Rzeczownik
Rzeczownik to odmienna część mowy. Nazywa osoby, rzeczy, zwierzęta, rośliny, zjawiska. Odpowiada na pytania: kto? co? Każdy rzeczownik ma jeden określony rodzaj: męski, żeński lub nijaki.
Przykład
dom, pokój, mężczyzna, ołówek - rodzaj męski (r. m.)
pani, kość, kobieta, ekierka - rodzaj żeński (r. ż.)
okno, muzeum, pisklę, pole - rodzaj nijaki (r. n.)
Rzeczownik odmienia się przez przypadki i liczby. Dlatego w zdaniu występuje w różnych formach, np:
| Przypadek | Liczba pojedyncza (l. poj.) | Liczba mnoga (l. mn.) |
|---|---|---|
| Mianownik (M.) | klasa, zeszyt | klasy, zeszyty |
| Dopełniacz (D.) | klasy, zeszytu | klas, zeszytów |
| Celownik (C.) | klasie, zeszytowi | klasom, zeszytom |
| Biernik (B.) | klasę, zeszyt | klasy, zeszyty |
| Narzędnik (N.) | (z) klasą, (z) zeszytem | (z) klasami, (z) zeszytami |
| Miejscownik (Ms.) | (o) klasie, (o) zeszycie | (o) klasach, (o) zeszytach |
| Wołacz (W.) | klaso, zeszycie | klasy, zeszyty |
Uwaga! W narzędniku liczby pojedynczej w rodzaju żeńskim zawsze piszemy -ą, a w celowniku liczby mnogiej -om.
Przyimek to nieodmienna część mowy. W zdaniu wraz z rzeczownikiem tworzy wyrażenie przyimkowe.
Przykład w sklepie, nad rzeką, przy parku
Wyrażenie przyimkowe w zdaniu może określać:
• czasownik, Przykład: rysował na kartce,
• rzeczownik, Przykład: grzechotka dla dziecka,
• przymiotnik, Przykład: przyjemny dla oka.
Wyrażenie przyimkowe służy najczęściej do uzupełniania treści czasownika.
Rzeczowniki ze względu na znaczenie dzielimy na:
• własne i pospolite
- rzeczowniki własne - nazywają konkretne, jednoznacznie zidentyfikowane osoby, zwierzęta, krainy geograficzne itp., Przykład: Ania, Reksio, Grecja, Wisła.
Rzeczowniki te piszemy wielką literą.
- rzeczowniki pospolite - oznaczają osoby, zwierzęta, rzeczy i miejsca w sposób ogólny, jako jedne z wielu osób, rzeczy, zwierząt, miejsc tego samego rodzaju, Przykład: dziewczynka, pies, państwo, rzeka. Rzeczowniki te piszemy małą literą.
Żywotne i nieżywotne
- rzeczowniki żywotne - nazywają ludzi i zwierzęta, czyli istoty żyjące, Przykład: nauczyciel, babcia, myszka, Burek.
- rzeczowniki nieżywotne - nazywają wszystko, co jest nieożywione oraz rośliny, Przykład: ławka, słońce, róża, liście.
Osobowe i nieosobowe
- rzeczowniki osobowe - nazywają ludzi oraz istoty fantastyczne, Przykład: tata, piekarz, kosmita, Zosia.
- rzeczowniki nieosobowe - nazywają wszystko oprócz ludzi, Przykład: komin, kwiatek, papuga, tulipan.
W liczbie pojedynczej biernik jest równy dopełniaczowi, jeśli rzeczownik jest żywotny. Rzeczowniki nieżywotne mają biernik równy mianownikowi.
W liczbie mnogiej biernik jest równy dopełniaczowi, jeżeli rzeczownik jest osobowy. Rzeczownik nieosobowe mają biernik równy mianownikowi.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone na -ja, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej:
- po spółgłoskach s, z, c mają zakończenie -ji
Przykład misji, poezji, Francji
- po samogłoskach mają zakończenie -i
Przykład nadziei, kniei, zawiei
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone na -ia, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej po spółgłoskach t, d, r, l, k, g, ch mają zakończenie -ii.
Przykład bestii, komedii, awarii, folii, zoologii, monarchii
1. Niektóre rzeczowniki nazywają cechy. Rzeczowników tych używamy zamiast przymiotników.
Przykład Rycerze charakteryzowali się odwagą. (rzeczownik), Rycerze są zawsze odważni. (przymiotnik)
2. Wyrazy zakończone na -anie lub -enie, choć mają znaczenie podobne do czasowników, są jednak rzeczownikami odczasownikowymi. Odmieniają się tak jak rzeczowniki - Przykład spanie, chodzenie, robienie
Przeczenie nie z rzeczownikami piszemy łącznie. Przykład niezdyscyplinowanie, nieszczęście