Struktura rodzajowa turystyki (wybrane przykłady)
TURYSTYKA KRAJOZNAWCZA
Zgodnie ze słownikiem języka polskiego PWN krajoznawstwo oznacza „ruch społeczny popularyzujący wiedzę o kraju (regionie), między innymi przez organizowanie wycieczek, obozów wędrownych o charakterze poznawczo – dydaktycznym”. To też poznawanie kraju, bądź regionu w zakresie różnych dziedzin, np. archeologii, geografii, historii, etnografii.
W Encyklopedii PWN krajoznawstwo nazwane jest jako ruch społeczny oparty głównie na różnych formach turystyki, mający na celu poznanie kraju ojczystego lub regionu.
„Pojęcie krajoznawstwo jest ruchem społecznym zmierzającym do:
szerzenia wśród społeczeństwa dorosłego i młodzieży znawstwa przyrody i kultury (materialnej i duchowej) kraju rodzinnego przez wszechstronne poznawanie środowisk, regionów i kraju,
zaprawiania do samodzielnych badań i współpracy naukowej w tym zakresie,
zachowania rodzinnych odrębności przyrody i kultury kraju,
rozwijania przywiązania do stron rodzinnych,
pogłębiania czynnej roli obywatela do pracy zawodowo – społecznej, związanej z człowiekiem i ziemią, przede wszystkim wśród najbliższego otoczenia (wieś, miasto, gmina, powiat).
Według Z. Kruczka krajoznawstwo to „działalność turystyczna i krajoznawcza, prowadzona w czasie wolnym dla przyjemności lub zaspokojenia potrzeb społecznych, należą do podstawowych form szeroko pojętej rekreacji.”
Forma tej turystyki opiera się głownie na zdobyciu wiedzy o odwiedzanym kraju, regionie, czy miejscu. Wiodącą rolę odgrywają tutaj wiadomości z najrozmaitszych dziedzin, takich jak: archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia.
Wśród wielu funkcji społecznych krajoznawstwa warto zwrócić uwagę przede wszystkim na funkcję wychowawczą, kształtującą rozwój człowieka oraz przygotowującą go do życia w społeczeństwie. Wychowawcze zadania krajoznawstwa wykraczają poza tradycyj¬ne środowisko wychowawcze, na przykład schroniska turystyczne, muzea, kluby czy koła turystyczne mogą być włączane do realizacji procesu wychowawczego obok tradycyjnego (szkolnego) środowiska wychowawczego. Wychowanie jest w istotny sposób stymulowane przez aktywność samokształceniową. Można w ten sposób uzyskać wiedzę o kraju ojczystym czy regionie, wyrażaną przez konkretne gmachy, pomniki, obrazy, nazwy miejscowe i miejscowe obyczaje, ślady dawnego rzemiosła.
Następną funkcją współczesnego krajoznawstwa jest funk¬cja kształceniowa, tj. uzyskiwanie orientacji w otaczającej rzeczywis¬tości przyrodniczej i społecznej. Dotyczy to głównie własnego kraju, regionu i miejsca zamieszkania. Uczestnicy ruchu krajoznawczego zdobywają określony zasób wiedzy, umiejętności i sprawności. Kra¬joznawstwo umożliwia także przyswajanie pewnych umiejętności i na¬wyków, niezbędnych w czasie uprawiania turystyki kwalifikowa¬nej czy wycieczki krajoznawczej po regionie, kraju lub poza jego granicami. Funkcja kształce¬niowa krajoznawstwa jest częścią składową szeroko rozumianej jego funkcji wychowawczej.
TURYSTYKA KWLIFIKOWANA
Turystyka kwalifikowana jest to cała baza turystyczna, zorganizowane miejsca i szlaki turystyczne, cała otoczka dla prawdziwych turystów. Turystyka ta, jako forma aktywności zaspokaja poza miejscem stałego zamieszkania potrzeby rozwoju i odnowy sił fizycznych i psychicz¬nych, jak i potrzeby informacyjno – poznawcze. Turystykę kwalifikowaną uważa się za najistotniejszy i najważniejszy element współczesnej turystyki, często jako „matkę turystyki w ogóle”, a uprawiają¬cych ją – określa się jako „prawdziwych turystów”.
„Turystykę kwalifikowaną można uprawiać indywidualnie i zespołowo, w grupach nieformalnych lub zorganizowanych niekiedy połączoną z elementami współzawodnictwa.” Turystykę kwalifikowaną można uprawiać nie tylko w formie wycieczek składających się na pojęcie wędrówki czy obozu wędrownego, lecz także w formie stacjonarnej, np. w ramach wczasów, na koloniach letnich, na obozach różnego typu (żeglarskich, kajakowych, narciarskich), jak i na kilkudniowej wycieczce.
Za turystę kwalifikowanego „można uważać człowieka, który posiada odpowiednią postawę poznawczą a także niezbędny zasób wiedzy, umiejętności i sprawności, koniecznych dla skutecznego uprawiania wybranej dyscypliny turystycznej oraz przestrzegającego zasad kultury turystycznej.”
Turystyka kwalifikowana jest nowoczesną formą wypoczynku, tj. regeneracji sił fizycznych i psychicznych. Sprzyja temu okresowa zmiana środowiska społecznego i trybu życia, aktywności intelektualnej i emocjonalnej.
Turystyka kwalifikowana ma duże znaczenie społeczne ze względu na jej funkcje wychowawcze edukacyj¬ne i zdrowotne, jest ona również mało uciążliwa dla środowiska naturalnego i społecznego.
Do cech wspólnych łączących turystykę kwalifikowaną z innymi formami turystyki można zaliczyć czasową i dobrowolną zmia¬nę miejsca pobytu i codziennego trybu życia w celu zaspokojenia potrzeby osobistego kontaktu z innym środowiskiem społecznym, przyrodniczym, kulturowym oraz informacyjno – poznawczym. Turystyka kwalifikowana ma jednak pewne cechy szczególne. Zalicza się do nich między innymi konieczność fizycznego i psychicz¬nego przygotowania kondycyjnego, umiejętność posługiwania się sprzętem turystycznym, zaspokajanie potrzeb biologicznego minimum aktywności ruchowej oraz posiadanie pewnego zasobu wiedzy ogól¬nej. Można stwierdzić, że „…turystyka kwalifikowana jest czasową, dobrowolną oraz wymagającą przygotowania kondycyjnego i zawodowo – turystycznego, częstą zmianą miejsca w przestrzeni, połączoną ze zmianą codziennego trybu życia, zaspokajaniem potrzeb ruchu i wysiłku fizycznego jak i kontaktu osobistego z innym środowis¬kiem społecznym, przyrodniczym i kulturowym…”
Turystyka kwalifikowana łączy pokonywanie prze¬strzeni z wysiłkiem fizycznym w różnych dziedzinach aktywności człowieka w czasie wolnym od pracy i nauki. W praktyce turystykę kwalifikowaną dzieli się na: pieszą (nizinną i górską), wodną (kajakową, motorowodną, żeglarską i podwodną), narciarską, kolarską, motorową, speleologiczną.
TURYSTYKA ZDROWOTNA
Turystyka zdrowotna jest to „...świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania, w czasie wolnym od pracy w celu generacji ustroju dzięki aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu i psychicznemu.”
W definicjach wymienia się następujące motywy uprawiania turystyki zdrowotnej: odnowa sił jako główny cel, któremu jest podporządkowany tryb życia w miejscowości turystycznej, stan zdrowia uczestnika turystyki zdrowotnej określany jako stan wyczerpania lub przemęczenia, powodujący potrzebę spędzania urlopu we wskazany przez lekarza sposób, w miejscu i porze roku najbardziej odpowiedniej, oraz aktywny charakter wypoczynku, którego formy powinny być do¬stosowane do indywidualnych możliwości turysty.
Cele zdrowotne mogą zatem być tu osiągane w turystyce uzdrowiskowej, kwalifikowanej, pobytowej (wczasy), weekendowej.
Możliwości osiągania celów zdrowotnych w wymienionych for¬mach turystyki są znacznie zróżnicowane pod względem efektywności. Wynika to z miejsca podróży o motywacjach zdrowotnych w struk¬turze celów turystycznych. W turystyce zdrowotnej bowiem, odnowa sił ma charakter celu głównego.
TURYSTYKA WEEKENDOWA
Turystyka weekendowa, nazywana jest też wypoczynkiem świątecznym. Jej popularność dotyczy krótko¬trwałego wypoczynku poza miejscem pracy i zamieszkania, ale w niezbyt dużej odległości od tych miejsc. Potrzeba odbudowy, zachowania oraz ochrony sił fizycznych i psychicznych współczesnego człowieka, po cotygodniowej pracy i życiu w zwłaszcza dużym mieście, stanowi ważny czynnik popytu na ten rodzaj turystyki.
Turystyka weekendowa może być zorganizowana lub indywidualna. Turysta weekendowy, przyjeżdżający na wypoczynek w po¬bliże miejsca zamieszkania na czas stosunkowo krótki, zgłasza szczególne wymagania, jeśli chodzi o usługi noc¬legowe, żywieniowe i wypoczynkowe. W miejscowościach tych, leżących na ogół w pobliżu wielkich aglomeracji miejskich, stwier¬dza się lokalizację drugich mieszkań (domków letniskowych).
Turysta weekendowy szuka spokoju i dba o czynne spędzanie czasu wolnego oraz o rozrywkę. To typowe zachowanie dla „weekendowicza” jest szczególnie wyraźne wtedy, kiedy istnieje możliwość uprawiania sportów zimowych, bądź wodnych. Brak spokoju ma
swoje źródło w rozmiarach ruchu turystycznego w okresie weekendo¬wym. Ich efektem są zatłoczone drogi wiodące z aglomeracji miejskich do miejscowości wypoczynkowych w piątkowe popołudnia lub w kie¬runku odwrotnym w niedzielne wieczory, czy też długie kolejki podczas weekendów przed basenami lub stacjami wyciągów narciarskich.
Uważa się, iż ten ogromny napływ turystów weekendowych niekorzystnie oddziałuje na miejscowości urlopowe, bowiem w konsekwencji tego urlopowicz zaczyna unikać miejscowości, w których w okresie weekendów występują zjawiska przeciążenia, gdzie odczuwa się brak izolacji od innych ludzi, lub też są kłopoty z wykorzystaniem bazy usługowej. Rozwiązaniem może być powstanie nowych terenów atrakcyjnych krajobrazowo i łatwo dostępnych komunikacyjnie dla turystów weekendowych.