Pierwsza wojna światowa

Pierwsza wojna światowa. Wybuch wojny w 1914, w której państwa zaborcze walczyły po przeciwnych stronach, wzmógł nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Najżywiej zareagowali zwolennicy opcji austro-węgierskiej. Powołali w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, który przystąpił do organizowania Legionów Polskich (I Brygada pod dowództwem J. Piłsudskiego). Zwolennicy opcji rosyjskiej utworzyli 1914 w Warszawie Komitet Narodowy Polski. Wobec niechęci państw centralnych do podjęcia sprawy polskiej Piłsudski rozbudował tajną Polską Organizację Wojskową, której celem była walka zbrojna przeciw Rosji. Władze państw centralnych, zainteresowane po zajęciu Królestwa Polskiego (1915) pozyskiwaniem poparcia Polaków, realizowały niektóre żądania społeczne (akt 5 listopada 1916), powołały namiastkę rządu i sejmu polskiego: Tymczasową Radę Stanu (1916), Radę Regencyjną (1917) i Radę Stanu Królestwa Polskiego (1918). Zmieniła swoje niechętne stanowisko w sprawie Polski także Rosja, której Rząd Tymczasowy, powstały w wyniku rewolucji lutowej 1917, zapowiedział stworzenie państwa polskiego w sojuszu z Rosją. Powołano Naczelny Polski Komitet Wojskowy i zaczęto tworzyć Korpusy Polskie w Rosji. W sprawie Polski uaktywniły się także mocarstwa zachodnie. W 1917 powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski, uznany przez ententę za przedstawicielstwo polskie. We Francji zaczęto formować armię polską. Po oddaniu Ukrainie części ziem Królestwa Polskiego przez państwa centralne (pokój brzeski 1918) walczący u boku ich armii Polski Korpus Posiłkowy generała J. Hallera przeszedł front i połączył się z II Korpusem Polskim w Rosji. 8 I 1918 prezydent USA W. Wilson ogłosił 14-punktową deklarację, której 13. punkt dotyczył niepodległości Polski. I wojna światowa zakończyła się klęską wszystkich trzech państw zaborczych, co umożliwiło wyzwolenie Polski. 7 X 1918 Rada Regencyjna proklamowała niepodległość Polski, 28 X w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna.