Notatki na podstawie podręcznika do historii M.Gładysz: powstanie listopadowe, wielka emigracja itp. rozdział 45

WYBUCH POWSTANIA LISTOPADOWEGO
Pierwszy zryw romantycznej młodzieży szlacheckiej doprowadził w 1830 r. do wybuchu powstania listopadowego. Przyczyny powstania:
• wydarzenia piętnastolecia istnienia Królestwa Polskiego - zawiedzione nadzieje na pełną niepodległość; nie wywiązanie się Aleksandra I z obietnic powiększenia Królestwa o dawne ziemie polskie; nie przestrzeganie konstytucji [np. postawienie na czele armii polskiej brata cara – księcia Konstantego, który znieważał polskich żołnierzy] i nie tolerowanie liberalnej opozycji (Kaliszanów);
• wybuch rewolucji w Paryżu (rewolucja lipcowa 1830) - obalenie dynastii Burbonów we Francji;
• walka o niepodległość w Belgii - walka o obalenie panowania holenderskiego;
• pogłoski o zbrojnej interwencji Mikołaja I, w ramach Świętego Przymierza (Rosja, Austria, Prusy), we Francji i Belgii - w marszu na zachód miały wziąć udział również pułki polskie - co było niezgodne z konstytucją;
• zagrożenie aresztowaniem członków sprzysiężenia podchorążych Piotra Wysockiego przyspieszyło decyzję o wybuchu powstania.
W tej sytuacji konspirato¬rzy, kierowani przez Piotra Wysockiego, rwali się do akcji.
Spiskowcy postanowili dokonać zamachu na Konstantego i wywołać powstanie w Warszawie. Realizację planu przyspieszyło wykrycie przez policję niektórych komórek organizacji, a także wiadomości, iż car Mikołaj I zamierza wyko¬rzystać polskie wojsko do tłumienia rewolucji we Francji i Belgii.
Nocą z 29 na 30 listopada 1830 r. w stolicy doszło do wy¬darzeń znanych jako „noc listopadowa". Grupa spiskowców wdarła się do Belwederu, nie zdołała jednak zabić Konstantego. Bez odzewu na warszawskich ulicach pozostały początkowo również nawoływania podchorążych do powstania. Kilku polskich generałów, zginęło z rąk uczestników spisku. Dopiero przyłączenie się do powstania ludu miejskiego i zdobycie Arsenału sprawiły, że Rosjanie i oddziały wierne Konstantemu nad ranem wy¬cofały się z miasta.
Następne tygodnie wypełniły gorączkowe spory polityczne. Większość polityków i generalicja uważały powstanie za szaleństwo i obawiała się rewolucji. Elity państwa próbowały doprowadzić do ugody z caratem oraz roz¬brojenia ludu. Plany te zniweczył nacisk demokratów skupionych w Towarzystwie Patriotycznym, a także nieugięta po¬stawa Rosji, oczekującej stłumienia buntu polskimi rękoma.
Ostatecznie, 25 stycznia 1831 r. sejm ogłosił detronizację cara. Władzę w kraju przejął Rząd Narodowy, złożony z polityków różnych opcji, wśród których przeważali konserwatyści i libe¬rałowie. Polska odzyskała niepodległość, ale ceną była wojna z Rosją.


PRZEBIEG POWSTANIA LISTOPADOWEGO
W lutym główne siły rosyjskie pod dowództwem Iwana Dybicza skierowały się na Warszawę. Chłopicki odrzucił pomysły działań zaczepnych i cofnął wojska polskie pod stoli¬cę.
Po kilku drobniejszych starciach, 25 lutego 1831 doszło do bitwy pod Grochowem. Wobec przewagi wroga Polacy zostali zmuszeni do odwrotu, jednak straty, jakie ponieśli Rosjanie, uniemożliwiły im szturm na Warszawę.
Ciężko rannego gen. Chłopickiego za¬stąpił gen. Jan Zygmunt Skrzynecki. Nowy wódz, nie wierzył w możliwość zwycięstwa nad Ro¬sją. Chociaż opracowany przez płk. Ignacego Prądzyńskiego śmiały plan ofensywy przeciwko rozproszonym wojskom rosyj¬skim zaczął przynosić sukcesy, dowództwo polskie wstrzymało działania.
Odpowiedzialny za politykę zagraniczną książę Adam Jerzy Czartoryski jedyną szansę dla Polski widział w interwencji zachodnich mocarstw. Jego wysłannicy starali się więc przekonać europejskie rządy, iż powstanie nie jest rewo¬lucją, lecz protestem przeciw łamaniu postanowień kongresu wiedeńskiego, co okazało się jednak bezowocne. Pomi¬mo nacisku sympatyzującej z Polakami opinii publicznej żadne państwo nie zdecydowało się wystąpić przeciw Rosji. Jedyna pomoc płynęła od rodaków spoza rozbiorowych granic.

UPADEK POWSTANIA LISTOPADOWEGO
Przyczyny upadku powstania:
- niezdecydowanie polskiego dowództwa
- brak dostatecznego poparcia ze strony armii polskiej sprawił, iż powstanie nie rozwinęło się szerzej na Litwie, Wołyniu i Podolu
- liczne porażki w walce np. błędy gen. Skrzyneckiego spowodowały klęskę w bitwie pod Ostrołęką 1831 r., co pogłębiało zwątpienie wśród polskich generałów i żołnierzy oraz doprowadzało do licznych zamieszek, rozru¬chów i samosądów [jedynie szarża Józefa Be¬ma powstrzymała Rosjan przed całkowitym rozbiciem cofających się Polaków]
- brak dostatecznej obrony w wyniku wcześniejszych błędnych decyzji – atak armii Paskiewicza na stolice -> kapitulacja Warszawy 8 września
W październiku 1831 r. powstanie listopadowe upadło.
Skutki upadku powstania:
- Rosja zniosła autonomię Królestwa Polskiego
- zastąpiono konstytucję z 1815 r. Statutem Organicznym
- zlikwidowano polski sejm i armię
- nastanie ery Paskiewicza - kraj pod okupacją rosyjską (zsyłki na Sybir, konfiskaty majątków powstańców)
- ogłoszenie w 1833 r. stanu wojennego - podporządkowanie polskich urzędników carskim naczelnikom wojskowym
- zamknięcie większość polskich instytucji naukowych i kulturalnych oraz gazet i czasopism
- zastąpienie w 1837 r. województwa guberniami
- wprowadzenie rubla
- ograniczenie autonomii Wielkiego Księstwa Poznańskiego
- Wielka Emigracja
- nasilenie się polityki germani¬zacji.

WIELKA EMIGRACJA
Wielka Emigracja – opuszczenie kraju przez blisko 10 tys. wojskowych, polityków oraz przedstawicieli inteligencji, zaangażowanych w powstanie.
Wy¬jeżdżali, aby uniknąć represji, kontynuować walkę z zaborcami i za¬manifestować niezgodę na życie w niewoli. Większość uchodźców osiadła we Francji, inni wybrali Anglię, Turcję, Szwajcarię, Belgię, Stany Zjednoczone, a nawet Algierię.
Za granicą znaleźli się najwybit¬niejsi artyści, uczeni i dowódcy ówczesnej Polski. Wraz z nimi na emigrację przeniosło się centrum polskiego życia politycznego, kultu¬ralnego i umysłowego.
W środowiskach emigracyjnych powstawały stronnictwa polityczne, towarzystwa naukowe i literackie, czasopisma, biblio¬teki, muzea i szkoły.
Na obczyźnie tworzyli arcydzieła najwybitniejsi artyści: Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński.
Główną myślą inspirującą większość tych działań było odzyskanie niepodległości. Oderwanie od ojczyzny, doświadczenia powstańcze oraz romantyczny idealizm sprawiły jednak, iż poglądy wielu emigrantów zdominował narodowy mesjanizm.

DZIALALNOSC HOTELU LAMBERT
Spór o przyczynę upadku powstania listopadowego pogłębił podziały w polskim ruchu niepodległościowym na emigracji.
Zwolennicy monarchii konstytucyjnej utworzyli obóz zwany Hotelem Lambert, skupiony wokół księcia Adama Jerzego Czartoryskiego.
W opinii jego stronników losy powstania dowiodły, że bez wsparcia państw zachodnich próby walki są ska¬zane na niepowodzenie. Wysłannicy Hotelu Lambert namawiali rodaków, aby do czasu konfliktu Rosji z którymś mocarstwem nie angażowali się w nieprzemyślane działania zbrojne, mogące dać zaborcom pretekst do nasilenia represji. Do¬piero w sprzyjających okolicznościach międzynarodowych Polskę miało ogarnąć ogólnonarodowe powstanie, kierowane przez szlachtę.
Aby przyspieszyć ten moment, książę Czartoryski rozwi¬nął międzynarodową akcję dyplomatyczną i propagandową. Jej celem było pozyskanie europejskich rządów oraz opinii publicznej dla sprawy polskiej, a także szkodzenie interesom Rosji.
Książę Czarto¬ryski popierał również próby utworzenia polskich formacji zbrojnych w służbie obcych państw. Gdy w 1853 r. wybuchła wojna krym¬ska, zainspirował powstanie legionu u boku Turcji i rozpoczął starania o włączenie sprawy polskiej do negocjacji między koalicjantami a Rosją.
Polakom zabrakło jednak dyplomatycznej siły przebicia, a także atutu w postaci powstania, które otworzyłoby no¬wy front w międzynarodowym konflikcie. Niepowodzenie tych pla¬nów zapoczątkowało spadek wpływów Hotelu Lambert. Ostatecznie ugrupowanie zakończyło działalność po 1870 r.

PROGRAM DEMOKRATOW
Polscy demokraci - zwolennicy republiki rządzonej przez cały naród.
Na emigracji utwo¬rzyli oni kilka organizacji, z których największe było założone w 1832 r. Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Los powstania utwierdził demokratów w przekonaniu, że odzyskanie niepodległości możliwe jest tylko przy pomocy ludu. Działacze demokratyczni wie¬rzyli, iż obietnica radykalnych reform (przede wszystkim uwłaszcze¬nia) poderwałaby do walki masy chłopów i biedoty miejskiej, w któ¬rych widzieli jedyną siłę zdolną usunąć z kraju zaborców.
Demokraci nie liczyli na pomoc za¬chodnich rządów. Za sojusznika uznawali natomiast europejskie ru¬chy wolnościowe, dążące do obalenia „starego ładu". Chętnie więc na¬wiązywali kontakty ze spiskowcami z innych krajów, wstępowali też w szeregi międzynarodowych organizacji rewolucyjnych - karbonariuszy i Młodej Europy.

POWSTANIE KRAKOWSKIE W 1846 R.
Organizacje demokratyczne zaczęły brać pod uwagę rolę chłopów w walkach powstańczych. Jednak większość ziemian uważała, iż tylko podburzają oni chłopów do buntu. Niektórzy posuwali się nawet do donosów na spiskowców.
Nato¬miast chłopi traktowali wysłanników jak szlacheckich prowo¬katorów i donosili na nich władzom. Zdarzały się także przypadki po¬bicia rewolucjonistów przez mieszkańców wsi. Próby budowy siatki konspiracyjnej kończyły się aresztowaniami, po których zapadały wyroki śmierci lub długoletnie¬go więzienia.
Na początku 1846 r. działacze Towarzystwa Demokratycznego Polskiego podjęli próbę wywołania powstania obejmującego wszystkie zabory. Plan ten został tuż przed terminem akcji zaniechany przez policję, która aresztowała kierow¬nictwo spisku.
Pomimo rozbicia organizacji, w lutym w róż¬nych punktach kraju doszło do wystąpień nielicznych grup powstańców. Słabo uzbrojone i zdezoriento¬wane, były szybko rozpędzane przez policję i woj¬sko. Niektóre oddziały rozchodziły się do domów.
W Galicji przeciwko powstańcom zwrócili się sami chłopi, co skończyło się rzezią szlachty [rabacja galicyjska]. Jedynie na Podhalu część górali na wezwanie miejscowej inteligencji zaatakowała poste¬runki austriackie. Wystąpienie to, znane jako powstanie cho¬chołowskie, podzieliło jednak los innych akcji zbrojnych.
W tej sytuacji największym sukcesem spiskowców okazało się po¬wstanie krakowskie. Austriacy, szukając prawdopodobnie pretekstu do likwidacji Rzeczpospolitej Krakowskiej, nie rozbi¬li tamtejszej konspiracji i wycofali z miasta wojsko. Władzę w Krakowie przejęli więc powstańcy, którzy 22 lutego utwo¬rzyli Rząd Narodowy.
27 lutego Edward Dembowski, który należał do głównych organizatorów powsta¬nia, podjął próbę pozyskania ludu, organizując procesję religij¬ną do podkrakowskich wsi. Pochód został rozpędzony przez od¬dział austriacki, a Dembowski zginął. 4 marca Kraków skapitulował. Jesienią Rzeczpospolitą Krakowską wcielono do Austrii.

POLACY W WIOSNIE LUDOW
Kiedy w 1848 r. Europę ogarnęła Wiosna Ludów, Polacy włączyli się aktywnie do działań podejmowanych w różnych krajach jako dowódcy, żoł¬nierze, organizatorzy i ideolodzy. Szczególnie cenne okazało się wojskowe doświadczenie dawnych powstańców. Polskie legiony walczyły o obalenie „starego ładu" we Włoszech, Niemczech i na Węgrzech.
Polscy generałowie objęli naczelne dowództwo armii Piemontu, Węgier i krajów niemieckich.
Największą sławę zdobył gen. Bem, który najpierw dowodził obroną Wiednia przed wojskami cesarskimi, a następnie walczył w powstaniu narodowym na Węgrzech.
Równolegle z działaniami zbrojny¬mi polscy intelektualiści starali się apelować o solidarność naro¬dów. Adam Mickiewicz redagował we Francji „Trybunę Ludów" - dziennik, w którym publikowali teksty autorzy z prawie całej Europy.
Filozof Karol Libelt wprowadził postulat odbudowy niepodległej Polski do odezwy obradującego w Pradze zjazdu narodów słowiańskich. W ten sposób sprawa polska wiązała się ściśle z europejskim ruchem wolnościowym, a Polacy zyskiwali opinię „zawodowych rewolucjonistów".

WIOSNA LUDOW NA ZIEMIACH POLSKICH
Wydarzenia z 1846 r. sprawiły, iż hasła Wiosny Ludów nie znalazły masowego odzewu na ziemiach polskich. Rozbicie organizacji demokratycznych, wzmocnienie aparatu represji, powszechna obawa przed powtórzeniem się rozru¬chów chłopskich uniemożliwiły przeprowadzenie większych wystąpień rewolucyjnych.
Królestwo Polskie pozostało na uboczu wydarzeń.
Polacy z Wielkopolski i Galicji próbowali skorzystać z przej¬ściowej liberalizacji w Prusach i Austrii. W marcu 1848 r. działacze wielkopolscy wystą¬pili o przywrócenie autonomii, zaczęli tworzyć własne władze, a nawet formować oddziały zbrojne. Oczekiwano, iż po powsta¬niu liberalnych, zjednoczonych Niemiec dojdzie do ich konfliktu z Rosją, podczas którego wojska polskie, wezmą udział w wyzwalaniu Królestwa Polskiego.
Plany te okazały się nierealne. Rząd pruski, nie chcąc prowokować Rosjan, najpierw nakazał redukcję oddziałów polskich, a następnie przystąpił do ich likwidacji. Po krótkich pró¬bach oporu, na początku maja Polacy się poddali. Zbrojny ruch niepodległościowy w Wielkopolsce zamarł na 70 lat.
Również w Krakowie i we Lwowie na wieść o rewolucji doszło do powołania polskich komitetów, które przejęły władzę w tych miastach i wystosowały do cesarza petycję o przyznanie Galicji autonomii. Aby osłabić pozycję Polaków, gubernator austriacki Franz Stadion ogłosił uwłaszczenie chłopów i za¬czął wspierać rodzący się ukraiński ruch narodowy. Pod koniec kwietnia Austriacy ostrzelali Kraków, usunęli z miasta polski komitet i rozbroili mieszkańców. W listopadzie podobny los spotkał Lwów.
Wiosna Ludów na ziemiach polskich dobiegła końca.