Albert Einstein

Biografia

Albert Einstein urodził się w 1879 r. w Ulm w Niemczech. Uczęszczał do szkoły średniej w Szwajcarii, został obywatelem szwajcarskim w 1901 r. Otrzymał stopień doktorski w 1905 r. na uniwersytecie w Zurychu, ale wówczas nie udało mu się uzyskać posady na jakiejś wyższej uczelni. W tym samym roku opublikował swoje prace na temat szczególnej teorii względności, zjawiska fotoelektrycznego i teorii ruchów Browna. W ciągu paru lat prace te, a zwłaszcza praca na temat względności, sprawiły, że zaczął być uważany za jednego z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych uczonych na świecie. Jego teorie były wysoce kontrowersyjne. Żaden z nowożytnych uczonych, z wyjątkiem Darwina, nie wzbudził tylu sporów co Einstein. Mimo to w 1913 r. został mianowany profesorem na uniwersytecie w Berlinie i w tym samym czasie został dyrektorem Instytutu Fizyki Cesarza Wilhelma i członkiem Pruskiej Akademii Nauk. Stanowiska te dały mu możliwość poświęcenia tyle czasu na badania naukowe, ile sam pragnął. Rząd niemiecki nie miał żadnych powodów, by żałować, iż tak niezwykle hojnie obdarzył Einsteina stanowiskami: już dwa lata później Einsteinowi udało się sformułować ogólną teorię względności, a w 1921 . przyznano mu nagrodę Nobla. W drugiej połowie życia Einstein cieszył się światową sławą. Był prawdopodobnie najsłynniejszym uczonym historii. Ze względu na żydowskie pochodzenie Einsteina jego sytuacja w Niemczech po dojściu Hitlera do władzy stała się niebezpieczna. W 1933 r. przeniósł się więc do Princeton w stanie New Jersey, gdzie pracował w Instytucie for Advanced Study, a w 1940 r. został obywatelem Stanów Zjednoczonych. Pierwsze małżeństwo Einsteina zakończyło się rozwodem, drugie było chyba szczęśliwe. Z pierwszą żoną miał dwoje dzieci, chłopców. Zmarł w 1955 roku w Princeton. Einstein interesował się zawsze sprawami otaczającego go świata i często zabierał głos w kwestiach politycznych. Był konsekwentnym przeciwnikiem politycznej tyranii, zagorzałym pacyfistą i zdecydowanym stronnikiem syjonizmu. W sprawach ubrania i zwyczajów towarzyskich był wyraźnym indywidualistą. Miał wielkie poczucie humoru, cechowała go skromność. Był także dość utalentowanym skrzypkiem. Treść napisu, jaki widnieje na nagrobku Newtona, zapewne w jeszcze większym stopniu pasowałby do Einsteina: "Niech cieszą się śmiertelnicy, że istniała tak wielka ozdoba rasy ludzkiej!". Teoria względności Alberta Einsteina Nazwa ta obejmuje właściwie dwie teorie. Pierwsza to szczególna teoria względności, sformułowana w 1905 r., druga zaś to ogólna teoria względności, sformułowana w 1915 r. Tę ostatnią byłoby chyba lepiej nazwać Einsteina prawem grawitacji. Obie teorie są bardzo skomplikowane. Nie zamierzam tu ich wyjaśniać, ale chciałbym poświęcić kilka uwag szczególnej teorii względności. Powszechnie znana maksyma mówi, że "wszystko jest względne". Teoria Einsteina nie jest jednak powtórzeniem tego filozoficznego banału, ale precyzyjnym matematycznym twierdzeniem, określającym względność pomiarów naukowych. Oczywiste jest, że subiektywne postrzeganie czasu i przestrzeni zależy od obserwatora. Jednakże przed Einsteinem większość ludzi uważała, że za tymi subiektywnymi wrażeniami kryje się czas absolutny i rzeczywiste odległości, które można mierzyć w sposób obiektywny za pomocą dokładnych przyrządów pomiarowych. Einstein odrzucił pojęcie czasu absolutnego, co spowodowało rewolucję w nauce. Poniższy przykład ilustruje, w jak radykalny sposób jego teoria zmieniła nasze pojęcia czasu i przestrzeni. Wyobraźmy sobie statek kosmiczny X, oddalający się od Ziemi z szybkością 100 000 kilometrów na sekundę. Szybkość tę mierzą dwaj obserwatorzy, z których jeden znajduje się na statku kosmicznym, a drugi na Ziemi. Wyniki ich pomiarów są identyczne. Drugi statek kosmiczny Y leci dokładnie w tym samym kierunku co statek X, ale ze znacznie większą szybkością. Mierząc prędkość statku Y, obserwator znajdujący się na Ziemi stwierdza, że statek ten oddala się od niego z szybkością 180 000 kilometrów na sekundę. Obserwator lecący na statku Y otrzymał ten sam wynik. Skoro oba statki poruszają się w tym samym kierunku, to wydaje się, że różnica ich szybkości wynosi 80 000 kilometrów na sekundę i szybszy statek oddala się od wolniejszego z tą właśnie szybkością. Jednak z teorii Einsteina wynika, że jeśli odpowiednie pomiary wykonają obserwatorzy podróżujący na statkach kosmicznych X i Y, to stwierdzą oni zgodnie, że odległość między nimi wzrasta z szybkością 100 000, a nie 80 000 kilometrów na sekundę. Na pozór wydaje się, że wynik ten jest w oczywisty sposób błędny. Wynik ten nie ma nic wspólnego ze szczegółami budowy obu statków ani ich silników. Nie jest również wynikiem błędnej obserwacji czy wady przyrządów pomiarowych. Rzecz nie polega też na jakimś triku. Zgodnie ze szczególną teorią względności rezultat ten (który możemy z łatwością obliczyć ze wzoru Einsteina na składanie prędkości) wynika jedynie z zasadniczej natury czasu i przestrzeni. Wszystko to wydawać się może czystą teorią - i rzeczywiście, przez lata wielu ludzi nie traktowało poważnie teorii względności, uważając ją za oderwaną od życia akademicką hipotezę bez żadnego praktycznego znaczenia. Oczywiście, po roku 1945, kiedy to rzucono bomby atomowe na Hirosimę i Nagasaki, nikt już nie popełnił tego błędu. Z teorii względności Einsteina wynika między innymi, że materia i energia są w pewnym sensie równoważne, przy czym ich zależność opisuje wzór E=mc2 , w którym E oznacza energię, m- masę, a c- prędkość światła. Skoro c wynoszące 300 000 kilometrów na sekundę jest już bardzo dużą wielkością, to c2 (tzn. c mnożone przez c) jest po prostu wielkością olbrzymią. Wynika z tego, że nawet częściowa przemiana małej ilości materii wyzwala ogromną ilość energii. Oczywiście, nie można zrobić bomby atomowej ani zbudować elektrowni jądrowej opierając się wyłącznie na wzorze E=mc2 . Należy sobie uświadomić, że w pracach nad wykorzystaniem energii atomowej odegrało ważną rolę wielu innych ludzi, ale znaczenie wkładu Einsteina jest bezdyskusyjne. Co więcej, to właśnie list Einsteina przekazany prezydentowi Rooseveltowi w 1939 r., wskazując na możliwość skonstruowania broni atomowej i podkreślający wagę, jaką ma wyprzedzanie Niemców przez Stany Zjednoczone w budowie takiej broni, przyczynił się do rozpoczęcia prac nad projektem Manhattan, które doprowadziły do zbudowania pierwszej bomby atomowej. Szczególna teoria względności budziła ostre kontrowersje, ale wszyscy zgadzali się, że jest to najbardziej zdumiewająca teoria naukowa, jaka była i będzie kiedykolwiek stworzona. Pod tym względem wszyscy się mylili, albowiem punktem wyjścia ogólnej teorii względności Einsteina jest założenie, że przyciąganie grawitacyjne nie wynika z działania sił fizycznych w normalnym rozumieniu tego pojęcia, ale jest rezultatem zakrzywienia samej przestrzeni. Trudno o bardziej zdumiewający pomysł! Jak można zmierzyć zakrzywienie przestrzeni? Co to w ogóle znaczy, że przestrzeń jest zakrzywiona? Einstein nie tylko wysunął taką teorię, ale nadał jej jasną formę matematyczną, dzięki czemu jego teoria pozwala wysuwać dokładne i nadające się do doświadczalnego sprawdzenia przewidywania. Przeprowadzone obserwacje -z których najdonioślejsze zostały zrobione w czasie całkowitego zaćmienia Słońca -wielokrotnie potwierdziły prawidłowość równań Einsteina. Ogólna teoria względności pod wieloma względami różni się od innych teorii naukowych. Po pierwsze, Einstein nie oparł swojej teorii na dokładnych eksperymentach, lecz przy jej formułowaniu kierował się raczej względami symetrii i matematycznej elegancji -a więc pozostawał na gruncie rozumowym, racjonalistycznym (racjonalizm rozumiany tu jest jako przeciwieństwo empiryzmu), podobnie jak usiłowali to uczynić filozofowie greccy i średniowieczni scholastycy. Tak postępując Einstein przeciwstawił się empirycznemu nastawieniu nowożytnej nauki. O ile jednak szukającym piękna i symetrii Grekom nie udało się znaleźć teorii dynamicznej, która wytrzymałaby decydujący sprawdzian eksperymentu, o tyle teoria Einsteina, jak do tej pory, przechodzi z powodzeniem każdy test. Wskutek takiego podejścia Einsteinowska ogólna teoria względności jest powszechnie uznana za najpiękniejszą, najbardziej elegancką i intelektualnie zadowalającą ze wszystkich teorii naukowych. Ogólna teoria względności wyróżnia się także pod innym względem. Większość praw naukowych ma charakter przybliżony, tzn. sprawdzają się one w wielu okolicznościach, ale nie we wszystkich. O ile nam wiadomo, od teorii względności nie ma wyjątków. Nieznane są warunki, teoretyczne lub doświadczalne, w których przewidywania ogólnej teorii względności sprawdziłyby się tylko w przybliżeniu. Przyszłe doświadczenia mogą jeszcze zepsuć ten wspaniały bilans, ale na razie ze wszystkich teorii naukowych ogólna teoria względności jest najbliższa ostatecznej prawdy. Inne dokonania Alberta Einsteina Najlepiej znanymi osiągnięciami Einsteina są dwie teorie względności, ale inne dokonania oczywiście też zapewniłyby mu sławę naukową. W istocie, Einstein uzyskał nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki przede wszystkim za pracę wyjaśniającą ważne zjawisko fotoelektryczne, które stanowiło do owego czasu zagadkę dla fizyków. W swoim opracowaniu założył, że istnieją fotony, czyli cząstki światła. Ponieważ na długo przedtem stwierdzono w doświadczeniach poświęconych interferencji, że światło składa się z fal elektromagnetycznych, fale zaś i cząstki uznawano za pojęcia w sposób oczywisty przeciwstawne, wobec tego hipoteza Einsteina stanowiła radykalne i paradoksalne zaprzeczenie klasycznej teorii. Okazało się jednak, że jego wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego ma duże znaczenie praktyczne, a hipoteza istnienia fotonów wywarła istotny wpływ na rozwój teorii kwantów i stanowi obecnie jej integralną część. Przy ocenie znaczenia Einsteina nasuwa się porównanie z Isaakiem Newtonem. Teorie Newtona są w zasadzie łatwe do zrozumienia, a jego geniusz wyraził się w tym, że to on pierwszy je sformułował. Natomiast teorie względności Einsteina są bardzo trudne do zrozumienia, nawet gdy ktoś korzysta ze szczegółowych objaśnień. O ile zatem trudniej było je stworzyć! niektóre koncepcje Newtona stały w radykalnej sprzeczności z panującymi ówcześnie poglądami naukowymi, jednak jego teoria nigdy nie wydawała się wewnętrznie sprzeczna. Inaczej jest w przypadku teorii względności, która obfituje w paradoksy. Geniusz Einsteina polegał między innymi na tym, że na samym początku, kiedy jego koncepcje wciąż jeszcze były nie sprawdzonymi hipotezami początkującego badacza, w obliczu jawnych sprzeczności nie poddał się i nie zrezygnował. Zamiast tego pracował usilnie, dopóki nie zdołał wykazać, że sprzeczności są jedynie pozorne i w każdym przypadku istnieje subtelny, ale poprawny sposób rozwiązania paradoksu. Dziś uważamy, że teoria Einsteina jest w istocie bardziej "poprawna" niż teoria Newtona. Dlaczego zatem Einstein znajduje się niżej na naszej liście? Przede wszystkim dlatego, że teorie Newtona położyły podwaliny pod nowożytną naukę i technologię. W większości dziedzin techniki osiągnięty obecnie poziom wcale by się nie zmienił, gdybyśmy wciąż znali jedynie odkrycia Newtona, nie zaś Einsteina. Istnieje jeszcze inny czynnik, który wpłynął na takie właśnie usytuowanie Einsteina na liście. W większości wypadków do rozwoju jakiejś ważnej idei przyczyniło się wielu ludzi. Tak było z pewnością z historią socjalizmu czy rozwojem elektromagnetyzmu. Powstanie teorii względności nie było stuprocentową zasługą samego tylko Einsteina, ale to on poczynił się do tego w największym stopniu. Należy uczciwie powiedzieć, że teorie względności dziełem jednego, wybitnego geniusza w stopniu daleko większym niż jakiekolwiek inne idee o porównywalnym znaczeniu. Uczony ten jest jednym z największych fizyków wszystkich czasów. Olbrzymią jego zasługą jest wkład, jaki wniósł w dziedzinie astrofizyki i mechaniki nieba. (E = mc2) gdzie c oznacza prędkość światła w próżni. Wzór ten wskazuje źródło olbrzymich ilości energii promienistej wydzielanej przez gwiazdy kosztem ich masy. Teorie Alberta Einsteina są źródłem dwudziestowiecznej fizyki. Jego szczególna i ogólna teoria względności stanowią podstawę zrozumienia praw natury i takich pojęć, jak przestrzeń, czas, masa i energia. Szczególna teoria względności, sformułowana w 1905 r., jest nieodzowna, aby zrozumieć oddziaływania cząstek elementarnych. Ogólna teoria względności, która powstał dziesięć lat później, otworzyła drogę do nowoczesnej kosmologii.
"Wpływ prac Einsteina na różne dziedziny fizyki jest tak ogromny i różnorodny - napisał Gerard Hol ton - że naukowiec, który starałby się to prześledzić, miałby duże trudności z ustaleniem, od czego zacząć". Prace Einsteina stanowią podstawę odkryć naukowych XX wieku i, podobnie jak odkrycia Izaaka Newtona, znalazły zastosowanie w technice, co pozwoliło manipulować zjawiskami przyrody. Tranzystory, mikroskopy elektronowe, komputery, komórki fotoelektryczne - to zaledwie kilka przykładów olbrzymiego skoku w dziedzinie informatyki i komunikacji, który nastąpił dzięki einsteinowskiej rewolucji.
Albert Einstein urodził się w Ulm, w Niemczech, 14 marca 1879 roku. Był synem Hermanna i Pauliny z domu Koch. W rok po jego urodzeniu rodzina przeniosła się do Monachium. Einstein był milczącym chłopcem; uważano go raczej za dziecko dziwne niż utalentowane. Od dziesiątego roku życia uczył się w Leopold Gymnasium. Nie znosił sztywnej, niemieckiej dyscypliny szkolnej i bez entuzjazmu uczył się łaciny i greki. Jego droga do nauki rozpoczęła się od matematyki, do której zachęcił go wuj, inżynier Jakub Einstein. W wieku około 12 lat Einstein samodzielnie nauczył się geometrii i postanowił, że pewnego dnia rozwiąże zagadki świata. Jego historia to raczej niecodzienny przypadek realizacji młodzieńczych marzeń.
Dalsza kariera szkolna Einsteina była równie powikłana, jak jego edukacja w szkole podstawowej. W 1894 roku rodzina Einsteinów przeniosła się Mediolanu, gdzie po wcześniejszych niepowodzeniach w interesach osiadł jego ojciec. Albert pozostał w Monachium, by zakończyć naukę w gimnazjum, ale porzucił je, nie uzyskawszy końcowego świadectwa, by dołączyć do rodziny. Mając 17 lat, został przyjęty na politechnikę w Zurychu; rok wcześniej nie zdał egzaminu wstępnego. W szkole nabrał przekonania, że jego dziedziną będzie nie matematyka, lecz fizyka, dlatego studiował prace Hermana von Helmholtza, Jamesa Clarka Maxwella i innych. Nie był wybitnym studentem, miał poczucie, że uczelnia krępuje go. Później pisał, iż "to cud, że współczesne metody kształcenia nie zdusiły całkowicie świętego zapału i dociekliwości. W 1900 roku otrzymał dyplom.
Na początku 1902 roku Einstein uzyskał stanowisko młodszego inspektora w szwajcarskim urzędzie patentowym. Przypuszczano, że właśnie ta praca - szczegółowe badania i wyjaśnianie zastosowania różnego rodzaju wynalazków - rozbudziła jego zainteresowanie czasem i przestrzenią. Z pewnością był to jedyny okres, kiedy Einstein pozostawał w izolacji od środowiska fizyków, ale śledził najnowsze osiągnięcia fizyki.
W roku 1905 - zwanym często annus mirabilis Einsteina - opublikował w XVII tomie Annalen der Physik trzy bardzo ważne prace, w których, jak pisze Emilio Segre: "jego geniusz zapłonął z niedościgłą jasnością". Każda praca była poświęcona odrębnemu zagadnieniu:

1. W artykule na temat ruchów Browna Einstein wykazał, zygzakowaty taniec cząsteczek zawieszonych w cieczy jest wymiernym i przewidywalnym skutkiem kinetyki cząsteczek. Stwierdzenie to było niepodważalnym dowodem istnienia cząsteczek, nadal jeszcze kwestionowanych w pewnych kręgach naukowych; kilka lat później słuszność obliczeń Einsteina potwierdziły doświadczenia.

2. W swojej pierwszej pracy na temat teorii kwantów Einstein wykazał, że założenie matematyczne, które pozwoliło rozwiązać problem promieniowania "ciała doskonale czarnego", odpowiada pewnemu fundamentalnemu zjawisku fizycznemu. Udowodnił, że światło to strumień cząstek, których energię można obliczyć korzystając z liczby znanej jako stała Placka ( "foton" jako określenie cząstki światła powstało później ). Doświadczalne uzasadnienie tego twierdzenia w zakresie światła widzialnego uzyskano w ciągu następnej dekady. Hipoteza kwantów pozwoliła Einsteinowi wyjaśnić zjawisko fotoelektryczne, za co w 1921 roku otrzymał Nagrodę Nobla.

3. Obie wspomniane prace, szczególnie druga, miały rewolucyjny charakter, ale pod tym względem przewyższyła je trzecia Zur Elektrodynamik bewegter Korper ( O elektrodynamice ciał ruchu ). W pracy tej po raz pierwszy została sformułowana teoria, znana później jako szczególna teoria względności.

Szczególna teoria względności odnosi się do całej fizyki, ale pod pewnymi względami stoi w poważnej sprzeczności z intuicyjnym rozumowaniem czasu i przestrzeni. Krótko mówiąc, Einstein, rozważając ruch w przestrzeni, sformułował postulat, że prędkość światła ma stałą wartość we wszystkich układach odniesienia - niezależnie od ruchu źródła światła lub jego detektora. Czyli inaczej - obliczona już wcześniej prędkość światła nie zależy od prędkości ruchu obserwatora. Jeżeli jednak tak jest, to dla dwóch obserwatorów poruszających się z różną prędkością równoczesne są różne zdarzenia. Jeśli przyjmujemy, że prędkość światła ma taką samą wartość w każdym układzie odniesienia, to czas i przestrzeń łączą się i razem tworzą arenę zdarzeń fizycznych.
Łatwo zrozumieć, dlaczego teoria Einsteina stanowiła rewolucję. Prowadzi ona do sytuacji, w której zwykły rozsądek i koncepcje filozoficzne ustępują przed nowymi pojęciami naukowymi - to jest takimi, które można potwierdzić doświadczalnie. Być może trudniej zrozumieć, dlaczego teoria ta stosunkowo łatwo zyskała uznanie fizyków. Gdy Einstein ogłosił szczególną teorię względności, jego celem było rozwikłanie poważnych zagadnień, z jakimi borykała się szybko rozwijająca się elektrodynamika. James Maxwell, fizyk należący do poprzedniego pokolenia, odkrył równania, z których wynikało, że fale elektromagnetyczne rozchodzą się z prędkością światła. W celu mechanicznego wyjaśnienia tego zjawiska - rozchodzenie się fal w przestrzeni ze stałą, określoną prędkością - wysunięto teorię niewidzialnego eteru. Jednak eteru nigdy nie udało się wykryć, a tym samym ta niezwykle popularna teoria względności pozwoliła zrezygnować z eteru, co było istotnym uproszczeniem. Teoria Einsteina wyjaśniała również pewne wyniki doświadczalne, jak na przykład przyrost masy obiektów poruszających się z dużą prędkością, co już wcześniej sugerował holenderski fizyk Hendrik Lorentz.
Inną przyczyną akceptacji szczególnej teorii względności było pojawienie się w 1900 roku teorii kwantów. Pewne zjawiska zachodzące w jądrze atomu dawało się wyjaśnić za pomocą teorii względności, fizyka newtonowska natomiast nie mogła ich wytłumaczyć. Max Planck, jeden z twórców teorii kwantów, natychmiast docenił znaczenie szczególnie teorii względności - porównał ją do rewolucji kopernikańskiej. Podobną ocenę wyraził później Niels Bohr. Zgodnie z teorią względności - jak stwierdził Einstein - "Masa ciała jest miarą jego energii". Wkrótce potem Einstein opublikował bardziej szczegółową pracę, w której podał swoje słynne równanie: energia E jest równa masie ciała m, pomnożonej przez kwadrat prędkości światła
( E=mc2 )
Po opublikowaniu prac z 1905 roku Einstein stał się znany w środowisku fizyków. W 1909 roku Einstein opuścił szwajcarski urząd patentowy i rozpoczął karierę uniwersytecką. W 1909 roku zaczął pracować na uniwersytecie w Pradze, ale czuł się tam źle z powodu antysemickich nastrojów panujących w Austrii. W 1912 roku wrócił do Zurychu. W 1914 roku otrzymał nominację na specjalne dla niego utworzone stanowisko w Pruskiej Akademii Nauk i równocześnie został profesorem Uniwersytetu Berlińskiego. Od tego czasu mógł poświęcić większość swego czasu na badania naukowe.
Teoria, znana dziś jako ogólna teoria względności, jest przede wszystkim teorią grawitacji. Einstein pracował nad nią od roku 1907 do 1916. Teoria ogólna jest rozwinięciem szczególnej teorii i stosuje się do układów poruszających się ruchem przyśpieszonym. Ogólna teoria względności stanowi podstawę całej dwudziestowiecznej kosmologii - między innymi wyjaśnia przesunięcie ku czerwieni widma galaktyk, które dowodzi, iż wszechświat się rozszerza, oraz tłumaczy powstanie czarnych dziur.
Aby zrozumieć ogólną teorię względności, należy od zasady równoważności. Jak stwierdził Galileusz W swym słynnym doświadczeniu, ciała spadają na Ziemię z jednakowym przyspieszeniem, niezależnym od ich masy. W tym sensie spadające ciała, duże i małe, są "nieważkie" - ich masa nie wpływa na to, jak reagują na przyciąganie ziemskie. W rzeczywistości astronauci na orbicie nieustannie "spadają" na Ziemię, dzięki czemu są w stanie nieważkości. Gdy jednak ich statek kosmiczny opuszcza orbitę i przyspiesza w kierunku odległej gwiazdy, astronauci czują ciężar. Przyczyną jest wtedy przyspieszenie, a nie grawitacja. Zasada równoważności Einsteina mówi, że siły grawitacyjne i inercjalne, związane z przyspieszeniem układu, są nieodróżnialne.
Z zasady równoważności wynika, że przyciąganie grawitacyjne nie jest po prostu siłą, z jaką przyciągają się wzajemnie wszystkie ciała. Ciążenie należy uważać za skutek zakrzywienia czasoprzestrzeni przez masę. Masa powoduje, że przestrzeń ma geometrię nieeuklidesową. Wprawdzie w warunkach, z jakimi spotykamy się na co dzień, ogólna teoria względności i prawo powszechnego ciążenia Newtona dają w zasadzie takie same wyniki, ale teoria Einsteina nie tylko opisuje eliptyczne orbity planet, lecz również tłumaczy pewne anomalia, takie jak precesja orbity Merkurego wokół Słońca.
Kilka lat po tym, jak Einstein opublikował ogólną teorię względności, została ona potwierdzona przez obserwacje astronomiczne. Już w 1911 roku Einstein przewidział, że promień światła gwiazdy, przelatując w pobliżu dużej masy - na przykład Słońca - ulega ugięciu. Ugięcie można zaobserwować porównując położenie gwiazdy na niebie, gdy leży z dala od Słońca i gdy jej promienie przelatują tuż obok Słońca. Z ogólnej teorii względności wynika, że kąt ugięcia powinien być dwa razy większy, niż przewiduje teoria klasyczna, w której przestrzeń uważamy za płaską.
Przewidywania Newtona i Einsteina można porównać, obserwują położenie gwiazd podczas zaćmienia Słońca. Pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem, ale w 1919 roku za namową astronoma Arthura Eddingtona wyruszyły dwie ekspedycje angielskie, jedna do Brazylii, a druga na Wyspę Książęcą, u wybrzeży Afryki Zachodniej. Wyniki były jednoznaczne: analiza zdjęć dowiodła, że położenie gwiazd jest zgodna z przewidywaniami ogólnej teorii względności. Einstein uzyskał z dnia ba dzień międzynarodową sławę. 7 listopada 1919 roku londyński "Times" ogłosił: "Rewolucja w nauce. Nowa teoria wszechświata. Idee Newtona obalone". Dwa dni później swoją własną wersję wydarzeń przedstawił "New York Times". Późniejsze badania Einsteina - poszukiwanie jednolitej teorii pola, która łączyłaby teorię ciążenia z teorią elektromagnetyzmu - nie doprowadziły do jasnych wyników. Wydaje się, że zachował przekonanie o istnieniu jakiejś ostatecznej rzeczywistości, czemu zaprzeczała teoria kwantów, do której powstania wniósł poważny wkład swymi pracami, m.in. na temat fotonów i zjawiska fotoelektrycznego. Prowadził wieloletnią dyskusję z Nielsem Bohrem, kiedy to napisał: "Nadal wierzę w możliwość [ opracowania ] modelu rzeczywistości - to znaczy teorii, która opisuje rzeczy, a nie jedynie prawdopodobieństwo ich wystąpienia". Mniej więcej po 1928 roku, w szczytowym okresie rozwoju teorii kwantów, czas dominacji Einsteina w jej rozwoju dobiegł końca.
W 1933 roku książki Einsteina znalazły się wśród książek palonych w Berlinie przez hitlerowców. Jego osobisty majątek skonfiskowano, a wkrótce potem Einstein opuścił Niemcy i wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Otrzymał dożywotnie stanowisko w Instytucie Studiów Zaawansowanych w Princeton. W obliczu narastającego zagrożenia zarzucił swoje pacyfistyczne przekonania i w 1939 roku, jakkolwiek ociągają się, napisał list do Franklina Roosevelta, w którym zalecał podjęcie prac nad budową bomby atomowej. Nie uczestniczył w pracach przy projekcie bomby również dlatego, że uważano, iż jego lewicowe sympatie mogą zagrażać bezpieczeństwu prac. Po wojnie Einstein był rzecznikiem rozbrojenia nuklearnego. Nie stał się patriotą amerykańskim, był przeciwny prowadzonym w latach pięćdziesiątych przesłuchaniom w Kongresie na temat tzw. działalności antyamerykańskiej. W 1952 roku nie zgodził się objąć stanowiska prezydenta Izraela, choć była to jedynie funkcja honorowa.
Późniejsza kariera Einsteina wiąże się z jego ogromnym prestiżem. Stał się osobą publiczną, był pożądany jako mówca na publicznych zgromadzeniach. Out of My Later Years, jedna z jego popularnych, często wznawianych książek zawiera artykuły na najrozmaitsze tematy, takie jak socjalizm, stosunki między białym a czarnymi czy upadek moralny. Einstein podobnie jak Freud, z którym korespondował, głosił polityczne i społeczne poglądy zgodne z liberalnym duchem tego okresu. Jego eseje nadal godne są uwagi. Często cytuje się powiedzenie Einsteina: "Bóg nie gra w kości". Odnosi się ono do statystyki kwantowej. Einstein był agnostykiem. Na pytanie, czy wierzy w Boga, odpowiedział: "Nie można o to pytać kogoś, kto z coraz większym zadziwieniem próbuje zbadać i zrozumieć nadrzędny porządek wszechświata".
Trudno scharakteryzować osobowość Einsteina, zwłaszcza z lat późniejszych, gdy prowadził na ogół życie samotnicze. Nie wypowiadał swoich uczuć w stosunku do innych ludzi, choć skłonny był do wyrażania swego głębokiego oddania ludzkości. W okresie największej sławy ciężkim przeżyciem stał się dla niego rozwód z pierwszą żoną, Milevą Marić, z którą miał dwóch synów. Jeden z nich cierpiał na schizofrenię. Jego córeczka, która urodziła się jeszcze przed małżeństwem, została oddana do adopcji. Ożenił się po raz drugi z Elsą Lwenthal, daleką kuzynką, która zmarła w 1936 roku.
11 kwietnia 1953 roku, w proteście przeciw zbrojeniom jądrowym. Albert Einstein podpisał pacyfistyczny manifest rozpowszechniany przez Bertranda Russella. Kilka dni później doznał pęknięcia tętniaka aorty, ale mimo to jego życie nie było bezpośrednio zagrożone. Nie zgodził się na operację, mówiąc: "Chcę odejść wtedy, kiedy sam zechcę. Sztuczne przedłużanie życia jest niesmaczne". Zmarł spokojnie 18 kwietnia 1955 roku. Albert Einstein był namiętnym palaczem. W młodości palił przeważnie cygara, zresztą liche. Potem zaczął palić fajkę i bardzo się do niej przywiązał. Podobno nie wypuścił jej z rąk nawet wtedy, gdy pewnego razu wywróciła się jego żaglówka i wpadł do wody. Wśród licznych, także dziwacznych, wyróżnień i honorów Einsteina znalazło się dożywotnie członkostwo Klubu Palaczy Fajek w Montrealu. Przyjmując to wyróżnienie, Einstein miał powiedzieć, że: Palenie fajki zapewnia spokojny i obiektywny osąd spraw ludzkich.
Nadużywanie tytoniu odbiło się w końcu na zdrowiu uczonego, któremu lekarze zalecili ograniczenie palenia. Einstein jednak próbował stale obchodzić te zalecenia. Często więc odbywała się taka wymiana słów między nim a jego żoną Elsą:
- Albercie, i znów zapalasz fajkę.
- Ależ to dziś moja pierwsza! - odpowiadał najczęściej Einstein.
- Nie oszukuj, sama widziałam, że to już chyba czwarta!
- Ależ skąd - bronił się Einstein. No, może to nie pierwsza, ale najwyżej druga fajka. Przecież nie powiesz, moja droga, że jesteś ode mnie lepsza w matematyce.
Abraham Pais wspomina zabawny incydent, którego był świadkiem. Było to w 1948 roku w Princeton, w czasie gdy przyjechał tam na pewien czas Niels Bohr. Jego pokój w instytucie sąsiadował z pokojem Einsteina, który od wyjazdu z Niemiec w 1933 roku był zatrudniony w tamtejszym Instytucie Studiów Zaawansowanych.
Bohr miał zwyczaj głośnego myślenia w towarzystwie swoich współpracowników. Tym razem poprosił więc Paisa, żeby notował jego sentencje. Najczęściej jednak zdarzało się, że Bohr chodził długo po pokoju, mruczą wielokrotnie pod nosem jakieś słowo, podczas gdy zastanawiał się nad sformułowaniem swych myśli. Tego dnia Bohr wprost biegał po pokoju, mrucząc: Einstein, Einstein.
W tej właśnie chwili cichutko otworzyły się drzwi i do pokoju wszedł na palcach Einstein. Zobaczywszy Paisa położył palec na ustach i z uśmiechem zaczął się skradać do stolika, gdzie stało pudełko Bohra z jego tytoniem do fajki. W tym okresie stan zdrowia Einsteina był już tak zły, że lekarze zabronili mu w ogóle kupować tytoniu. Ale niezdolny do pokonania nałogu Einstein doszedł do wniosku, że owszem, że owszem zabroniono mu tytoń kupować, ale nikt jeszcze nie zakazał mu go kraść. Właśnie w tym celu zajrzał do pokoju Bohra.
Pais siedział nieruchomo, a nieświadomy niczego Bohr nadal powtarzał: Einstein, Einstein... W pewnym momencie nagle się odwrócił i zamarł ze zdziwienia, stanąwszy twarzą w twarz z Einsteinem, bo wyglądało to tak, jakby wywołał go mruczeniem jego nazwiska. Za moment wszyscy wybuchnęli śmiechem, kiedy Einstein wyjaśnił gospodarzowi cel swojej nie zapowiedzianej wizyty.


>"W lutym 1919 roku otrzymał rozwód, a już w czerwcu brał ślub z Elsa (...) Jeśli Elsa łudziła się, ze uda jej się sprawić, by Einstein stal się częścią jej burżuazyjnego świata, musiała się bardzo rozczarować (...) Sypialnia Einsteina, na jego życzenie, przypominała cele mnicha: bez dywanu, bez jednego obrazu na ścianie." Żył zgodnie ze swym przekonaniem, ze każda własność stanowi obciążenie, i dlatego nie posiadał niczego, co miało jakakolwiek wartość. (...) Jego kuzynka Alice Steinhard wspomina pewna podroż pociągiem, która odbyła wraz z Einsteinami. Dzień był mroźny i Albert w pewnym momencie dostał dreszczy. Elsa szybko domyśliła się, w czym tkwi przyczyna. Włożyła palec za pasek u jego spodni, po czym zbeształa go: "Zapomniałeś włożyć bieliznę".O wielkim uczonym napisano około czterystu książek, ale niewiele w nich o nim powiedziano. Po śmierci Einsteina w 1955 roku, wykonawca jego testamentu, a zarazem przyjaciel Otto Nathan, wraz z Helen Duks, sekretarka, zrobili absolutnie wszystko, co było w ludzkiej mocy, aby wykreować te postać na kogoś w rodzaju laickiego świętego, człowieka bez skazy, w najgorszym razie pięknie roztargnionego.Sytuacja ulęgła zmianie, gdy w 1987 roku wyrokiem sadu nakazano Nathanowi udostępnienie Einsteinowskich archiwaliów. I tak się stało, oryginały powędrowały do Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, kopie pozostały w Stanach Zjednoczonych, w Bostonie i Princeton. Mimo ze utajniona pozostaje jeszcze cześć korespondencji
Albertaz synami i Elsa, jego druga żona, poważni biografowie dysponują już teraz poważnym materiałem do stworzenia pełnego wizerunku człowieka, a może raczej wizerunku pełnego człowieka.Z możliwości tej skorzystał Denis Brian. Sięgnął po nie wykorzystywane dotychczas źródła, po relacje ludzi bliskich uczonemu, którzy zdecydowali się mówić otwarcie, w przekonaniu, ze ci, których taka otwartość mogłaby dotknąć, już nie żyją. Rezultat jest bardzo dobry, zamiast pomnika z brązu otrzymaliśmy wizerunek człowieka z krwi i kości, choć niekoniecznie taki, jak sobie dotychczas wyobrażaliśmy.Okazuje się, ze Einstein budził skrajne emocje, jedni uważali go za największego Żyda od czasów Chrystusa, a nawet Mojżesza, natomiast inni traktowali go jako największego szalbierza świata podkradającego pomysły naukowe innym.Był liberałem uznającym konieczność utworzenia rządu światowego i z tego powodu zarówno władze amerykańskie, jak i nazistowskie Niemcy traktowały go jako wroga państwa. Z relacji obydwu jego małżonek wynika oczywista prawda, ze jako mąż spisywał się źle, cokolwiek by to miało oznaczać. Miał nieślubną córkę. Jego naukowe wywody rozumiało zaledwie kilku ludzi na kuli ziemskiej, ale jego osoba, paradoksalnie, interesowali się wszyscy.Życie Einsteina upłynęło zgodnie z tym, co sam kiedyś powiedział o losie człowieka w ogóle: "Istnieje zbyt duża dysproporcja pomiędzy tym, kim człowiek jest, a tym, za kogo inni go uważają". Uważano go za zagorzałego pacyfistę, a przecież to on walnie przyczynił się do skonstruowania bomby atomowej. Uważano go za najgłębszy umysł epoki, a tymczasem jego syn był - to trzeba powiedzieć - ograniczony, chory na schizofrenie, niezdolny nie tylko do samodzielnego życia, ale i poruszania się po ulicy. Einstein jawił się wszystkim jako humanista ogarniający spojrzeniem cala ludzkość, ale nie dostrzegał smutnego losu zaniedbywanych przez niego własnych dzieci. Obnosił się ze swoim upodobaniem do samotnictwa, ale w gruncie rzeczy zawsze i wszędzie otoczony był kobietami:"Małżonkowie bardzo się różnili - czytamy. - Elsa starała się zachowywać pozory, Albert zaś na pozory gwizdał. Był spontaniczny i szczery, ona ostrożna i pojednawcza. Była wierna i kochająca żona, on zaś wskutek pozamałżeńskich romansów zyskał wśród nielicznych osób, które o tym wiedziały, opinie kobieciarza."Twierdził, ze nie znosi rozgłosu, ale z udzielonych przez niego wywiadów można by ułożyć gruby tom. Cenił skromność lecz, nie całkiem w zgodzie z nią, dawał się portretować. Deklarował się jako demokrata, ale posądzano go o komunizm. Nie milknie wrzawa wokół jego osoby, gdy tymczasem nie wiadomo, gdzie rozsypano jego prochy. Czy książka stawiająca takie znaki zapytania może być nieciekawa, zwłaszcza ze mało w niej komentarzy, a dużo faktów, listów, relacji naocznych świadków. Przy czym, i to trzeba wyraźnie podkreślić, ta książka nie zmierza do "zohydzenia" obrazu wielkiego człowieka, nie przedstawia go w złym świetle, lecz jedynie w świetle prawdziwym.Prace Denis Brania kończy aneks zatytułowany "Mózg Einsteina". Aż trudno uwierzyć, co się działo i dzieje po śmierci z tym organem autora teorii względności. Przechowywany w słoju w prywatnym domu, poddawany sekcji, a wszystko to w nadziei, ze jego analiza pozwoli uchwycić istotę geniuszu. Jak dotąd, nadzieja ta spełza na niczym, natomiast prezentowana książka pozwala uchwycić istotę człowieczeństwa. Nawet u geniusza.Einstein uchodził zawsze za człowieka bardzo skromnego, pogodnego i mającego ogromne poczucie humoru.Początki jego kariery naukowej nie były łatwe. Kiedyś sekretarz naukowy Towarzystwa Przyrodników w Zurychu poprosił jednego z profesorów, aby przejrzał pracę pewnego młodego asystenta, mówiąc o niej, że nie jest to nic szczególnie ciekawego, "ale chciałbym mu pójść na rękę" - powiedział. Tym młodym asystentem był właśnie Albert Einstein, a zgłoszona przez niego praca - pierwszą wiadomością o teorii względności. Wśród uczonych swojego pokolenia Einstein uważany był często za człowieka - delikatnie mówiąc - dość oryginalnego w swym zachowaniu, a nawet i dziwnego. Świadczyć o tym może opinia dziekana Wydziału Fizyki w Pradze. Gdy kiedyś przyjmował do pracy nowego kierownika Katedry Fizyki, którą opuścił właśnie Einstein. Zażądał mianowicie od nowego kandydata jednej rzeczy - normalnego zachowania się. Ten zdziwił się niepomiernie. "Czy to taka rzadka cecha u fizyków?" Na to oburzony nieco dziekan: "Chyba nie zechce pan wmówić we mnie, że pański poprzednik Einstein był człowiekiem normalnym?"No tak, to by się zgadzało. Einstein bowiem otrzymał właśnie fotografie wykazujące odchylenie promieni świetlnych pod wpływem grawitacji, które obejrzał z dużym zdziwieniem i radością, wołając: "To nadzwyczajne, to po prostu nadzwyczajne!" Wszyscy myśleli, że tak bardzo ucieszył się swoim naukowym zwycięstwem, a to był tylko zachwyt uczonego nad tak wielką i wspaniałą doskonałością techniczną fotografii.Einstein nie tylko odznaczał się wielką skromnością, ale także bywał często krytyczny wobec samego siebie, doskonale znając zresztą swoje słabości i śmiesznostki, z których potrafił kpić po swojemu.Kiedyś, podczas pierwszego pobytu uczonego w Nowym Jorku, obwożono go autem po ulicach, witano ogromnym transparentem z napisem: "This is the famous professor Einstein", obrzucano kwiatami i serpentynami. Einstein powiedział wtedy śmiejąc się do żony: "Mimo wszystko oglądanie słonia czy żyrafy w cyrku musi być bardziej zabawne od widoku starego profesora". wielkiej skromności Einsteina może świadczyć także następująca anegdota. Dwaj amerykańscy studenci założyli się, że list zaadresowany jedynie: "Profesor Einstein - Europa" dojdzie do rąk adresata. Oczywiście doszedł w normalnym terminie, a Einstein bez cienia chełpliwości po prostu powiedział: "Poczta funkcjonuje u nas doskonale".Einstein, podobnie zresztą jak i wielu innych uczonych, pochłonięty pracami naukowymi nie przywiązywał wielkiej wagi do spraw życia codziennego. Po co np. czyścić buty, gdy ciągle pada deszcz, lub nosić w tym czasie kapelusz, kiedy schnie on o wiele wolniej niż jego włosy?A na zakończenie jeszcze jedna anegdota. Einstein jest na przyjęciu u pewnych Amerykanów. Pani domu chcąc pochwalić się przed nim swoją wiedzą, prowadzi go do okna i wskazuje jakąś gwiazdę mówiąc: "To jest Wenus. Poznaję ją, bo lśni zawsze tak, jak piękna kobieta." "Przykro mi" - odpowiada Einstein - "To nie jest Wenus, lecz Jowisz". "Ach, drogi profesorze - pan jest naprawdę niezwykły! Z tak olbrzymiej odległości potrafi pan odróżnić płeć gwiazdy!"
Twórca teorii względności, Albert Einstein, uznany został najwybitniejszym człowiekiem XX wieku.Einstein nigdy nie chciał zdradzać szczegółów swojej biografii. Historykom powinna wystarczyć informacja, że się urodziłem - głosił człowiek, którego równanie E=mc2 zrewolucjonizowało naukę. Genialny fizyk w 1921 roku uhonorowany został Nagrodą Nobla.
Kalendarium 1879 14 marca Albert Einstein przychodzi na świat w niemieckim mieście Ulm w domu rodziców: Hermanna Einsteina (1847-1902) i Pauliny Einstein z domu Koch (1858-1920).
1880 Rodzina Einsteinów przenosi się do Monachium.
1881 18 listopada - Narodziny siostry Alberta, Mai
1884 Pięcioletni Albert dostaje od ojca kompas, który wywiera na nim wielkie wrażenie
1885 Jesienią zaczyna uczęszczać do Petersschule, katolickiej szkoły elementarnej; jest w swojej klasie jedynym uczniem pochodzenia żydowskiego; domowe lekcje judaizmu rozbudzają jego zainteresowanie religią, które ustanie w wieku 12 lat; zaczyna pobierać lekcje gry na skrzypcach.
1888 Wstępuje do gimnazjum Luitpolda w Monachium.
1889-1895 Rozwija zainteresowania fizyką, matematyką i filozofią.
1894 Einsteinowie przenoszą się do Włoch, pozostawiając Alberta w Monachium, aby mógł ukończyć gimnazjum. Pod koniec roku Albert porzuca szkołę i dołącza do rodziców.
1895 Jesienią próbuje wstąpić na Politechnikę Związkową w Zurychu (ETH - Eidgenssische Technische Hochschule), dwa lata przed osiągnięciem normalnego wieku rekrutacji na studia, lecz oblewa egzamin wstępny; zapisuje się do Szkoły Kantonalnej Kantonu Aargau w Aarau i zamieszkuje w domu jednego z nauczycieli Josta Wintelera.
1896 Pogardzając pruską wojskową mentalnością zrzeka się obywatelstwa Niemiec i przez następne pięć lat pozostaje bezpaństwowcem; jesienią kończy szkołę w Aarau, co upoważnia go do rozpoczęcia studiów na Politechnice Związkowej; pod koniec października przenosi się do Zurychu.
1899 W wieku 20 lat ubiega się o obywatelstwo szwajcarskie.
1900 Kończy studia na Politechnice, lecz nie udaje mu się uzyskać w semestrze zimowym posady asystenta na tej uczelni; latem, ku niezadowoleniu matki oznajmia, że zamierza poślubić koleżankę ze studiów, Milevę Marić; pod koniec roku przesyła do "Annalen der Physik" swą pierwszą pracę naukową.
1901 Uzyskuje obywatelstwo Szwajcarskie; poszukuje pracy; w maju publikuje swą pierwszą rozprawę naukową "Zjawisko włoskowatości i wynikające zeń wnioski"; latem bierze zastępstwo w Wintherthur, a jesienią pracuje jako korepetytor na pensji w Schaffausen; przez cały czas pozostaje w kontakcie z Milevą i odwiedza ją regularnie; zaczyna przygotowywać rozprawę doktorską o oddziaływaniach cząsteczkowych w gazach, którą w listopadzie składa na Uniwersytecie w Zurychu; ubiega się o posadę w Szwajcarskim Urzędzie Patentowym w Bernie.
1902 Narodziny Lieserl, nieślubnej córki Einsteina, przypuszczalnie w styczniu; Einstein wycofuje rozprawę doktorską z Uniwersytetu w Zurychu; w czerwcu zostaje zatrudniony na okres próbny jako rzeczoznawca trzeciej kategorii w Urzędzie Patentowym w Bernie; w październiku w Mediolanie umiera jego ojciec.
1903 6 stycznia - Żeni się z Milevą Marić w Bernie, gdzie oboje zamieszkują po ślubie; we wrześniu rejestruje Lieserl jako swoją córkę, co mogłoby wskazywać na zamiar oddania jej do adopcji w przypadku, gdyby fakt posiadania nieślubnego dziecka zagrażał jego karierze jako urzędnika państwowego; wszelkie wzmianki o Lieserl urywają się po tym, jak we wrześniu, podczas pobytu Milevy w Budapeszcie, dziewczynka zapada na szkarlatynę. (wygląda na to, że Lieserl nigdy nie mieszkała z rodzicami, potem wszelki słuch po niej zaginął); Mileva jest ponownie w ciąży.
1904 14 maja - Einsteinowi rodzi się w Bernie syn Hans Albert (zmarły w 1973 roku w Berkeley, Kalifornia); we wrześniu Einstein zostaje zatrudniony na stałe w Urzędzie patentowym.
1905 "Cudowny rok" w życiu Einsteina pod względem publikacji naukowych; 30 kwietnia składa do druku rozprawę doktorską "Nowe wyznaczenie rozmiarów cząsteczkowych"; poza tym publikuje trzy ze swoich najważniejszych artykułów naukowych; są to: "Heurystyczny punkt widzenia w odniesieniu do wytwarzania i transformacji światła"(opublikowany 9 czerwca), w którym zajmuje się hipotezą kwantów, wykazując, że promieniowanie elektromagnetyczne oddziałuje z materią, jak gdyby miało strukturę nieciągłą (tak zwane zjawisko fotoelektryczne), "O ruchu drobnych cząsteczek zawieszonych w cieczach stacjonarnych w świetle wymagań kinetycznej teorii ciepła", opublikowany 18 lipca, pierwsza z jego prac o ruchach Browna, prowadząca do eksperymentów potwierdzających kinetyczną teorię ciepła, oraz "o elektrodynamice ciał w ruchu" opublikowany 26 września - pierwsza praca dotycząca szczególnej teorii względności, stanowiąca kamień milowy w rozwoju współczesnej fizyki; druga, krótsza praca poświęcona szczególnej teorii względności, opublikowana 21 listopada, zawiera słynne równanie E=mc 2 w jego oryginalnej postaci.
1906 15 stycznia - uzyskuje oficjalnie stopień doktora Uniwersytetu w Zurychu; 10 marca - otrzymuje w Urzędzie Patentowym awans na rzeczoznawcę drugiej kategorii.
1907 Pracując wciąż w Urzędzie Patentowym poszukuje innego zajęcia między innymi w szkole kantonalnej w Zurychu i na Uniwersytecie Berneńskim.
1908 Zostaje zatrudniony jako "Privatdozent" (wykładowca) na Uniwersytecie Berneńskim; siostra Maja uzyskuje doktorat z romanistyki na tymże uniwersytecie.
1909 7 maja zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym w katedrze fizyki teoretycznej Uniwersytetu w Zurychu; zaczyna tam pracować 15 października; rezygnuje z etatów w Urzędzie Patentowym i na Uniwersytecie Berneńskim; Uniwersytet Genewski przyznaje mu pierwszy doktorat honoris causa.
1910 Marzec - siostra Maja wychodzi za mąż za Paula Wintelera, syna byłego nauczyciela Einsteina z Aarau; 28 lipca - rodzi się drugi z synów Einsteina, Eduard (zmarł w 1965 r. w szpitalu psychiatrycznym w Burghlzli); październik - Einstein kończy pracę o zjawisku opalescencji, w której wyjaśnia, dlaczego niebo jest niebieskie - jest to ostatnia z jego najważniejszych prac z klasycznej fizyki statystycznej.
1911 1 kwietnia obejmuje stanowisko dyrektora Instytutu Fizyki Teoretycznej na Uniwersytecie Niemieckim w Pradze, rezygnując z katedry na Uniwersytecie w Zurychu; przenosi się wraz z rodziną do Pragi; 29 października - Bierze udział w I Kongresie Solvayowskim w Brukseli.
1912 Małżeństwo z Milevą zmierza ku rozpadowi. Einstein zawiera znajomość ze swoją rozwiedzioną kuzynką Elsą Lwenthal i zaczyna pisywać do niej listy miłosne; w październiku obejmuje stanowisko profesora fizyki teoretycznej na ETH w Zurychu rezygnując z posady w Pradze.
1913 Wrzesień - synowie Albert i Eduard zostają ochrzczeni w obrządku prawosławnym w pobliżu serbskiej miejscowości Novi Sad, rodzinnego miasta swej matki; listopad - Einstein zostaje wybrany członkiem Pruskiej Akademii Nauk i otrzymuje z Berlina, gdzie mieszka Elsa Lwenthal, propozycję obejmującą etat badawczy bez obowiązków dydaktycznych na Uniwersytecie Berlińskim oraz stanowisko dyrektora stworzonego właśnie Instytutu Fizyki im. Cesarza Wilhelma; rezygnuje z pracy w ETH.
1914 Kwiecień - Einstein przyjeżdża do Berlina, by objąć swe nowe stanowisko; Mileva z dziećmi dołącza do niego, lecz wkrótce powraca do Zurychu, gdyż nie odpowiada jej atmosfera panująca w Berlinie; sierpień - wybucha pierwsza wojna światowa.
1915 >Wraz z innymi osobistościami Einstein podpisuje "Manifest di Europejczyków" broniący zagrożonej kultury europejskiej - jest to prawdopodobnie jego pierwsze publiczne wystąpienie polityczne; w listopadzie kończy pracę nad logiczną strukturą ogólnej teorii względności.
1916 Zamieszcza w "Annalen der Physik" rozprawę zatytułowaną "Zasady ogólnej teorii względności (która zostaje później opublikowana jako jego pierwsza książka); w maju zostaje przewodniczącym Niemieckiego Towarzystwa Fizycznego; publikuje trzy prace o teorii kwantów.
1917 Luty - pisze pierwszą pracę z kosmologii; zapada na zdrowiu, cierpi na chorobę wrzodową i dolegliwości wątroby; opiekuje się nim Elsa. 1 października otrzymuje stanowisko dyrektora Instytutu Fizyki im. Cesarza Wilhelma; po zakończeniu pierwszej wojny światowej posiada podwójne obywatelstwo, niemieckie i szwajcarskie.
1919 14 lutego - Einstein otrzymuje rozwód z Milevą; umowa rozwodowa przewiduje, że pieniądze z ew. Nagrody Nobla przypadną Milevie i jej synom; 29 maja - sir Arthur Eddington przeprowadza podczas zaćmienia słońca eksperymentalne pomiary zakrzywienia promieni świetlnych, w pełni potwierdzające teoretyczne przewidywania Einsteina; rośnie sława Einsteina jako postaci publicznej; 2 czerwca - poślubia Elsę, która mieszka z dwiema niezamężnymi córkami: Ilse (22 lata) i Margot (20 lat); pod koniec roku pod wpływem jednego z przyjaciół, Kurta Blumenfelda, zaczyna interesować się syjonizmem.
1920 Marzec - w Berlinie umiera matka Einsteina, Paulina; w Niemczech szerzy się antysemityzm, nasilają się też ataki na teorię względności, Einstein nie zamierza jednak opuścić Berlina; w coraz większym stopniu pochłaniają go sprawy pozanaukowe.
1921 Kwiecień i maj - odbywa pierwszą podróż do Stanów Zjednoczonych; wygłasza cztery wykłady o teorii względności na Uniwersytecie w Princeton i otrzymuje doktorat honoris causa tej uczelni; towarzyszy Chaimowi Wiezmannowi w podróży po Stanach Zjednoczonych w celu zbierania funduszy na utworzenie Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.
1922 Kończy pierwszą pracę dotyczącą jednolitej teorii pola; październik-grudzień - odbywa podróż do Japonii, odwiedzając po drodze różne kraje; listopad - otrzymuje Nagrodę Nobla z fizyki za 1921 rok za "zasługi w dziedzinie fizyki teoretycznej, a w szczególności za odkrycie zjawiska fotoelektrycznego"; niektórzy uważają to za rodzaj nagrody pocieszenia, ponieważ w uzasadnieniu została pominięta budząca wciąż znaczne kontrowersje teoria względności; Princeton University Press w Stanach Zjednoczonych i Methuen and Company w Wielkiej Brytanii wydają książkę "The meaninh of relativity" (istota teorii względności) opartą na Stafford Little Lectures wygłoszonych na Uniwersytecie w Princeton w 1921 roku.
1923 Podróż do Palestyny i Hiszpanii.
1924 Ilse, pasierbica Einsteina, wychodzi za mąż za Rudolfa Kaysera.
1925 Podróż do Ameryki Południowej; solidaryzując się z Gandhim, Einstein podpisuje protest przeciwko powszechnej służbie wojskowej; staje się gorliwym pacyfistą; otrzymuje medal Copleya; do 1928 roku jest członkiem Rady Nadzorczej Uniwersytetu Hebrajskiego.
1926 Otrzymuje złoty medal brytyjskiego Royal Astronomical Society.
1928 Einstein ponownie zapada na zdrowiu, tym razem trapią go dolegliwości sercowe; przez wiele miesięcy pozostaje przykuty do łóżka, a ogólne osłabienie trwa ponad rok; kwiecień - zatrudnia jako swą sekretarkę Helen Dukas, która bądzie pełnić tę funkcję do końca życia.
1929 Początek dozgonnej przyjaźni z belgijską królową Elżbietą; czerwiec - otrzymuje medal Plancka.
1930 Rodzi się pierwszy wnuk Einsteina, Bernard, syn Hansa Alberta i Friedy; pasierbica Margot poślubia Dmitri Marianoffa (małżeństwo to zakończy się później rozwodem); Einstein podpisuje apel o ogólnoświatowe rozbrojenie; grudzień - odwiedza Nowy Jork i Kubę, a następnie (do marca 1931) przebywa w California Institute of Technology (Caltech) w Pasadenie.
1931 W maju jedzie do Oksfordu, a potem spędza kilka miesięcy w swym letnim domku w Caputh na południowy zachód do Berlina; grudzień - ponownie wyjeżdża do Pasadeny.
1932 Styczeń - marzec - kolejny pobyt w Caltech; po powrocie do Berlina przyjmuje propozycję objęcia stanowiska profesora w Institute for Advanced Studies w Princeton, gdy zostanie ukończona budowa jego siedziby; kolejna wizyta w Stanach Zjednoczonych.
1933 Narodowi socjaliści dochodzą do władzy w Niemczech; Einstein zrzeka się członkostwa Pruskiej Akademii nauk i obywatelstwa niemieckiego (pozostaje nadal obywatelem szwajcarskim); nie wraca już ze Stanów Zjednoczonych do Niemiec, lecz udaje się wraz z Elsą do Belgii i zamieszkuje tymczasowo w Coq-sur-Mer, gdzie dołączają do nich Ilse, Margot, Helen Dukas i Walther Mayer, pełniący funkcję asystenta; rząd belgijski wyznacza im oficjalną ochronę; Einstein podróżuje do Oksfordu i Szwajcarii, gdzie odwiedza - jak się okaże, po raz ostatni - swego syna Eduarda; Rudolfowi Kayserowi, mężowi Ilse, udaje się wydostać archiwum domowe Einsteina z Berlina i przesłać do Francji, a następnie do Stanów Zjednoczonych; wrzesień - wraz z Elsą, Helen Dukas i Waltherem Mayerem Einstein opuszcza Europę na pokładzie statku "Westmoreland", by 17 października przybyć do Nowego Jorku; publikuje, wraz z Sigmundem Freudem, traktat "Why War?"; obejmuje profesurę w Institute for Advanced Studies w Princeton.
1934 10 lipca - po długich i ciężki ch cierpieniach umiera w Paryżu Ilse; Margot i Dmitri przenoszą się do Princeton.
1935 Jesienią rodzina Einsteina zamieszkuje pod numerem 112 na Mercer Street; Einstein, Elsa, Margot i Helen Dukas dożyją tam końca swoich dni; Einstein otrzymuje medal Franklina.
1936 Hans Albert doktoryzuje się z nauk technicznych na ETH w Zurychu; 20 grudnia - po długich zmaganiach z chorobą serca i nerek umiera Elsa.
1939 Maja Einstein-Winteler, siostra Alberta zamieszkuje na Mercer Street; 2 sierpnia Einstein wysyła słynny list do prezydenta Roosevelta na temat możliwości wykorzystania energii atomowej do celów wojskowych; w Europie wybucha II wojna Swiatowa.
1940 Otrzymuje obywatelstwo Stanów Zjednoczonych (do śmierci zachowa podwójne obywatelstwo: amerykańskie i szwajcarskie).
1941 Stany Zjednoczone przystępują do wojny.
1943 Zostaje konsultantem wydziału amunicji i materiałów wybuchowych Zarządu uzbrojenia Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych.
1944 Przepisany na nowo rękopis pracy o szczególnej teorii względności z 1905 roku sprzedano na aukcji za 6 milionów dolarów, które zostały przeznaczone na wspomożenie udziału Stanów Zjednoczonych w wojnie.
1945 Koniec drugiej wojny światowej; Einstein przechodzi na emeryturę, lecz aż do śmierci zachowuje swój gabinet w Institute for Advanced Study.
1945 Maja doznaje wylewu i zostaje przykuta do łóżka; Einstein obejmuje funkcję przewodniczącego Nadzwyczajnego Komitetu Uczonych Atomistów; apeluje do ONZ o utworzenie Rządu Światowego, twierdząc, że jest to jedyny sposób utrzymania trwałego pokoju na świecie.
1948 4 sierpnia - w Zurychu umiera Mileva; lekarze oznajmiają Einsteinowi, że ma dużego tętniaka aorty brzusznej.
1950 18 marca - sporządza testament, wyznaczając Otto Nathana na jego wykonawcę oraz Otto Nathana i Helen Dukas na zarządców spuścizny. Po śmierci Otto i Helen całość spuścizny piśmienniczej ma zostać przekazana Uniwersytetowi Hebrajskiemu w Jerozolimie.
1951 Czerwiec - w Princeton umiera Maja.
1952 Einstein odrzuca propozycję zostania prezydentem Izraela.
1954 Zapada na anemię hemolityczną.
1955 11 kwietnia - w ostatnim własnoręcznie napisanym liście, skierowanym do Bertranda Russella, wyraża zgodę napodpisanie wspólnego apelu, wyzywającego wszystkie państwa świata do wyrzeczenia się broni jądrowej; 13 kwietnia następuje pęknięcie tętniaka; 15 kwietnia - zostaje hospitalizowany w szpitalu w Princeton; 18 kwietnia - o godzinie 1:15 w nocy Albert Einstein umiera w następstwie pęknięcia tętniaka aorty brzusznej o podłożu arteriosklerotycznym.