziby głowy państwa i naczelnych organów na tereny państwa rumuńskiego, będącego sojusznikiem Polski. Z terenu Rumunii rząd miałby dalej kierować działaniami wojennymi w kraju. Jednak niespodziewanie, pod naciskiem Niemiec, władze rumuńskie internowały najwyższe władze Rzeczypospolitej. Mościcki korzystając z prawa jakie dawała mu konstytucja kwietniowa z dnia 23 kwietnia 1935 roku, wyznaczył swojego następcę. Został nim ambasador RP w Rzymie- gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Na tę sytuację zareagował rząd francuski stwierdzając, iż nie uzna rządu powołanego przez Wieniawę-Długoszowskiego. Dlatego na nowego zastępcę został mianowany Władysław Raczkiewicz, który został zaprzysiężony na nowego prezydenta dnia 30.09.1939 roku w Paryżu. Cały rząd RP, internowany na terenie państwa rumuńskiego z premierem Felicjanem Sławoj-Składkowskim na czele, został rozwiązany przez Raczkiewicza.

2. Struktura polskiego rządu.
Nowo mianowany prezydent powołał w dniu 30.09.1939 roku nowy rząd. Na stanowisko premiera i ministra spraw wojskowych został powołany gen. Władysław Sikorski. Główny trzon nowego rządu stanowili politycy z takich partii jak: Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy i Polska Partia Socjalistyczna. Wicepremierem został Stanisław Stroński (SN), który pełnił także stanowisko ministra informacji i dokumentacji. Ministrem spraw zagranicznych został August Zaleski, ministrem pracy-Jan Stańczyk (PPS), ministrem skarbu-Adam Koc, zastąpiony później przez Henryka Srasburgera.
Podstawę prawną funkcjonowania rządu stanowiła Konstytucja kwietniowa (23 IV 1935 r.). Pierwszą siedzibą rządu emigracyjnego był Paryż, później rząd przeniósł się do Angers. Miejscowość ta znajduje się w zachodniej części Francji nad rzeką Maine.
W dniu 2.11.1939 roku Raczkiewicz rozwiązał Sejm i Senat przez co uzyskał kompetencje władzy ustawodawczej.
Organem doradczym, którego zadaniem była praca nad przyszłym ustrojem państwa i wydawanie opinii co do spraw uchwalanych przez rząd, został powołana przez Raczkiewicza 9.12.1939 roku- Rada Narodowa. Na przewodniczącego Rady Narodowej wybrano Ignacego Paderewskiego. W skład Rady (najpierw 15 członków, potem 22 członków) wchodzili przedstawiciele wszystkich partii rządowych.

3. Główne zadania rządu.
Głównym zadaniem rządu Sikorskiego było utrzymywanie ciągłego kontaktu z narodem polskim, walczącymi w obronie ojczyzny Polakami oraz dyplomatyczne akcje protestacyjne przeciw okupantowi. Rząd uznawał za konieczność aktywną walkę przy boku Francji i Wielkiej Brytanii przeciwko Hitlerowi i jego sojusznikom. Konieczne było także uzyskanie pełnoprawnego statusu w sojuszu antyhitlerowskim, wyprowadzenie z terenów Rumunii, Litwy i Węgier wojsk polskich. 11 listopada 1940 roku została podpisana deklaracja polsko-czechosłowacka, dotycząca głównie spraw politycznych i gospodarczych oby państw oraz granicy polsko-czechosłowackiej. Obydwa państwa dążyły również do nawiązania stosunków z ZSRR.

Odnośnie ustroju powojennej Polski zakładano, że będzie ona krajem demokratycznym i chrześcijańskim zapewniającym wszystkim jej obywatelom dostatnie życie w poczuciu bezpieczeństwa. Polska miała być traktowana sprawiedliwie przez inne narody. Sojusz z państwami walczącymi z hegemonią niemiecką miał umożliwić później Polsce udział w decydowaniu o losach powojennej Europy.
Wynikiem ciągłości walki przy boku sprzymierzeńców miało być utworzenie polskiej armii. Prace nad utworzeniem armii na obczyźnie powierzono Ministerstwu Spraw Wojskowych. Od 20 października 1939 roku specjalna komisja rozpoczęła pobór. Rekrutacje prowadzono wśród żołnierzy WP, internowanych w Rumunii i na Węgrzech, Polonii francuskiej, brytyjskiej, amerykańskiej i kanadyjskiej. Dnia 4 stycznia 1940 roku została podpisana umowa polsko-francuska o utworzeniu armii na terenie Francji pod polskim dowództwem, które podczas wojny podlegało Naczelnemu Wodzowi Francji. Szkolenie polskich oddziałów odbywało się w miejscowości Coetquidan. W maju 1940 roku armia polska we Francji liczyła ok. 84 tys. żołnierzy i oficerów. Utworzono: 1. Dywizję Grenadierów, 2. Dywizję Strzelców Pieszych, 10. Brygadę Kawalerii Pancernej płk Stanisława Maczka.
(Zobacz: Polskie siły zbrojne w czasie II wojny światowej).

4. Rząd a Polskie Państwo Podziemne.
Początki Polskiego państwa podziemnego przypadają na wrzesień 1939 roku. Najważniejszą decyzją co do przyszłości Polski podziemnej było utworzenie 27 września 1939 roku- Służby Zwycięstwu Polski (SZP). Głównym komendantem został Michał Karaszewicz-Tokarzewski. Jego bliskimi współpracownikami zostali: płk. Stefan Rowecki (szef sztabu) oraz Mieczysław Niedziałkowski (komisarz cywilny). Głównymi zadaniami postawionymi przed SZP były m. in.:
walka z najeźdźcą
przygotowanie polskiej armii podziemnej do walki
tworzenie tymczasowych ośrodków władzy
Jednak gen. Władysław Sikorski nie był zadowolony z pracy SZP, gdyż do głosu w państwie zaczęli dochodzić piłsudczycy. Efektem tego było przekształcenie SZP w Związek Walki Zbrojnej (13 listopada 1939 roku). ZWZ miało być wojskiem polskim, jedyną działającą organizacją w państwie polskim, skupiającą w swych szeregach Polaków pragnących walczyć przeciwko okupantowi. ZWZ miał być całkowicie podporządkowany rządowi Władysława Sikorskiego. Komendantem ZWZ został gen. Kazimierz Sosnkowski.

5. Stosunek innych państw do państwa polskiego i rządu na emigracji.
Ze względu na klęskę wrześniową państwa polskiego, rządy Francji i Wielkiej Brytanii nie były w pełni przychylnie nastawione do władz polskich na emigracji.
Podobne stosunki panowały na linii Moskwa-rząd emigracyjny. Władze ZSRR określały polski rząd jako “marionetkę imperialistów zachodnich”. Mimo iż wojska radzieckie zaatakowały Polskę dnia 17 września 1939 roku, ówczesne władze RP nie weszły w stan wojny z ZSRR. Sprawami spornymi stały się wschodnie ziemie Polski a dokładniej zmiany jakie wprowadziły władze radzieckie. Rząd polski nie wyrażał zgody na “wybory” do Zgromadzeń Ludowych oraz protestował przeciwko wydanemu dekretowi o obywatelstwie radzieckim dla ludności ziem zagarniętych.
Brak zainteresowania sprawami polskimi wykazywały także państwa neutralne, nie chcąc się narażać Berlinowi i Moskwie. Problem Polski pominięto również na grudniowym posiedzeniu Ligi Narodów. Przychylne stanowisko do spraw Polski zajmowały Watykan i Stany Zjednoczone. W listopadzie 1940 roku Polska i Czechosłowacja ogłosiła specjalną deklarację o zacieśnieniu wzajemnych więzi odnośnie polityki i gospodarki obu krajów.

6. Przeniesienie polskich władz na teren Wielkiej Brytanii.
W maju 1940 roku wojska niemieckie zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg oraz wkroczyły na północne tereny Francji. Po ciężkich walkach, dnia 14 czerwca 1940 roku, padł Paryż a 22 czerwca 1940 roku Francja ogłosiła kapitulację wobec Niemiec. Po tej klęsce terytorium francuskie zostało podzielone na dwa obszary: strefę okupowaną i strefę, gdzie rządził “marionetkowy” rząd z siedzibą w Vichy.
Walczące po stronie Francji oddziały armii polskiej uległy w większej części rozbiciu. Większość żołnierzy wzięto do niewoli lub internowano. W sumie z terenów Francji udało się wydostać dużej grupie (ok. 27,6 tys. żołnierzy i oficerów). Wobec takiego rozwoju sytuacji, jedynym sprzymierzonym państwem, gdzie mogłyby przenieść się władze polskie była Wielka Brytania. 19 czerwca 1940 roku gen. Sikorski przyleciał do Londynu i spotkał się z premierem - Winstonem Churchillem. Wielka Brytania odrzuciła wszelkie niemieckie oferty pokojowe i ogłosiła prowadzenie wojny aż do końca. To postanowienie niewątpliwie uspokoiło gen. Władysława Sikorskiego.
Pod koniec czerwca 1940 roku, część polskich polityków emigracyjnych zaczęła oskarżać Sikorskiego o zbyt późną ewakuację armii polskiej z terenów Francji. Sikorski z polecenia Raczkiewicza miał także zdymisjonować ministrów: Kota i Strasburgera, oskarżonych o utratę części złota Banku Polskiego. W wyniku odmowy Sikorskiego, Raczkiewicz zażądał jego rezygnacji z funkcji premiera a sam powołał na to stanowisko Augusta Zaleskiego. Jednak wierni Sikorskiemu oficerowie, Rada Narodowa i część emigracji nakłaniali Zaleskiego, by ten zrezygnował z powierzonej mu funkcji. Całą sytuację załagodził dopiero gen. Kazimierz Sosnkowski, dzięki czemu rząd wrócił do poprzedniego składu.
W sierpniu 1940 niemieckie lotnictwo zaatakowało Anglię. Rozpoczęła się decydująca dla tej fazy II wojny światowej walka o panowanie w powietrzu (tzw. Bitwa o Anglię) . W jej obronie zostały uformowane specjalne Polskie Siły Powietrzne i Lądowe pod dowództwem polskim, pozostające w czasie wojny pod kontrolą brytyjską.

7. Układ Sikorski-Majski.
Po ataku Niemiec w czerwcu 1941 roku na ZSRR, Wielka Brytania była bardzo zainteresowana odnowieniem stosunków między Polską a Związkiem Radzieckim. Również premier RP- na tle zmieniającej się sytuacji międzynarodowej - dokonał zmian w swojej polityce zagranicznej. Władysław Sikorski odszedł od polityki “dwóch wrogów”. Wynikiem tego był podpisany dnia 30 lipca 1941 roku układ Sikorski-Majski. Dotyczył on głównie:
unormowania stosunków polsko-radzieckich i wzajemnej pomocy w walce z Niemcami
utworzenia armii polskiej na terenie ZSRR
poprawy bytu Polaków, wywiezionych w głąb ZSRR
unieważnienie wszystkich traktatów niemiecko-radzieckich z 1939 roku, które dotyczyły zmian terytorialnych państwa polskiego.
Armii polskiej miała być utworzona w możliwie najkrótszym czasie, przeznaczona do walki przeciwko Niemcom przy boku ZSRR. Miały ją stanowić wyłącznie jednostki lądowe (w sumie 94 tys. żołnierzy), a ich siła miała zależeć od zasobów ludzkich i ekwipunku. Po zakończeniu wojny armia miała wrócić do Polski. Dowódcą armii został gen. Władysław Anders. Głównymi ośrodkami formowania armii były tereny Powołża i Buchary. W lipcu 1942 roku armia osiągnęła liczbę 72 tys. Jednak próby wykorzystania do swoich potrzeb polskiej armii, zarówno przez Churchilla jak i Stalina, ochłodziły wyraźnie polsko-radzieckie kontakty w wyniku czego na terenie ZSRR pozostawiono 44 tys. armię, resztę ewakuowano do Iranu. Kiedy zaistniała możliwość sukcesu wojsk niemieckich w walce z ZSRR, latem 1942 roku ewakuowano do Iraku 69. 248 żołnierzy.
Przysłowiowym “gwoździem do trumny” we wzajemnych stosunkach okazało się odkrycie przez Niemców, masowych grobów oficerów polskich w lasach pod Katyniem. W okresie od marca do czerwca 1943 roku, władze niemieckie znalazły osiem masowych grobów, a w nich około 4 tyś. zwłok polskich oficerów. Podejrzenie o dokonanie mordu padło na władze radzieckie. Jednak te stanowczo zaprzeczyły tym oskarżeniom. Aby wyjaśnić tę sprawę, rząd polski zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie, który miał zbadać zbrodnię katyńską. W odwecie władze ZSRR oskarżyły rząd o współpracę z Hitlerem. Mimo starań Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, w kwietniu 1943 roku, Rosja ostatecznie zerwała stosunki z rządem polskim na emigracji. Ta sytuacja położyła jednocześnie kres rozmowom polsko-czechosłowackim, odnośnie przyszłej konfederacji.
( Na stronie Dokumenty znajduje się pełny tekst układu Sikorski - Majski, oraz wybrane źródła do sprawy katyńskiej ).

8. Katastrofa w Gibraltarze.
Cała ta sytuacja niekorzystnie wpłynęła na popularność polskich władz na emigracji, szczególnie wśród kadry oficerskiej na Bliskim Wschodzie, opozycji w USA, w Londynie i w I Korpusie w Szkocji. Wielu domagało się zmiany rządu. Sikorski wiedział, że jedyną szansą na ostateczne rozwiązanie problemu wschodniej granicy Polski, jest bezpośrednie porozumienie ze Stalinem. Podczas powrotu Sikorskiego z Bliskiego Wschodu, gdzie załagodził głosy krytyki wśród opozycji, wylądował na Gibraltarze. Podczas odlotu do Wielkiej Brytanii 4 lipca 1943 roku, samolot B-24 Liberator, wraz z Sikorskim na pokładzie, runął do morza tuż po starcie. Okoliczności tej tragicznej katastrofy nie zostały wyjaśnione po dzień dzisiejszy.

KATASTROFA W GIBRALTARZE 4 VII 1943 ROKU
Samolot B - 24 Liberator, którym podróżował generał Władysław Sikorski był dużą czterosilnikową maszyną pierwotnie służącą jako bombowiec. Dysponował zasięgiem 3500 - 4000 kilometrów i poruszał się z prędkością około 400 kilometrów na godzinę a jego udźwig wynosił 3600 kilogramów. Samolot obsługiwała zazwyczaj 6 osobowa załoga.
Liberator o numerze bocznym AL 523, wystartował z gibraltarskiego lotniska o godzinie 23:07, w dniu 4 lipca 1943 roku. Miejscem docelowym lotu miała być Anglia. Pogoda była dobra, wiał słaby wiatr, niebo było bezchmurne a widoczność sięgała 10 mil.
Samolot prawidłowo oderwał się od ziemi po stracie, następnie wzniósł się na około 91 metrów i zaczął gwałtownie tracić wysokość. Uderzył w powierzchnię morza blisko 1000 metrów od punktu startu po 16 sekundach lotu. Jedyną osobą, która przeżyła był pierwszy pilot Eduard Prchal, Czech z pochodzenia. Wspominał on następująco katastrofę:

Start odbył się normalnie. Przez kilka sekund samolot wznosił się normalnie. Po wyrównaniu steru wysokości uczułem nagły silny wstrząs i stwierdziłem, że stery są całkowicie zablokowane. Zawołałem na mechanika, który doskoczył do urządzenia blokującego i stwierdził, że jest ono otwarte. Samolot przeszedł w lot ślizgowy, a ponieważ byliśmy wówczas na wysokości 91metrów nie ulegało wątpliwości, że rozbić się musimy w ciągu kilku sekund. Zawołałem przez telefon pokładowy ,,Uwaga, wypadek". Równocześnie chcąc zmniejszyć siłę uderzenia zamknąłem wszystkie 4 przepusty i zawołałem do 2-go pilota, aby wyłączył silnik. W tej chwili uczułem silne uderzenie, słyszałem jeszcze jak samolot się rozpada i straciłem przytomność.
Akcja ratunkowa rozpoczęła się natychmiast po katastrofie. Z morza udało się wyłowić tylko jedną osobę, która przeżyła uderzenie w wodę - wspomnianego wyżej pilota. Jeszcze w nocy z 4 na 5 lipca rozpoznano wśród ofiar ciało generała Sikorskiego, ciało jego córki nigdy nie zostało odnalezione.
Poszukiwania i badania szczątków samolotu, spoczywającego na niewielkiej głębokości rozpoczęły się następnego dnia i trwały do 17 lipca. Na powierzchnię wydobyto praktycznie cały wrak maszyny, część bagaży oraz rozrzucone elementy samolotu.
Równocześnie powołano brytyjską Komisję do Badań Wypadków Lotniczych celem ustalenia przyczyn katastrofy. Jej członkowie - w tym Polak jako obserwator - w ciągu dwóch miesięcy pracy przesłuchali kilkadziesiąt osób i zbadali szczątki maszyny. Wydany przez Komisję raport jako główną przyczynę wypadku wymieniał niesterowność samolotu - powstałą na skutek zablokowania się steru wysokości, którego pilot nie mógł przywrócić do normalnego położenia. Komisja wykluczyła możliwość dokonania sabotażu. Podstawą wniosków wyciągniętych przez członków Komisji były zeznania Prchala.
Strona Polska odmówiła przyjęcia komunikatu do prasy w jego brzmieniu opartym na wnioskach raportu, ponieważ nie podano żadnych dowodów potwierdzających przyjęte założenie o blokadzie steru.
Ostatecznie Brytyjczycy zlekceważyli polskie postulaty i w dniu 21 września 1943 roku wydali oficjalny komunikat o przyczynach katastrofy, wprowadzając w nim tylko drobne zmiany.
Można dodać, że natychmiast po wypadku pojawiły się pierwsze niejasności dotyczące katastrofy gibraltarskiej. Pytania odnośnie przebiegu ostatniego lotu generała Władysława Sikorskiego zadawali sobie Polacy i Anglicy, a aparat propagandowy III Rzeszy otwarcie oskarżał Brytyjczyków o spowodowanie katastrofy.


RZĄD POLSKI NA EMIGRACJI I SYTUACJA POLITYCZNA W OKUPOWANYM KRAJU 1943 - 1945.
1. Utworzenie rządu S. Mikołajczyka, 2. Konferencja moskiewska, 3. Plan Burza i konferencja w Teheranie, 4. Zmiany w kraju: powstanie KRN i RJN, 5. Zmiany w rządzie polskim na emigracji, 6. Powstanie PKWN, 7. Powstanie Warszawskie, 8. Rozmowy moskiewskie Mikołajczyka (VIII 1944 r.), 9. Powstanie rządu Tomasza Arciszewskiego, 10. Powstanie komunistycznego Rządu Tymczasowego, 11. Rozwiązanie Armii Krajowej i konferencja w Jałcie, 12. Powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
1. Utworzenie rządu Stanisława Mikołajczyka.
Po śmierci premiera Władysława Sikorskiego w czasie katastrofy w Gibraltarze, na stanowisko Naczelnego Wodza został powołany gen. Kazimierz Sosnkowski. Prezydent na stanowisko premiera chciał powołać własnego kandydata, jednak zarówno Brytyjczycy jak i stronnictwa rządzące nie były temu przychylne. Ostatecznie stanowisko premiera objął dotychczasowy wicepremier Stanisław Mikołajczyk z Stronnictwa Ludowego Miał on poparcie wśród Anglików oraz polskiego podziemia. Po wielu trudnych negocjacjach, 14 lipca 1943 roku, został sformowany rząd premiera Mikołajczyka w składzie: Jan Stańczyk- minister pracy i opieki społecznej, Jan Kwapiński (PPS)- minister przemysłu, handlu i żeglugi, Władysław Banaczyk (PSL)- minister spraw wewnętrznych, Ludwik Grosfeld – minister skarbu, Stanisław Kot (PSL)- minister informacji i dokumentacji, Wacław Komarnicki (SP)- minister sprawiedliwości, Marian Seyda (SN)- minister spraw kongresowych, Tadeusz Romer- minister spraw zagranicznych, gen. Marian Kukiel- minister obrony narodowej.
W swoim przemówieniu z 27 lipca 1943 roku, Mikołajczyk podkreślił fakt potrzeby pogłębienia współpracy z aliantami zachodnimi i Chinami, podtrzymanie koncepcji federacyjnych z Czechosłowacją. Odnośnie stosunków z ZSRR Mikołajczyk stwierdził, iż Rząd RP “dąży do trwałego porozumienia i współpracy z ZSRR, ale opartej na wzajemnym szacunku, na poszanowaniu wzajemnych praw i interesów”.
Pracę rządu kontrolowali w znacznym stopniu Anglicy. Wszystkie planowane operacje w odniesieniu do Armii Krajowej, musiały być uzgadniane z kierownictwem SOE (Kierownictwo Operacji Specjalnych).
Do stronnictw popierających działania rządu londyńskiego należały takie partie jak: Stronnictwo Narodowe (SN), Stronnictwo Pracy (SP), Stronnictwo Ludowe (SL) i Polska Partia Socjalistyczna -WRN (PPS - WRN). Przejściowo w opozycji do rządu pozostawało podziemne Stronnictwo Narodowe ( problem dotyczył głównie zachodniej granicy Polski).
Wyrazem ich poparcia dla rządu RP w Londynie było ogłoszenie w kraju 15 sierpnia 1943 roku- Deklaracji Porozumienia Politycznego czterech stronnictw: SN, SP, SL i PPS-WRN. Była zapowiedzią powołania do życia zastępczego parlamentu podziemnego oraz zorganizowania aparatu rządowego opartego na antytotalitarnych i antysanacyjnych siłach politycznych.

2. Konferencja moskiewska.
W październiku 1943 roku odbyła się konferencja moskiewska, w której udział wzięli ministrowie spraw zagranicznych trzech mocarstw: USA, Rosji i Wielkiej Brytanii.
Pod wpływem wcześniejszych rozmów Edena - ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii - z Mikołajczykiem odnośnie przekazania w ręce polskie ziem wyzwolonych, Eden wystąpił na konferencji z inicjatywą przywrócenia stosunków polsko- radzieckich. (Wzajemne relacje miedzy rządami zostały przerwane po odkryciu masowych grobów oficerów polskich w Katyniu w kwietniu 1943 r.). Mołotow wyraził duże chęci do normalizacji wzajemnych stosunków, podkreślając, iż Polska musi mieć rząd “przyjaźnie” nastawiony do ZSRR. Mołotow krytycznie donosił się do Armii Krajowej twierdząc, że członkowie polskiej armii podziemnej są wrogo nastawieni do radzieckiej partyzantki. Po powrocie z konferencji, Eden oznajmił polskiemu premierowi, że problem granic, nie poruszany na konferencji, przekazano do decyzji Wielkiej Trójki, co zaniepokoiło rząd emigracyjny.

3. Plan Burza i konferencja w Teheranie.
27 października 1943 roku została podpisana specjalna instrukcja, ściśle określająca zadania AK (zarys tzw. planu Burza). Głosiła ona, iż cała administracja podziemna i AK stają się gospodarzami terenu i takie stanowisko mają przedstawić nadchodzącym wojskom. Następnie AK wraz z jednostkami sowieckimi mają za zadanie toczyć walkę z wycofującymi się oddziałami niemieckimi. Opuszczone przez administrację niemiecką budynki zostaną zajęte przez administrację cywilną.
Wynikiem akcji propagandowej polskich kół emigracyjnych odnośnie rozwiązywania kwestii polskich granic bez udziału Polaków było oświadczenie Hulla, iż kraje wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej znajdą się do czasu konferencji pokojowej pod administracją wojskową państwa wyzwalającego. Stało się faktem, że polityka amerykańska podobnie jak brytyjska w sprawie polskiej, okazała się dwulicowa.
Na konferencji w Teheranie (28 XI - 1 XII 1943 r.), Roosevelt, Churchill i Stalin postanowili, iż polska granica na wchodzie będzie przebiegać wzdłuż linii Curzona. O wynikach konferencji nie zostały poinformowane polskie władze. W ten sposób w Teheranie rozwiązano praktycznie sprawę granic Polski na wschodzie. (Ostateczny wpływ na granice miała konferencja w Jałcie).

4. Zmiany w kraju: powstanie KRN i RJN.
W nocy z 31 grudnia na 1 stycznia 1944 roku w Warszawie została powołana do życia Krajowa Rada Narodowa. W jej skład weszli głównie działacze PPR. Przewodniczącym KRN został Bolesław Bierut. KRN przewidywała utworzenie Rządu Tymczasowego, co oznaczało odmówienie rządowi londyńskiemu prawa do reprezentowania polskiego narodu. Pojawił się na polskiej scenie politycznej nowy konkurencyjny ośrodek władzy.
9 stycznia 1944 roku powołano do życia z inicjatywy Delegata Rządu- Jankowskiego, w miejsce rozwiązanej wcześniej KRP- Radę Jedności Narodowej. Była ona rodzajem podziemnego parlamentu. W jej skład weszło 17 osób: po trzech przedstawicieli z takich partii jak: SN, SP, SL i PPS-WRN, po jednym ze Zjednoczenia Demokratycznego, skupiającego Stronnictwo Demokratyczne, Związek Odbudowy Rzeczypospolitej, Organizację Polski Niepodległej i Grupę Olgierda. Program RJN przewidywał całkowite pokonanie i rozbrojenie Niemiec, ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich, przyszłe sojusze miały być oparte o takie państwa jak: Anglia, Francja i USA a dobre stosunki z ZSRR miały być utrzymywane pod warunkiem uznania integralności Polski w jej przedwojennych granicach. RJN domagała się również włączenia Prus Wschodnich do Polski. Ustrój wewnętrzny miał być oparty na zmienionej konstytucji i silnym rządzie. Program ten odzwierciedlał nadzieję większości społeczeństwa okupowanej Polski.

5. Zmiany w rządzie polskim na emigracji.
24 stycznia doszło do zerwania przez Radę Ministrów rozmów polsko - radzieckich, gdyż Rosjanie dążyli do usunięcia z urzędu prezydenta Raczkiewicza.
17 maja 1944 roku nastąpiła zmiana na stanowisku zastępcy prezydenta pod wyraźnym naciskiem Brytyjczyków. W miejsce gen. Sosnkowskiego, który złożył wcześniej rezygnację, miał zostać powołany Kazimierz Pużak. Jednak po jego odmowie ostatecznie stanowisko zastępcy prezydenta objął Tomasz Arciszewski- lider PPS.
W dniach 5-14 czerwca 1944 roku w USA przebywał premier rządu RP. Spotkanie to niczego nowego nie przyniosło, a udowodniło tylko dwulicowość Roosevelta. Jedno było pewne: Stalin dążył do podboju Polski a alianci zachodni wyraźnie zwlekali z jasnym określeniem swojego stanowiska. Szansę uratowania niepodległej Polski wraz z upływem czasu malały.

6. Powstanie PKWN.
21 lipca 1944 roku Stalin powołał do życia: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), mający być jedyną legalną władzą w Polsce, ale całkowicie uzależnioną od Sowietów. Przewodniczącym został Edward Bolesław Osóbka-Morawski.
Główne założenia manifestu PKWN (22 lipiec 1944 r.):
Kontynuowanie walki z Niemcami
Wprowadzenie reformy rolnej ( likwidacja wielkiej własności ziemskiej)
Przejście pod zarząd państwowy obiektów przemysłowych administrowanych przez okupanta.
Zachodnia granica oparta o Odrę.
Zapowiadał trwały sojusz z sąsiadami Polski, Związkiem Radzieckim i Czechosłowacją oraz współpracę ze wszystkimi demokratycznymi krajami.

7. Powstanie Warszawskie.
1 sierpnia w Warszawie wybuchło powstanie. Powstanie Warszawskie miało być ostatnim aktem planu “Burza”. Plan ten przewidywał wyzwolenie wszystkich miast tak, aby wkraczająca Armia Czerwona była przyjmowana już przez przedstawicieli legalnej władzy polskiej. Stalin wstrzymał jednak całą ofensywę Armii Czerwonej w kierunku warszawskim, gdyż wierzył, że bez jej pomocy powstanie szybko upadnie. Wybuch powstania ukazał także zobojętnienie aliantów zachodnich co do spraw Polski. Prasa angielska w ograniczony sposób wspomniała o powstaniu a rząd brytyjski zbyt długo zwlekał z uznaniem AK za armię sojuszniczą, co kosztowało życie wielu tysięcy żołnierzy.

8. Rozmowy moskiewskie Mikołajczyka (VIII 1944 r.).
3 sierpnia doszło do rozmów Mikołajczyka ze Stalinem i Mołotowem. Mikołajczyk dążył w nich do ustanowienia trwałych stosunków pomiędzy Związkiem Radzieckim a Polską. Zapowiedział również wolne wybory i zmianę konstytucji w przyszłej Polsce. Mikołajczyk ogłosił także propozycję umowy, która regulowałaby tryb przejmowania przez armię radziecką ziem polskich oraz jej stosunek do władz polskich. Stalin stwierdził tylko, że podstawowym warunkiem porozumienia jest ugoda polskiego rządu na emigracji z PKWN.
Kiedy premier rządu polskiego nie doszedł do porozumienia ze Stalinem, zaczął prowadzić rozmowy z PKWN i KRN. Mikołajczyk był gotów iść na duże ustępstwa, nawet w sprawie granic wschodnich. Jednak to uzależnione było jedynie od wybranego w wolnych wyborach sejmu. Kiedy nie przekonał o konieczności ustępstw prezydenta, złożył rezygnację 24 listopada 1944 roku.

9. Powstanie rządu Tomasza Arciszewskiego.
29 listopada Tomasz Arciszewski (PPS) utworzył nowy rząd. W skład rządu weszli: jako wicepremier – delegat rządu na kraj Jan Stanisław Jankowski z SP, sprawy zagraniczne objął – Adam Tarnowski, MSW – Zygmunt Berezowski z SN, MON – gen. Marian Kukiel, ministrem skarbu został – Jan Kwapiński (PPS), który objął też Ministerstwo Przemysłu, Handlu i Żeglugi, Bronisław Kuśnierz (SP) kierował – Ministerstwem Sprawiedliwości, socjalista Adam Pragier został ministrem informacji i dokumentacji, Władysław Folkierski (SN) objął – Ministerstwo Prac Kongresowych, ministrem odbudowy i administracji publicznej został Stanisław Sopicki z SP.
Arciszewski kontynuował politykę mającą na celu dążenie do porozumienia z ZSRR, ale tylko na zasadach suwerenności terytorialnej Polski.

10. Powstanie komunistycznego Rządu Tymczasowego.
Chcąc wykorzystać zamieszanie w rządzie emigracyjnym RP, Stalin dążył do utworzenia w Polsce, będącego pod jego kontrolą tymczasowego rządu. 31 grudnia 1944 roku został utworzony w Lublinie Tymczasowy Rząd, oparty na programie PKWN.
Na czele rządu stanął Osóbka-Morawski. Wicepremierami zostali: Władysław Gomułka z PPR i Janusz z Stronnictwa Ludowego podporządkowanego komunistom. Ministrem bezpieczeństwa publicznego został: Stanisław Radkiewicz, obrony - gen. Rola-Żymierski, skarbu - Dąbrowski (PPS), przemysłu - Hilary Minc (PPR), rolnictwa - Bertold (SL), informacji i propagandy - Matuszewski (PPS), kultury i sztuki - Wincenty Rzymowski (SD). Kontrolę nad Rządem Tymczasowym sprawował gen. Iwan Sierow przedstawiciel radzieckiego aparatu bezpieczeństwa. Utworzenie RT było kolejnym krokiem tworzenia przez Stalina faktów dokonanych w kwestii sprawy polskiej w czasie II wojny światowej.
Według rządu Arciszewskiego, utworzenie Tymczasowego Rządu to zamach na suwerenne prawa narodu polskiego. Podobne zdanie wyrażali Churchill i Roosevelt.

11. Rozwiązanie Armii Krajowej i konferencja w Jałcie.
Pod wpływem tragicznej sytuacji w kraju ( upadek Powstania Warszawskiego, pacyfikacje hitlerowskie, aresztowania i wywózki dokonywane przez Rosjan), 19 stycznia 1945 roku Komendant Główny AK- gen. Okulicki wydał rozkaz rozwiązania Armii Krajowej.
4 lutego 1945 roku odbyła się konferencja jałtańska. Odnośnie sprawy polskiej Wieka Trójka uchwaliła, że Tymczasowy Rząd musi zostać przekształcony na rząd oparty na podstawach demokratycznych, z włączeniem przywódców z Polski i Polaków zza granicy. Nowy rząd ma otrzymać nazwę Polskiego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej. Przeciwko tym decyzjom najsilniej zaprotestował prezydent Raczkiewicz, twierdząc, że są one krzywdzące dla istniejących już legalnie władz - czyli rządu na emigracji w Londynie.
27 marca 1945 roku NKWD aresztowała 16 przywódców Polski podziemnej. W kwietniu doszło do spotkania w Moskwie Osóbki-Morawskiego ze Stalinem, które zaowocowało podpisaniem układu o przyjaźni i wzajemnej współpracy miedzy Rządem Tymczasowym a ZSRR.

12. Powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.
W dniach 25 kwietnia do 2 czerwca 1945 r., odbyła się w San Francisco konferencja Narodów Zjednoczonych. Na konferencję nie zostały zaproszone władze polskie. Amerykanie tłumaczyli to, że zaproszenie powinno być skierowane do nowego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, który miał być utworzony zgodnie z założeniami konferencji na Krymie.
Z nocy 8 na 9 maja została podpisana w Berlinie kapitulacja Niemiec. Zgodnie z umową przyjeta na początku wojny, po zakończeniu działań zbrojnych prezydent Raczkiewicz musiał oddać swoje stanowisko w ręce jego następcy, wybranego w wolnych demokratycznych wyborach.
28 czerwca został powołany przez Bolesława Bieruta: Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Premierem został Edward Osóbka-Morawski a wicepremierami: Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk. Nowy rząd składał się z 21 członków: 7 z PPR, 6 z PPS, 6 z SL, tylko 4 z grupy Mikołajczyka, 2 z SD ( Stronnictwa Demokratycznego podporządkowanego komunistom). Rząd ten kontrolowany był przez komunistów polskich i radzieckie służby bezpieczeństwa.
5 lipca 1945 roku doszło do spotkania ambasadora brytyjskiego O’Maleyego i amerykańskiego Schoeneffelda z premierem Arciszewskim. Ambasadorowie oświadczyli, iż konieczne jest nawiązanie stosunków dyplomatycznych z nowym rządem w Warszawie. Oznaczało to cofnięcie uznania dla Rządu Emigracyjnego w Londynie.
10C6DD9903E1D8F059AE380CFBE63F12E3B7DD40F89907487964422DD1526EBEB10F19F36B4F23E6E44A04CA5F4B65B9851A90D64E36B4C072B20CC3D1011BBF