Informacje do prezentacji: MUZYKA RENESANSU Renesans, czyli odrodzenie (1450 – 1600) był epoką odkrycia wartości greckich i rzymskich ideałów w sztuce, zwłaszcza w malarstwie i architekturze. W tym czasie dominowała wokalna polifonia a cappella. Główne jej formy to motet i msza. W XV wieku motet stał się formą muzyki kościelnej, liturgicznej. Każdy fragment tekstu opierał się na własnym motywie, który potem powtarzany był w innych głosach na zasadzie imitacji. Jednym z typów stał się motet izorytmiczny budowany na zasadzie powtarzania identycznych formuł rytmicznych. Msza śpiewana składała się z części stałych i zmiennych. Do stałych należą te, które tworzą podstawę formy muzycznej każdej mszy: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus wraz z Benedictus i Agnus Dei. Josquin des Pres, wielki mistrz muzyki renesansowej, którego dzieła osiągnęły indywidualny wyraz i przejrzystą technikę, uprawiał formy mszy, motetu i wielogłosowej pieśni (chanson). Renesans wprowadził do muzyki nowy element: harmonię. W średniowiecznej wielogłosowości myślano głównie o prowadzeniu linii melodycznej, współbrzmienie dźwięków było rzeczą drugorzędną. W muzyce renesansowej budowa wertykalna (pionowa) stała się równie ważna jak układ horyzontalny (poziomy). Na znaczeniu traciły tonacje kościelne, a działający we Włoszech teoretyk Gioseffo Zarlino ustalił zasady nowego systemu harmonicznego, opartego na tercjowej budowie akordów. Jedną z najwspanialszych postaci muzyki renesansowej był: Giovanni Pierluigi da Palestrina (ok. 1525—1594), najwybitniejszy twórca tzw. szkoły rzymskiej, której przedstawiciele działali bezpośrednio pod wpływem zaleceń papieskich. Palestrina genialnie łączył techniczne zdobycze szkół niderlandzkich z właściwą Włochom śpiewnością melodyki i w ciągu wiełu lat swojej twórczości doszedł do stylu idealnie zgodnego z potrzebami muzycznymi Kościoła, stylu budzącego zachwyt już u współczesnych. Pisał dzieła przeznaczone wyłącznie na chór a cappella.. Jest to niemal w całości muzyka kościelna — wokalna. Obok 105 mszy wymienić trzeba ponad 100 madrygałów (w tym ponad 30 świeckich), 202 motety i 68 offertoriów, nadto liczne lamentacje i litanie. Wśród mszy na czoło wybija się słynna sześciogłosowa Missa Papae Marcelli (poświęcona papieżowi Marcelemu II, ok. 1562). Styl muzyki Palestriny był uważany za wzorowy dla tradycji Kościoła (później określano ten styl jako„stile antico", styl dawny), a nieziemskie brzmienia chóralne Palestriny uznano za najważniejsze osiągnięcia epoki i porównywano z malarstwem Michała Anioła. Inny wielki mistrz renesansu, Orlando di Lasso (1532—1594), działał we Włoszech i we Francji. Twórczość Orlanda di Lasso obejmuje ponad 2000 kompozycji, w tym ok. 1200 motetów, 100 magnificatów i ponad 50 mszy. Był kompozytorem wysoce wszechstronnym i dzięki tej uniwersalności był podziwiany zarówno przez królów, jak i przez lud. Pisał także pasje, lamentacje i psalmy (z nich najsławniejsze są Psalmy pokutne Dawida), a także świeckie, cztero- i pięciogłosowe madrygały, villanelle, francuskie chansons, niemieckie Lieder. Twórczość Orlanda di Lasso oznacza szczytowy punkt rozwoju muzyki szkół niderlandzkich. W renesansie uprawiano również formy muzyki świeckiej. Były to albo pieśni proste, często strefowe, o tanecznym charakterze (ballata), albo pieśni znacznie bardziej kunsztowne, przeznaczone dla sfer wyższych (madrygał). Wyrafinowane harmonicznie madrygały pisał książę Gesualdo di Venosa (ok. 1560—1613), działający długie lata w Neapolu Jeśli w muzyce religijnej posługiwano się językiem łacińskim, to w muzyce świeckiej — już językiem danego narodu. Francuska chanson, włoskie villanelle, frottole czy madrygały, hiszpańska villancico, niemiecka Lied stały się podstawowymi formami świeckich pieśni. Śpiewano je w jako utwory chóralne a cappella lub pieśni na głos solowy z towarzyszeniem lutni. Mogły być przeznaczone na zespoły wokalno-instrumentalne, a czasem wykonywano je w czystej postaci instrumentalnej, do czego będzie wyraźnie zmierzać muzyka w następnym, barokowym okresie. W renesansie używano instrumentów: organy, lutnia, grupy instrumentów o podobnych kształtach, lecz różnych rozmiarach, np. grupa viol, czy fletów podłużnych, a także klawesyn i klawikord. POLSKA MUZYKA RENESANSOWA W Polsce renesans także okazał się okresem rozkwitu muzyki. Już w II połowie XV wieku pojawiały się wielogłosowe utwory do tekstów polskich (Chwała Tobie Gospodzinie czy O najdroższy kwiatku). W XVI wieku głównym ośrodkiem muzyki był Kraków. Działała tu kapela królewska, składająca się z wykształconych w muzyce cudzoziemców, oraz słynna kapela Rorantystów działająca przy Katedrze wawelskiej. Uprawiano muzykę kościelną i świecką, artystycznie nie ustępującą muzyce religijnej, często opartą na motywach ludowych. Polska nie była wówczas zaściankiem muzycznym. W repertuarze kapeli królewskiej znajdowały się obok dzieł polskich autorów również liczne dzieła twórców niderlandzkich, włoskich, francuskich i niemieckich. O stanie muzyki w Polsce świadczy repertuar tabulatur organowych (zbiorów utworów) Jana z Lublina (1537—48) i klasztoru Św. Ducha w Krakowie (1548). Znane były u nas nazwiska Josquina des Pres, Jannequina, Senfla, Festy. Muzyka szkoły niderlandzkiej wywarła na kompozytorów polskich wpływ równie silny jak później muzyka szkół włoskich. Do Polski przenikały te wpływy w różny sposób, bądź przez to, że nasi muzycy studiowali za granicą, bądź dzięki temu, że obcy muzycy działali w Polsce. Z wiekiem XVI wchodzimy w okres polskiego renesansu muzycznego. W Krakowie, gdzie już w połowie XV wieku pełne studia muzyczne pobierał Heinrich Finek (wym. hajnrich fink), jeden z wybitniejszych twórców niemieckich, dzieje się najwięcej. Ufundowana w 1543 przez Zygmunta I Starego kapela Rorantystów przy katedrze na Wawelu odegrała bodaj największą rolę w polskiej kulturze muzycznej XVI wieku. W pierwszej połowie XVI wieku działa Sebastian z Felsztyna (ok. 1485— po 1536) i Jerzy Liban (1464— po 1543). Msze pisali Marcin Leopolita, Krzysztof Borek (zm. 1574) i Tomasz Szadek (ok. 1550—1612), ale szczególne miejsce w muzyce religijnej XVI wieku zajmuje Wacław z Szamotuł. Trzeba tu też wspomnieć o Mikołaju Zieleńskim, kontynuatorze polichóralnej techniki szkoły weneckiej. Obok form religijnych szerzej zakrojonych, takich jak msza czy motet, uprawiano pieśń wielogłosową religijną i świecką. Tu na pierwszy plan wybija się Mikołaj z Krakowa jako twórca pieśni w stylu Josquina des Pres, związany z ruchem reformacyjnym Cyprian Bazylik, autor psalmów i hymnów, a zwłaszcza Mikołaj Gomółka. Muzykę instrumentalną reprezentują w Polsce w XVI wieku lutniści: Wojciech Długoraj, Jakub Polak i spolszczony Włoch Diomedes Cato, a także działający przez jakiś czas w Polsce Valentin Bakfark, Węgier. Ważną rolę odgrywają w ich muzyce tańce (polskie i obce), fantazje i ricercary; z tańców obcego pochodzenia popularnością cieszyły się tańce francuskie i włoskie. Muzykolodzy polscy wykryli w kilkudziesięciu zbiorach muzycznych pochodzących z Niemiec, Szwecji, Węgier, Czech, Holandii i Anglii przeszło 300 tytułów wskazujących na polski rodowód tańców. Złoty wiek muzyki polskiej nie opierał się zatem tylko na wykorzystywaniu obcych wzorów, ale i na obecności naszych melodii i tańców w kulturze innych narodów. W tym okresie pojawiają się w muzyce polskiej trzej twórcy, którzy potrafili wznieść się na wyżyny. Wacław z Szamotuł (ur. Po. 1520 zm. Ok. 1560) to nie tylko kompozytor, ale i poetapiszący w języku polskim i łacińskim. Z jego dorobku zachowało się niewiele. W Norymberdze wydrukowano dwa z trzech motetów „In te Domine speravi” (W Tobie Panie pokładam nadzieję) oraz „Ego sum pastor bonus„ (Jestem dobrym psaterzem). Jest autorem także 7 pieśni dysydenckich, o bogatej polifonii. Mikołaj Gomółka (ok. 1535-1591) jest autorem najpełniejszego zabytku polskiej muzyki renesansowej „Melodie na psałterz polski”. "Melodie na Psałterz polski" - kompozycja wydana po 1580 r. przez Drukarnię Łazarzową w Krakowie jest opracowaniem muzycznym "Psałterza Dawidowego" w przekładzie J. Kochanowskiego. Zbiór zawiera 150 krótkich utworów utrzymanych w układzie czterogłosowym. Psalmy mają niewielkie rozmiary, symetryczną, zwrotkową formę, realizowaną na ogół w fakturze "nota contra notam". Prostota opracowania jest bezpośrednim wynikiem przeznaczenia wykonawczego: odbiorców utworów - ludzi prostych. Kompozytor, oprócz zastosowania ciekawych rozwiązań natury czysto muzycznej, zadbał także o zgodność pomiędzy rytmiczną siłą akcentową a specyfiką i akcentacją języka polskiego. W celu zróżnicowania faktury Gomółka wykorzystał niemal wszystkie możliwe środki polifoniczne: imitację, wymianę i krzyżowanie głosów, homofonizację konstrukcji. W dawnej Polsce byl to pierwszy i jedyny utwór jednego kompozytora do tekstów w języku narodowym. Marcin zwany Leopolitą działał jako kompozytor o organista. Jest autorem kilkudziesięciu mszy i motetów, zachowały się jednak nieliczne np. pięciogłosowa „Missa paschalis” (Msza Wielkanocna) oraz pięć motetów religijnych. W renesansie używano instrumentów: organy, lutnia, grupy instrumentów o podobnych kształtach, lecz różnych rozmiarach, np. grupa viol, czy fletów podłużnych, a także klawesyn i klawikord. Pozdrawiam.
