System edukacji a potrzeby rynku pracy – kompatybilność ze standardami Unii Europejskiej

System edukacji a potrzeby rynku pracy – kompatybilność
ze standardami rynku Unii Europejskiej.

Funkcjonujący w Polsce system edukacji, regulowany ustawą o systemie oświaty z 1991r. Cechuje wiele wad determinujących zakres, kierunki i poziom wykształcenia do których zaliczamy:
- nadmiernie wyspecjalizowane, monolityczne kształcenie zawodowe na poziomie ponadpodstawowym,
- słabość powiązań z otoczeniem gospodarczym, w tym z regionalnym zapotrzebowaniem na kadry,
- brak systemu obiektywnej oceny jakości i efektywności kształcenia oraz standardów kwalifikacyjnych,
- niedostatecznie rozwinięte poradnictwo zawodowe,
- brak elastyczności ujawniający się słabością powiązań pomiędzy poszczególnymi etapami i formami kształcenia.

System ten nie przystaje do wymogów europejskich. Rozbieżność pomiędzy popytem na pracę (jej strukturą kwalifikacyjno-kwantytatywną) a jakościową stroną podaży zasobów pracy powoduje niebezpieczny typ bezrobocia – bezrobocie strukturalne mające zwykle charakter długotrwały a także występowanie bezrobocia wśród absolwentów.

Najważniejsze zmiany w szkolnictwie zawodowym w Polsce w latach dziewięćdziesiątych polegały na ograniczeniu rozmiarów kształcenia w szkołach zawodowych, z równoczesnym wzrostem odsetka uczących się w szkołach średnich, oraz rezygnacji z wąskich specjalności na rzecz kształcenia szerokoprofilowego. Istotną zmianą w systemie szkolnictwa było wprowadzenie nowego typu szkoły – liceum technicznego – oraz wzbogacenie go i poszerzenie o sieć szkół niepublicznych.

W Polsce ludzie są wykształceni ale często źle, ze względu na nieadekwatną w stosunku do nowych wymagań strukturę kwalifikacji, umiejętności i wiedzy. Zapewnienie pozycji konkurencyjnej na rynku pracy zależy od indywidualnych skłonności do podnoszenia poziomu wykształcenia oraz zwiększania kwalifikacji i umiejętności zawodowych pracobiorców i bezrobotnych, a także ich mobilności zawodowej czyli zdolności przystosowania się do zmiennego zapotrzebowania, jakie zgłaszają pracodawcy. Każda osoba aktywna zawodowo powinna mieć stworzone ku temu warunki w postaci dostępnego i odpowiedniego do wymagań systemu edukacji.

W odniesieniu do młodych osób szczególnie ważne jest zapewnienie im elastycznego, szerokoprofilowego nauczania, tak aby cechowała ich poliwalencja, czyli zdolność do wykonywania różnych jakościowo zadań pracy. Istotna jest także odpowiednia jakość doradztwa zawodowego, w którym preferowanym modelem powinien być model edukacyjny. Uzupełnieniem oferty edukacyjnej szkół powinien być rozbudowany i bardziej niż dotychczas przejrzysty rynek szkoleń połączony z pośrednictwem pracy. Dostosowanie szkół do warunków rynkowych jest jednym z ważniejszych problemów rzutujących na kształtowanie się równowagi na rynku pracy.

Najistotniejsze zmiany w systemie szkolnictwa wprowadziła oczywiście reforma edukacyjna z 1999r., której głównymi celami są:
- podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa przez upowszechnianie wykształcenia średniego i wyższego
- wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży
- sprzyjanie poprawie edukacji młodzieży.

Polska reforma edukacji zawodowej zmierza w innym kierunku niż w krajach UE, gdzie strategia rozwoju edukacji zawodowej, wynikająca z Traktatu Amsterdamskiego, przewiduje ograniczenie kształcenia ogólnego na rzecz zawodowego, rozszerzenie praktyk zawodowych i kształcenie dualne. W Polsce praktyczne ograniczenie kształcenia zawodowego może niekorzystnie wpłynąć na konkurencyjność, produktywność i jakość pracy polskiej gospodarki.

Wprowadzenie nowego typu szkoły – gimnazjum – może ograniczyć drożność systemu kształcenia i mobilność edukacyjną, szczególnie młodzieży i dorosłych ze środowisk wiejskich. Główną przyczyną utrudniającą ukończenie tam gimnazjum jest zła kondycja finansowa rodziców uczniów oraz duża najczęściej odległość gimnazjum od miejsca zamieszkania ucznia.

Odnawianiu, poszerzaniu i pogłębianiu kwalifikacji powinna służyć aktywność edukacyjna trwająca całe życie. Niestety w Polsce nie ma korzystnych warunków do realizacji edukacji permanentnej. Jej rozwój jest ograniczony przez brak powszechnych, wspieranych przez państwo programów kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego oraz nader skromne włączanie się pracodawców do procesów edukacyjnych.

Działania podejmowane w ramach polityki edukacyjnej powinny wynikać z przewidywanych zmian zapotrzebowania na kadry w przyszłości. Obecnie w Polsce nie stosuje się szczególnej metodologii prognozowania kształcenia. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty, MEN koordynuje i realizuje politykę oświatową państwa, współdziałając w tym zakresie z wojewodami oraz innymi jednostkami organizacyjnymi. Planowaniem naboru i prognozami na poszczególne lata zajmują się kuratoria oświaty w porozumieniu z samorządami terytorialnymi i urzędami pracy.

Kompleksowa koncepcja koordynacji edukacji zawodowej i rynku pracy wymaga współdziałania dwóch systemów: koordynacji bieżącej i koordynacji perspektywicznej. Koordynację bieżącą powinny zapewnić:
- monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych (stosowany także w Polsce)
- trójstronne lub dwustronne umowy szkoleniowe, dwustronne umowy między szkołami a zakładami pracy (w Polsce stopniowo wprowadzane)
- badanie i monitoring losów absolwentów szkół i kursów dokształcania (ograniczony zasięg w Polsce)

Metody te mają zbliżyć system edukacji zawodowej, strukturę i treści kształcenia do potrzeb szybko zmieniającej się gospodarki.

Koordynację perspektywiczną powinny zapewnić:
- prowadzenie stałych studiów nad perspektywiczną ewolucją zawodów i ich strukturą
- opracowanie perspektywicznej prognozy zapotrzebowania na kadry w przekrojach regionalnych.
Badania te potrzebne są aby dostosować działania edukacyjne do potrzeb pracy w długich okresach. Szczególne znaczenie ma tu skonstruowanie prognozy popytu na pracę wg zawodów, bez której nie da się dokonać daleko idących perspektywicznych zmian w rozmiarach i strukturze kształcenia. Do tego celu został powołany Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na pracę, pracujący przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych od 1998r. W wyniku jego prac ma powstać system prognozowania popytu na pracę w Polsce, będący zintegrowanym systemem informatycznym, służącym wspomaganiu procesu prognozowania zjawisk i zmiennych na krajowym oraz lokalnych rynkach pracy.

Powinien on umożliwiać:
- zastosowanie zróżnicowanych, komplementarnych metod prognostycznych
- monitorowanie i weryfikację prognoz długookresowych
- konstrukcję w trybie kroczącym prognoz krótko i średnioterminowych
- dostępność dla użytkowników.

Takie prognozy mają dużą rolę w projektowaniu rozwoju kształcenia kadr i planowaniu zmian w strukturze kształcenia zawodowego. Wspomagać mogą opracowywanie programów szkoleń na rynku pracy, kierowanych do bezrobotnych lub/i osób zagrożonych bezrobociem.

W krajach UE problem ten od wielu lat znajduje się w centrum zainteresowań i coraz więcej uwagi poświęca się tam opracowywaniu i wdrażaniu programów mających na celu podnoszenie kwalifikacji. Ofensywa kwalifikacyjna opiera się na założeniu, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest kluczem do zwiększenia zatrudnienia, zwłaszcza w związku z wprowadzaniem nowych technologii.

Biura Karier w roli pośrednika

W aktualnej sytuacji gospodarczej i zwiększającego się – także wśród absolwentów uczelni – bezrobocia, ważną rolę w systematycznym rozwiązywaniu problemów polskiego rynku pracy zaczynają pełnić Biura Karier, które są istotnym ogniwem łączącym studentów i absolwentów uczelni z rynkiem pracy, gdyż swoją działalność ukierunkowują przede wszystkim na potrzeby ludzi młodych w zakresie wspierania i ułatwiania jej startu zawodowego. Biura te z jednej strony wspomagają studentów w poszukiwaniu pracy (po lub w trakcie studiów) a z drugiej strony nawiązują i rozwijają kontakty z przedsiębiorcami, wypełniają w ten sposób lukę istniejącą w relacjach środowiska akademickiego i pracodawców w kwestiach zatrudnienia i rynku pracy. Biura karier stanowią więc interesującą ofertę pomocy dla studentów i absolwentów, jak i dla pracodawców poszukujących najlepszych kandydatów do pracy. Oferowana przez nie pomoc jest niemała i urozmaicona.

Trzeba przy tym zauważyć, że z pewnością najchętniej wszyscy będą korzystać z usług tych jednostek które cechuje profesjonalizm i ścisła współpraca z macierzystymi uczelniami, bowiem to one są w stanie zapewnić dopływ coraz lepiej i nowocześniej wyszkolonej kadry pracowniczej, a absolwentom umożliwić efektywne wykorzystanie posiadanej wiedzy i dostosować się do zachodzących zmian.

Doświadczenia już istniejących Biur Karier potwierdzają ich znaczną przydatność nie tylko w znajdowaniu miejsc pracy dla studentów i absolwentów ale także w korygowaniu programów kształcenia poprzez bieżące ich dostosowanie do oczekiwań pracodawców, dlatego też jednym z elementów programu „pierwsza praca” stanowiącego integralną część programu społeczno-gospodarczego rządu na lata 2003-05 jest stworzenie warunków zachęcających szkoły wyższe i inne podmioty do rozwoju i tworzenia tego typu placówek.