Gospodarka rolna
W gospodarce każdego kraju rolnictwo pełni szereg funkcji. Należą do nich:
Produkcja żywności – jest to podstawowa funkcja rolnictwa. Zarówno uprawa ziemi, jak i hodowanie zwierząt ma przede wszystkim na celu dostarczenie artykułów żywnościowych;
Wytwarzanie surowców dla przemysłu – rolnictwo dostarcza wielu naturalnych włókien, skór, kości i tłuszczów do przerobu w różnych gałęziach przemysłu. Przemysł spożywczy niemal w całości bazuje na surowcach pochodzących z rolniczej produkcji roślinnej i zwierzęcej. Rolnicze odpady stanowią dużą część tzw. biomasy, która jest odnawialnym źródłem energii;
Tworzenie miejsc pracy – w niektórych krajach w rolnictwie zatrudnionych jest 90% ludności zawodowo czynnej. Ogólnie im wyższy poziom rozwoju gospodarczego kraju, tym niższy procent ludności zatrudnionej w rolnictwie. Ilość osób czynnie pracujących w rolnictwie zależy również od struktury wielkościowej gospodarstw i stopnia mechanizacji;
Tworzenie produktu krajowego brutto – w krajach wysoko rozwiniętych udział rolnictwa w tworzeniu PKB nie przekracza 10%, w krajach słabo rozwiniętych bywa podstawowym źródłem dochodu państwa. Udział rolnictwa w tworzeniu PKB maleje wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego;
Udział w handlu zagranicznym – artykuły rolne przeważają w eksporcie krajów słabo rozwiniętych. Jeśli państwo wyspecjalizowało się w produkcji określonego artykułu rolnego, poszukiwanego na rynkach światowych, zaczyna on dominować w eksporcie kraju;
Mimo ogromnego rozwoju cywilizacyjnego rolnictwo w znacznym stopniu jest uzależnione od czynników przyrodniczych:
Klimat – dla rolnictwa największe znaczenie ma wielkość odpadów, długość okresu wegetacyjnego oraz stopień uspołecznienia;
Gleby – dla rolniczego użytkowania największe znaczenie ma żyzność i urodzajność gleby;
Ukształtowanie powierzchni – najkorzystniejsze są tereny płaskie i lekko faliste obszarów nizinnych, wyżynnych i kotlin śródgórskich,
Obszarami o rozwoju rolnictwa są tereny, na których nałożyły się: korzystne szczególnie dogodnych warunkach naturalnych dla ukształtowanie powierzchni, warunki klimatyczne i glebowe. Rejony te stanowią równocześnie największe obszary rolnicze świata.
Rozwój rolnictwa uzależniony jest od czynników demograficznych, ekonomicznych, kulturowych, społecznych i politycznych.
Zasoby siły roboczej – mierzone liczbą osób pracujących w rolnictwie, przypadających na 100 ha użytków rolnych. W krajach słabo rozwiniętych, w których stopień mechanizacji rolnictwa jest niewielki, przy małej liczbie osób zatrudnionych na 100 ha użytków rolnych, występuje niedobór siły roboczej. Jest to czynnik ograniczający rozwój rolnictwa. W krajach wysoko rozwiniętych, dzięki dużej mechanizacji prac, niski wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie nie wpływa na jego rozwój.
Własności ziemi – we współczesnym świecie dominuje własność prywatna, która jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi rolnictwa, ponieważ właściciel gospodarstwa jest osobiście zainteresowany jego rentownością. Wyjątkiem są kraje Ameryki Łacińskiej, Bliskiego Wschodu oraz Indie, gdzie zachowała się własność prywatna typu feudalnego. Właściciele ziemscy są tutaj zainteresowani osiągnięciem zysków bez zaangażowania własnego kapitału w podnoszenie poziomu rolnictwa. Dlatego płaci właścicielowi tzw. rentę, najczęściej w postaci udziału w zbiorach (50-80% zbiorów). Pozostające do jego dyspozycji środki nie pozwalają zatem na unowocześnienie produkcji w dzierżawionej części gospodarstwa. W wielu krajach system dzierżawy jest wielostopniowy.
Wielkość gospodarstw – barierą rozwoju gospodarstw jest rozdrabnianie rolnictwa. Zyski osiągnięte w małych gospodarstwach są zbyt niskie, aby z nich finansować zakup maszyn, środków ochrony roślin oraz specjalizację gospodarki rolnej.
Kultura rolna – poziom kultury rolnej decyduje o stosowaniu nowoczesnych metod produkcji oraz poziomie mechanizacji i chemizacji rolnictwa.
Poziom usług i przemysłu – usługi i przemysł są zapleczem naukowo- badawczym i technicznym rolnictwa. Mogą stanowić barierę rozwoju rolnictwa, np. przy braku produkcji odpowiednich maszyn lub niedostatecznej produkcji środków ochrony roślin i nawozów. Niedostatecznie rozwinięty przemysł rolno-spożywczy ogranicza rynek zbytu na płody rolne.
Polityka państwa – jest bardzo ważna w gospodarce rynkowej. Dotyczy systemów kredytowania, ustalania limitów produkcji i wynikających stąd cen na produkty rolne oraz ochrony własnego rolnictwa przez odpowiednią politykę celną.
Przyczyną zróżnicowania sposobów gospodarowania w rolnictwie są odmienne warunki naturalne, historyczne, kulturowe i ekonomiczne.
Gospodarka intensywna – charakteryzuje się dużymi nakładami kapitału i pracy żywej lub uprzedmiotowionej w celu uzyskania wysokich plonów.
Gospodarka ekstensywna – cechuje się małymi nakładami pracy i środków finansowych na jednostkę powierzchni lub sztukę przeliczeniową zwierząt.
Gospodarka towarowa – produkująca artykuły przeznaczone w całości na sprzedaż.
Gospodarka naturalna – produkcja rolna nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb żywnościowych właściciela gospodarstwa i jego rodziny.