"Dziady" cz.III jako dramat o buncie przeciwko przemocy.

Plan:

1.Tło polityczno-społeczne w czacie powstania „Dziadów” cz.III .
a)upadek powstania listopadowego
b)likwidacja polskich instytucji
c)emigracja na zachód Europy lub przesiedlenia do Rosji
2.Martyrologia młodzieży polskiej na przykładach:
a)historii 10-letniego chłopca (historia Sobolewskiego)
b)cierpienia Cichowskiego i Rollisona
3.„Ja i ojczyzna to jedno” - jako przykład hasła patriotycznego.
a)Konrad- „Wielka Improwizacja” jako przykład buntu wobec Boga
4.Widzenie Księdza Piotra-proroctwo.
a)wiara w nadejście wybawiciela
b)młodzież jako ziarno
5.Moskale - przyszli buntownicy.
6.Tyrteizm w literaturze romantycznej.
7.Przyczyny, dla których „Dziady” są dramatem o buncie przeciwko przemocy.
a)sytuacja polityczna kraju
b)cierpienie młodych ludzi
c)historiozoficzny sens sc.V.
-Polska predestynowana do roli „Chrystusa narodów”
c)Konrad jako „wulkan uczuć”


Dlaczego cz.III „Dziadów” Adama Mickiewicza jest dramatem o buncie przeciwko przemocy? Niewątpliwie duży wpływ na charakter utworu miała sytuacja polityczna . „Dziady” powstały w roku 1832,czyli zaledwie w rok po upadku powstania listopadowego. Polacy przestali wierzyć w swoje siły. W kraju i po za jego granicami narastał coraz większy pesymizm. Polskie instytucje zostały zamknięte albo włączane w rosyjską strukturę administracyjną. Większa część Polaków opuszcza kraj lub zostaje przesiedlona do Rosji. Taka sytuacja sprawiła , że wiele osób nie potrafiło przeciwstawić się naciskowi ze strony władz carskich. Grażyna Królikiewicz pisze:
„Największą groźbą dla bytu narodowego jest oswajanie się społeczeństwa z niewolą i takie formy zgody na rzeczywistość, jakie ukazuje Mickiewicz w scenach: w Salonie warszawskim oraz na Balu u Senatora.”
Autorka przestrzega nas przed potęgą imperatora. Daje nam wyraźnie do zrozumienia, że nie powinniśmy biernie przyjmować praw i zasad ,jakie oferuje nam rząd rosyjski.

Czytając „Dziady”, bardzo łatwo zauważyć, że głównym tematem utworu jest martyrologia młodzieży polskiej. Przykładem tyranii stosowanej w stosunku do dzieci jest scena opisana przez Jana Sobolewskiego. Bohater opowiadania to dziesięcioletni chłopiec. Głowa jego była ogolona , na nogach ciążyły mu żelazne łańcuchy, których nie mógł podnieść. Żaden z funkcjonariuszy nie zareagował na skargi chłopca. Takie sytuacje zdarzały się bardzo często, dlatego nikt nie zwracał na nie uwagi. Owszem , policmajster podszedł i sprawdził, jak ciężki jest łańcuch, ale według przyjętych norm, waga dziesięciu funtów była odpowiednia dla małoletniego więźnia. Sytuacje takie jak opisana powyżej były przykładem ogromnego okrucieństwa w stosunku do dzieci. Tak młode osoby nie mogły stanowić zagrożenia dla Rosji. Adam Mickiewicz pisząc „trzecią część” „Dziadów”, chciał uzmysłowić całemu społeczeństwu, że nie należy biernie przyglądać się terroryzmowi i prześladowaniu, w wyniku którego ginie wiele młodych ludzi. Niektórzy z nich mają kochające rodziny, które nie powinny dopuścić do powtórzenia się takich sytuacji.

Losy Cichowskiego jak i Rollisona były równie bolesne jak wywózki na Sybir. Przesłuchaniom, którym byli poddawani towarzyszyły straszliwe tortury. Zarówno Cichowski jak i Rollison prezentowali typ ludzi, którzy są bezgranicznie oddany swoim ideałom. Głęboka wiara w odzyskanie wolności dodaje im sił w walce z bezwzględnością cara. Pozostają wierni swoim przekonaniom, mimo iż mogą za to zginąć. Aktywna postawa Rollisona w stosunku do sytuacji politycznej ujawnia się podczas rozmowy Nowosilcowa z Pelikanem i Doktorem . Fragment omawianej konwersacji brzmi tak:
„Senator
(do Pelikana)
Nic nie wyznał?
Pelikan
Prawie nic; - zęby tylko zacisnął,
Krzyczy, że nie chce skarżyć niewinnych przyjaciół.
Ale z tych kilku słów odkrywa się wiele -
Widać , że ci uczniowie - jego przyjaciele.
Senator
C’est juste: jaki upiór!
Doktor
Właśnie powiedziałem , że młodzież zarażają szałem,
Ucząc ich głupstw: na przykład starożytne dzieje !”
(Sc. VIII, w.86-91)
Z tego cytatu wynika , że jest wiele osób, których celem staje się nauczanie. Dzięki odpowiedniemu programowi edukacji coraz więcej młodych Polaków mogłoby zrozumieć sens walki o wolność ojczyzny. Zaborcy właśnie takiej postawy się obawiali. Człowieka inteligentnego, wierzącego w pewne ideały jest bardzo trudno zniszczyć nie tylko psychicznie, ale też fizycznie. Bo przecież dla człowieka walczącego o niepodległość nawet śmierć nie jest przeszkodą. Maria Straszewska tak opisała ten problem .:
„Poezja romantyczna [...] Apoteozowała heroizm cierpienia i działania, walki i poświęcenia aż do ofiary życia włącznie, jak w pamiętnym przykazaniu Słowackiego << A jeśli trzeba, na śmierć idą po kolei Jak kamienie os Boga rzucane na szaniec...>> Przybliżała miłość i śmierć. Spoiła patriotyzm z fanatycznym umiłowaniem wolności. Jako impuls działania nader często występował w naszym romantyzmie motyw rozpaczliwej zemsty, karmionej nienawiścią do wroga. Ta tonacja, podana przez Konrada Wallenroda, pobrzmiewa w Dziadach.”

Jak już wcześniej wspomniałam, sytuacja polityczna miała istotny wpływ na charakter utworów romantycznych. Uczucie patriotyzmu dominowało wśród XIX-wiecznej młodzieży, dlatego Mickiewicz, jako romantyk, odczuwał potrzebę uwydatnienia tego uczucia w „Dziadach” cz.III. Grażyna Królikiewicz ma na ten temat takie zdanie.:
„Historyczne warunki, w jakich rozwija się literatura polskiego romantyzmu , powodują, że jej najważniejszym postulatem staje się w tym momencie patriotyzm. Jest on przede wszystkie wewnętrzną formą uczuciowości romantycznej. Mickiewicz w postaciach Konrada Wallenroda i Gustawa-Konrada tworzy typ bohatera, który powiada: <<ja i ojczyzna to jedno>>, i który nie może znaleźć szczęścia w domu , w ognisku rodzinnym , <<bo go nie było w Ojczyźnie>>”.
Fragment ten mówi o miłości do ojczyzny, czyli o patriotyzmie. Ojczyzna staje się niejako matką, a każde dziecko chce jak najlepiej dla swojej rodzicielki. Konrad poprzez wypowiadany monolog w scenie II, chce uświadomić Bogu, że bardzo zależy mu na szczęściu ojczyzny i jej mieszkańcach. Bunt przeciwko przemocy jest skierowany nie tylko w stronę cara ,ale również w stronę Stwórcy. Konrad upatruje w Bogu przyczynę swoich nieszczęść. Jednym ze sposobów walki z tyranią ma być aktywny udział w zmaganiach z despotycznymi rządami. Czasami jest to uczestnictwo fizyczne , a niekiedy intelektualne. Drugi sposób walki jest o wiele trudniejszy , ponieważ należy się wykazać sprytem i dobrą znajomością słabości przeciwnika. Oczywiście, aby ta praca była owocna, trzeba mieć bardzo dobrą motywację. Tą motywacją staje się patriotyzm.

Z całą pewnością widzeniom Księdza Piotra towarzyszy wiara w to , że kiedyś nadejdą lepsze czasy. Widzenia te mają charakter proroczy. Proroctwa częściowo sprawdzają się (Ksiądz Piotr przepowiada nagłą śmierć Doktora, tak też się dzieje) , dlatego mamy powody przypuszczać, że widzenie się sprawdzi. Ksiądz Piotr widzi upadek państwa polskiego, które jest porównane do męki Chrystusa. Zaborcy to oprawcy wywożący młodych chłopców na północ. Chłopcy mają uosabiać Polskę, która przegra podczas powstania listopadowego. Jednak wśród wielu młodych ludzi znajduje się dziecko. Dziecko to wyrośnie na obrońców narodów. Wiara w nadejście bohatera o imieniu czterdzieści i cztery pobudza coraz silniejsze uczucie patriotyzmu i poczucia wspólnoty. Wiara ta dodaje nam siły w walce z przemocą. Natomiast Alina Witkowska widzi we wszystkich młodych ludziach przyszłych wyzwolicieli narodu polskiego. Porównuje ich do ziarna, które pod dobrą opieką wyrośnie na prawdziwych wyzwolicieli narodu, a pisze o tym w ten sposób.
„Więźniowie- to optymistyczny krąg mitów wegetatywnych mówiących o wieczystym odradzaniu się natury.”
Wszyscy jesteśmy cząstką natury , dlatego tak jak ona możemy się odradzać. Po ciemnej nocy nadejdzie słoneczny dzień. Jednak nie możemy pozwolić, aby nocne koszmary zniszczyły nas zupełnie, dlatego powinniśmy się im przeciwstawić.

Nie tylko Polacy czuli nienawiść do rządów carskich. Przeciwnikami polityki prowadzonej przez cara byli również Moskale. Mogłoby się wydawać, że mieszkańcom Rosji despotyczne prawa w ogóle nie przeszkadzają. W rzeczywistości było inaczej, bardzo dobrze opisuje to poniższy cytat:

„Spotkam ludzi – z rozrosłymi barki,
Z piersią szeroką, z otyłymi karki;
Jako zwierzęta i drzewa północy,
Pełni czerstwości i zdrowia, i mocy.
Lecz twarz każdego jest jak ich kraina,
Pusta, otwarta i dzika równina;
I z ich serc, jako z wulkanów podziemnych,
Jeszcze nie przeszedł ogień aż do twarzy,
Ani się w ustach rozognionych żarzy,
Ani zastyga w czoła zmarszczkach ciemnych.”

Z przytoczonego fragmentu wynika, że jednak nie do końca byli oni zimni i nieczuli. Jednak w głębi duszy byli pełni energii, która tylko czekała na odpowiedni moment aby uzewnętrznić się.

„Tyrteizm w literaturze romantycznej oznaczał najwyższy ideał człowieczeństwa: połączenie twórczości i czynu, oraz głosił tożsamość myśli i działania; te założenia zdecydowanie różnią polski nurt narodowy romantyzmu od kontemplatywno-analitycznych nurtów romantyków zachodnich”.
Z powyższego cytatu wynika, że „Dziady” cz.III to utwór o charakterze tyrteiskim, opisującym czym jest na prawdę życie w bólu i cierpieniu. Z tego opisu tyrteizmu wnioskuje, że nie należy biernie przyglądać się nieszczęściu. Należy działać tak, aby efekty były jak najbardziej zadowalające.

„Dziady” cz.III to utwór o buncie przeciwko przemocy. Wydarzenia historyczne były jednym z głównych elementów, dla których ten dramat nabrał buntowniczego charakteru. Poza tym cierpienie młodego człowieka jest wystarczającym czynnikiem, dla którego powinno się zaprzestać takiego działania jak tyrania. Życie drugiego człowieka jest o wiele ważniejsze niż dobra materialne, a przecież takie był cel polityki carskiej. Historiozoficzny sens sceny V sprawił, że walka nabrała sensu. Jednocześnie Polska stała się krajem predestynowanym do roli „Chrystusa narodów”. Miano wybawiciela Europy sprawiło, że Polacy zaczęli odczuwać chęć walki w obronie wolności. Konrad w „Wielkiej Improwizacji” mówi o sobie jako o „wulkanie uczuć”, a my przecież wiemy , że wulkan kiedyś wybuchnie, czyż nie był to dobry moment?


Bibliografia:
1. „Dziady” cz.III. Adam Mickiewicz
2.„Mickiewicz słowo i czyn”- Alina Witkowska
3.„Okresy literackie”- pod redakcją Jana Majdy
4.„Romantyzm”- Maria Straszewska