Wpływ środków masowego przekazu na postawy i zachowania współczesnych licealistów.

Wpływ środków masowego przekazu na postawy i zachowania współczesnych licealistów.

1. WSTEP


Myślę, że wybrany przeze mnie temat pracy jest bardzo aktualny. W dzisiejszych czasach środki masowego przekazu mają coraz większe znaczenie. Ilu znamy ludzi, którzy nie mieliby dostępu do telewizora lub Internetu? Bardzo często środki masowego przekazu zastępują nam kontakt z rodziną, znajomymi. Wolimy porozmawiać na „chacie” niż spotkać się i podyskutować w cztery oczy. Tak jest dużo prościej, wygodniej – nie trzeba w ogóle ruszać się z domu. Wystarczy komputer i dostęp do sieci. W ten sposób jeden z najważniejszych składników więzi społecznej – kontakt „face to face” ma coraz mniejsze znaczenie.
Na wartości traci również najstarszy na świecie środek przekazywania informacji tzn. prasa. Obecnie znacznie częściej oglądamy wiadomości w telewizji czy sprawdzamy je w Internecie, niż bierzemy do ręki tradycyjną gazetę. Można by wysnuć wniosek, że za 100 lat w ogóle nie będziemy musieli umieć czytać, bo wszystko można będzie usłyszeć lub zobaczyć.

W dzisiejszych czasach zmienił się również sposób upowszechniania kultury. Coraz mniej ludzi chodzi do muzeów, galerii, teatru. Dzieła sztuki można najczęściej zobaczyć w reportażach telewizyjnych, bądź na stronach internetowych, a teatr? Po co ruszać się z cieplutkiego domu skoro coś równie ciekawego można obejrzeć w telewizji. Niestety właśnie taki sposób myślenia prezentuje coraz więcej młodych ludzi.

Nie chcę sugerować, iż środki masowego przekazu mają jedynie ujemne cechy. Są również bardzo pożyteczne. Trzeba tylko umieć z nich odpowiednio korzystać. Łatwość dostępu do informacji pomaga młodzieży w edukacji, pomaga w pracy. Możemy się bardzo szybko i łatwo komunikować z ludźmi na całym świecie, możemy nawiązywać nowe znajomości, wymieniać doświadczenia.

W niniejszej pracy postaram się pokazać zarówno wady jak i zalety środków masowego przekazu, z którymi mamy do czynienia w dzisiejszych czasach. Przedstawię również wyniki ankiety, którą przeprowadziłam wśród uczniów warszawskich liceów. Wyniki te postaram się porównać z wynikami badań przeprowadzonych w latach 80-tych przez Janusza Gajdę. W ten sposób będzie można zobaczyć czy i jak zmieniło się w ciągu ostatnich dwudziestu lat postrzeganie roli środków masowego przekazu w życiu młodzieży licealnej.


2. CZYM SA SRODKI MASOWEGO PRZEKAZU. KRÓTKA ICH HISTORIA



Według encyklopedii PWN „środki masowego przekazu są to urządzenia lub instytucje, za pomocą, których kieruje się pewne treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności. Zalicza się do nich wysokonakładową prasę, radio, telewizję, fonografię, Internet etc. Środki masowego przekazu w wysokim stopniu określają charakter kultury masowej swoich odbiorców.”
Z kolei według projektu ustawy z 2001 roku dotyczącego zakazu promowania przemocy w środkach masowego przekazu „przez określenie „produkty środków masowego przekazu” rozumie się programy radiowe i telewizyjne, filmy dokumentalne, fabularne, rysunkowe, a także filmy wykonane innymi technikami, strony internetowe oraz periodyki prasowe skierowane do szerokiej publiczności w tym także dzieci i młodzieży.”
W niniejszej pracy skupię się na czterech rodzajach masmediów. Będą to prasa, radio, telewizja oraz Internet. Oto krótka historia każdego z wymienionych mediów.

Prasa. Za jej poprzednika uważa się drukowane gazety ulotne – jedną z pierwszych był drukowany w 1493 roku przekład listu Krzysztofa Kolumba o odkryciu Ameryki. Na rozwój prasy wpływały od początku czynniki społeczno – polityczne i gospodarcze, dlatego też w XVII wieku jej główne ośrodki znajdowały się w Niemczech i Holandii – istotną rolę miały tu spory na tle religijnym i społecznym. W XVIII wieku centrum prasy znalazło swoje miejsce w Wielkiej Brytanii – wpływ miała rewolucja przemysłowa i rządy parlamentarne – oraz Francja – gdzie w okresie przedrewolucyjnym z prasy korzystała głównie opozycja w celach propagandowych. Również w XVIII wieku zaczęły powstawać gazety codzienne, a niektóre z nich ukazują się do dziś. Przykładem może być londyński „The Times”.
W XIX wieku rozwojowi prasy sprzyjało dodatkowo kształtowanie się demokracji parlamentarnej, ruchów narodowych, rozszerzenie praw wyborczych, upowszechnienie oświaty, a także znaczny postęp w drukarstwie. W XIX wieku prasa rozwinęła się także poza Europą i USA – nowoczesna prasa w językach narodowych pojawiła się w Azji, Afryce oraz w języku angielskim w Australii.
W XX wieku prasa stała się przemysłem na masową skalę(np. w 1990 roku na świecie ukazywało się ponad 9220 gazet codziennych).

Radio. Jest to środek masowego przekazu, który rozpowszechnia audycje adresowane do różnorodnego i nieograniczonego kręgu słuchaczy. Radio góruje nad prasą szybkością informowania, dostępnością dla analfabetów (co miało szczególnie duże znaczenie na początku XX wieku, gdy dużo ludzi nie umiało czytać). Jest narzędziem kształtowania opinii publicznej i postaw wśród słuchaczy.
Pierwszą audycję radiową nadano w lipcu 1914 roku w Belgii. Początkowo odbiorniki radiowe były wykorzystywane głównie w celach wojskowych, ale już w 1926 roku w Europie działały 123 radiostacje dostępne dla wszystkich posiadaczy radioodbiorników.

Telewizja. Pierwsze sygnały przesyłania obrazu powstały w drugiej połowie XIX wieku (sam przekaz odbywał się przewodowo). Prace nad telewizją bezprzewodową podjęto w XX wieku. Pierwszą stację nadawczą uruchomiono w USA w 1929 roku. Szybki rozwój telewizji nastąpił po II wojnie światowej. Programy telewizji kolorowej wprowadzono po raz pierwszy w USA w 1956 roku.

Internet. Jest środkiem masowego przekazu, który najbardziej przyczynił się do wprowadzenia pojęcia globalnej wioski. Internet to rozległa sieć łącząca ze sobą miliony komputerów na całym świecie. Za początek eksperymentalnego Internetu uważa się rok 1977, kiedy to w USA pierwszy raz skutecznie połączono siecią kilka komputerów w różnych częściach kraju. Polska została przyłączona do Internetu w 1991.

3. SRODKI MASOWEGO PRZEKAZU JAKO SWOISTE SRODOWISKO WYCHOWAWCZE MLODEGO CZLOWIEKA


Fakt, iż środki masowego przekazu mają wpływ na psychikę młodych ludzi nie powinien zostawiać żadnych wątpliwości. Myślę, iż najpierw powinnam zdefiniować, czym jest „wpływ”.
Według Janusza Gajdy wpływ jest to długotrwały proces, który przejawia się w szeregu nieraz bardzo trudno uchwytnych zmian dotyczących postaw, ocen moralnych, etycznych etc.
Według Hildy Himmelwelt możemy wyróżnić trzy rodzaje wpływu:
a) bezpośredni – natychmiastowe oddziaływanie na odbiorcę (wywierany przez min. Filmy, programy telewizyjne, słuchane informacje bądź też artykuły przeczytane za pośrednictwem prasy lub Internetu.)
b) kumulatywny – działa na zasadzie drążenia. Wpływ kumuluje się i powoduje zmiany w psychice. Wpływ tego rodzaju wywołany jest przez cykliczne programy o podobnych treściach, np. seriale, słuchowiska radiowe etc.
c) podświadomy – początkowo nieodczuwalny, po pewnym czasie uaktywnia się ze zwielokrotnioną siłą. Bardzo często tym rodzajem wpływu posługuje się szeroko rozpowszechniona w dzisiejszych czasach reklama. Często nie zdajemy sobie sprawy, iż niektóre przekazywane treści – choć wydają się mało istotne – zapadają nam głęboko w pamięci a później decydują o naszym zachowaniu.

Jednym z pytań, które zadałam w przeprowadzonej przeze mnie ankiecie było: czy środki masowego przekazu wpływają na postawę moralną współczesnej młodzieży. Muszę przyznać, iż wyniki nieco mnie zaskoczyły. Wydawałoby się, iż na to pytanie wszyscy bez głębszego zastanowienia powinni odpowiedzieć twierdząco. Tak też zrobiły wszystkie pytane uczennice liceów. Jednak inaczej było w przypadku chłopców. 20% z nich stwierdziło, iż mass media nie mają żadnego wpływu na psychikę młodych ludzi. Argumentowali to na dwa sposoby: jedni mówili, że ludzie mają własne poglądy na świat i nie czerpię ich z radia czy telewizji; inni uważali, iż ludzie nie wierzą w to, co widzą w telewizji, telewizja nie jest od umoralniania.
Mimo wszystko większość ankietowanych stwierdziła, iż media wpływają na psychikę młodzieży. Jednak znowu da się zauważyć wyraźną różnicę w argumentacji kobiet i mężczyzn. Dziewczyny zwracały uwagę na działanie środków masowego przekazu na podświadomość – głównie przemoc, która w mediach pokazywana jest coraz częściej i ma coraz brutalniejszy charakter. Innym często używanym argumentem był fakt, iż młodzi ludzie starają się utożsamiać z postaciami oglądanymi na szklanym ekranie.
Chłopcy z kolei zwracali uwagę na łatwą dostępność oraz fakt, że media osaczają młodych zewsząd i ci nie mają możliwości nie ulegać wpływom.

Dowodem na to jak środki masowego przekazu – a szczególnie zawarta w nich przemoc – mogą wpływać nie tylko na postawy, ale także na czyny młodych ludzi może być morderstwo kilkunastu nauczycieli w jednym z niemieckich miasteczek. Zbrodnia ta wstrząsnęła opinią publiczną kilka lat temu. Udowodniono, że film pt. „Urodzeni mordercy” Oliviera Stone’a z 1994 roku zainspirował Roberta Steinhausera do popełnienia morderstwa.

Młodzi ludzie po prostu nie zdają sobie sprawy, jakie spustoszenie w ich psychice mogą spowodować brutalne filmy czy gry komputerowe. Te ostatnie w dzisiejszych czasach mają negatywne znaczenie – dotyczy to szczególnie chłopców. Jak wykazała przeprowadzona przeze mnie ankieta (która potwierdziła wcześniejsze badania J. Gajdy) właśnie chłopcy mają więcej wolnego czasu i większość z nich poświęca go na gry komputerowe. Dalsze miejsce zajmują spotkania ze znajomymi czy oglądanie telewizji.
Wśród pytanych dziewcząt najpopularniejszymi rozrywkami w wolnym czasie były spotkania z przyjaciółmi oraz czytanie książek.
W większości dostępnych na rynku gier komputerowych dominuje przemoc, w postaci zabijania, oszukiwania etc. Również kilka lat temu niemiecki nastolatek zamordował w szkole dwoje uczniów. Policja udowodniła, że zrobił to korzystając ze strategii popularnej gry „Counter strike”. Nie chcę powiedzieć, że każdy grający w tę grę zaraz wyjdzie na ulice i zacznie strzelać, tym nie mniej jednostki, które są dosyć słabe psychicznie i nie są im przy tym przekazywane odpowiednie wartości przez grupy pierwotne czy grupy odniesienia, mogą sugerować się wartościami udostępnionymi przez sztucznie wytworzony (wirtualny) świat. Wartości podawane do publicznej wiadomości przez media (w tym również gry komputerowe czy filmy) mogą oni przyjąć za swoje.
„W listopadzie 2002 roku dwudziestoczteroletni Koreańczyk Kim spędził 86 godzin w kawiarence internetowej grając na komputerze. W tym czasie nie jadł, nie pił. Nałóg ten przepłacił życiem.” Jest to oczywiście skrajny przypadek, ale nie odosobniony. Myślę, iż nie ma wielu osób uzależnionych od gier w tym stopniu, tym nie mniej takie przypadki tylko potwierdzają, że gry komputerowe mogą mieć ogromny wpływ na psychikę młodych ludzi.
Aby zapobiec takim właśnie skutkom nieprawidłowego korzystania z mediów na całym świecie zaczęły powstawać ustawy o zakazie promowania przemocy w mediach. W Polsce projekt takiej ustawy trafił do sejmu z inicjatywy obywatelskiej w 2001 roku. Według tej ustawy wprowadza się „zakaz emisji w godzinach od 6.00 do 22.00 we wszystkich stacjach telewizyjnych i radiowych nadających w Rzeczpospolitej Polskiej programów, w których zawarta jest przemoc lub obsceniczność. (…) Kto narusza zakazy wynikające z ustawy podlega grzywnie, karze ograniczenia lub pozbawienia wolności do roku”
Niestety mimo wszystko przemocy w środkach masowego przekazu jest dużo – nawet w godzinach, w których nie powinno jej być wcale.


4. ROLA SRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU W SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ MLODYCH LUDZI


Według G.A. Almonda i G.B. Powella nie można nie dostrzec roli, jaką media pełnią w kształtowaniu socjalizacji politycznej. „Obok systematycznego podawania informacji o aktualnych i nadzwyczajnych wydarzeniach politycznych środki masowego przekazu w toku długotrwałego oddziaływania kształtują podstawową „mapę poznawczą” jednostki. Pewne fakty są uwydatniane inne – nie. Pewne symbole umieszczane w kontekście emocjonalnym, a odpowiadające im zjawiska otrzymują zabarwienie uczuciowe.”

Wiadomo nie od dziś, że media są w znacznym stopniu dobrym narzędziem propagandy. Poprzez właściwy dobór informacji, ich kolejność oraz czas (w przypadku prasy długość tekstów) poświęcony na przekazanie konkretnych wiadomości można oddziaływać na wiedzę i postrzeganie informacji przez odbiorców. W dzisiejszych czasach, kiedy mamy do czynienia z niezwykłą mnogością środków masowego przekazu (odbieramy po kilkadziesiąt lub więcej programów telewizyjnych, mamy praktycznie nieograniczony dostęp do gazet i czasopism wydawanych na całym świecie), trudniej jest manipulować informacjami. Jednak biorąc pod uwagę, iż każdy człowiek pracujący w radiu, telewizji czy gazecie ma jakieś konkretne poglądy na otaczający go świat bardzo trudno jest stworzyć zupełnie obiektywne źródło informacji. Każda ze stacji telewizyjnych, radiowych poświęca więcej czasu jakimś konkretnym wiadomościom w ten sposób kierując naszym sposobem myślenia. Ludzie po obejrzeniu wiadomości, której poświęcono dużo czasu w serwisie informacyjnym często uważają ją za najistotniejszą. Bardziej dociekliwi zapoznają się z kilkoma różnymi serwisami informacyjnymi. Wtedy mamy przedstawione te same wydarzenia z różnych punktów widzenia. W takiej sytuacji odbiorcy ci opierając się na własnej wiedzy, poglądach, a także korzystając z wpływu, jaki wywierają na nich grupy odniesienia, sami decydują, które wiadomości uznają za prawdziwe, a które odrzucą. Jest jednak duża grupa ludzi, których głównym źródłem poglądów i opinii są właśnie środki masowego przekazu, albo też nie mają oni czasu na studiowanie kilku dziennie źródeł informacji. Z reguły mają oni swoje ulubione gazety, stacje telewizyjne czy portale internetowe, na których bazuje ich wiedza o bieżących wydarzeniach. W tej sytuacji przyjmują do wiadomości to, co usłyszą lub zobaczą w tym

Elliot Arronson pisze, iż „producenci dzienników mają ogromny wpływ na nasze opinie, po prostu przez swoje decyzje o tym, które wydarzenia pokazać i ile czasu im poświęcić.(...) Jednym z głównych czynników decydujących o tym, które wiadomości trafią do dziennika jest wartość widowiskowa poszczególnych wiadomości.” To samo tyczy się informacji w prasie, radiu czy Internecie. Ułożone są tak, żeby na początku zainteresować czymś strasznym, niezwykłym, a dopiero na końcu znajdują się informacje równie ważne, ale zwyczajne, niebudzące specjalnych kontrowersji. W ten sposób wiadomości gorsze, smutniejsze (np. morderstwa, wypadki etc.) mogą łatwiej utkwić nam w pamięci, kierować naszymi opiniami. Ta sama zasada ma miejsce przy podawaniu informacji politycznych – jedne są ciekawsze dla przeciętnego odbiorcy, a inne, choć ważne – są zwyczajne, nie zasługują na poświęcenie im cennego czasu antenowego. W ten sposób wielu młodych ludzi kształtuje swoje polityczne poglądy przez pryzmat afer wstrząsających opinią publiczną, o których w mediach jest bardzo głośno.



5. ZALETY SRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU


Jak już wspominałam we wstępie środki masowego przekazu mają również zalety i mogą mieć pozytywny wpływ na swoich odbiorców. Według J. Gajdy możemy wyróżnić następujące funkcje środków masowego przekazu (autor przedstawiał to na przykładzie telewizji)
a) upowszechnianie różnorodnych treści (informacyjna, edukacyjna, estetyczna)
b) funkcja ludyczna (rozrywkowa, relaksowa)
c) funkcja stymulująca (wychowawcza)
d) funkcja wzorcotwórcza (wychowawcza, edukacyjna)
e) funkcja interpersonalna (informacyjna) .
Funkcje wymienione przez J. Gajdę pojawiły się w opiniach ankietowanych przeze mnie licealistów. Przytoczę niektóre ich opinie. Wszyscy ankietowani zwracali uwagę przede wszystkim na informacyjną funkcję mass mediów. Szczególnie zgodni w tej kwestii okazali się chłopcy, którzy w ten sposób odpowiedzieli niemal w 100%. Dziewczyny natomiast uzależniły swoją odpowiedź od rodzaju mediów. W przypadku prasy zwracały uwagę na funkcję informacyjną. Natomiast, jeśli chodzi o radio, telewizję i Internet zwracają również uwagę na funkcję rozrywkową i edukacyjną (szczególnie filmy przyrodnicze, historyczne i popularno naukowe).
Wszyscy za istotną uznali dostępność środków masowego przekazu (co dotyczy szczególnie prasy, radia i telewizji).
Ciekawe, że według badań J. Gajdy z 1987 roku młodzież licealna zwracała uwagę na kulturotwórczą rolę mediów, natomiast dzisiaj funkcja ta spada na dalszy plan (zwróciło na nią uwagę jedynie kilkoro pytanych.)
Oczywiście wszystkie wymienione zalety mediów będą rzeczywiście zaletami, jeżeli będą umiejętnie wykorzystywane. Wspominałam już jak może skończyć się oglądanie programów zawierających nieodpowiednie dla młodego, podatnego na wpływy człowieka, treści.


6. NIEUMIEJETNE KORZYSTANIE Z MEDIÓW

O tym, jak może wpływać na psychikę młodych ludzi nieodpowiednie używanie mediów, pisze w swojej książce pt. „Medioci” Mariusz M. Czarniecki. Według niego tytułowym mediotą jest bezkrytyczny i bezwolny odbiorca mediów. Jest on zjawiskiem kulturowym epoki mediów i cyberprzestrzeni. „Ludzie mający 15-16 lat nie zastanawiają się zbyt głęboko zarówno nad kwestiami przeszłymi oraz perspektywicznymi, myślą chwilą, potoczną modą, pod impulsem doraźnego nastroju, ulegają propagandowym fluidom wysyłanym przez media”.
Autor zwraca uwagę na system kształcenia młodych ludzi, który sprawia, iż rozumieją oni coraz mniej z przekazywanych im informacji. „Współczesne dziecko przystępując do egzaminu w formie testu musi z kilku podanych odpowiedzi wybrać prawidłową. Wystarczy zatem, aby uczeń potrafił zidentyfikować wyuczony na pamięć schemat, który wbił sobie do głowy. W podobny sposób media wbijają do głowy swoim odbiorcom – czytelnikom, telewidzom, radiosłuchaczom, internatom, swoje, jakże często zmanipulowane i przeinaczone stereotypy pojęciowe.” Młodzi ludzie uczeni tylko i wyłącznie rozwiązywania testów nie są zdolni do samodzielnego, twórczego myślenia, nie potrafią rozwiązywać problemów i zadań. Nie myśląc twórczo młodzież bezwiednie przyswaja treści przekazywane w mediach, nie potrafi sama się do nich ustosunkować. Właśnie dlatego środki masowego przekazu mają tak duży wpływ na młodzież.
Według Stanisława Juszczyka, profesora Uniwersytetu Śląskiego „W niektórych filmach nawet śmierć traci swą grozę (…) śmierć medialna wsączyła w naszą podświadomość poczucie swej relatywności, odwracalności, bezbolesności.”
Negatywny wpływ mediów na psychikę młodego człowieka opisałam już w części 3 tej pracy na przykładzie gier komputerowych i filmów pokazywanych w telewizji.



7. ZAKONZCZENIE. PODSUMOWANIE

Myślę, że w niniejszej pracy wykazałam, iż środki masowego przekazu mają wpływ na kształtowanie postaw i zachowań współczesnych licealistów. Skupiłam się na tej konkretnej grupie społeczeństwa, co nie znaczy, że nie mają one wpływu na inne grupy wiekowe.
Aktualnym pozostaje pytanie czy możliwe jest stworzenie dobrych mediów, jak powinny one wyglądać. Według cytowanego już wielokrotnie M. Czarnieckiego, „dobre media powinny przede wszystkim podobnie jak lekarz nie szkodzić. Powinny żyć prawdą.(…) Obecnie środki masowego przekazu bardzo często zamazują i wypaczają obraz świata, ponieważ dbają nie o człowieka, ale wyłącznie o swój interes finansowy oraz o względy najsilniejszego aktualnie politycznego układu władzy.” Nie sądzę, żeby w dzisiejszych czasach możliwe było stworzenie mediów zupełnie niezależnych od układów politycznych, ale powinniśmy do tego dążyć.

Po przeanalizowaniu całej pracy nasuwa się wniosek, iż zdecydowanie młodzi ludzie powinni być kontrolowani już od najmłodszych lat przy korzystaniu z mediów. Niech stanowią one źródło wiedzy, będą dobrą rozrywką, a nie czynnikiem powodującym przemoc. Ustawy, które wprowadzane są przez władze nie są skuteczne. Powinny być przede wszystkim przestrzegane z całą stanowczością. Jeżeli ten cel nie zostanie osiągnięty, to nadal będziemy mieli do czynienia z przeważającym negatywnym wpływem mass mediów na młodych ludzi.
Warto, aby postęp cywilizacyjny, który w dzisiejszych czasach został osiągnięty przede wszystkim ludziom służył i pomagał w codziennym życiu, a nie im szkodził. „Masmedia przez swoją ogólno dostępność, powinny odgrywać ogromną rolę w budowaniu moralności społecznej.” Stwórzmy, więc warunki ku temu i postarajmy się, żeby zdobycze techniki (np. Internet) nie wpłynęły na diametralną zmianę systemu wartości wśród młodych członków naszego społeczeństwa.


BIBLIOGRAFIA

Almond G. A., Powell G. B., Kultura polityczna, w: Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975, s. 592
Czarniecki M. M., Medioci, Warszawa 2003
Encyklopedia PWN
Gajda J., Środki masowego przekazu w wychowaniu, Warszawa 1987
Gajda J., Telewizja młodzież kultura, Warszawa 1987, s. 35-36
Polityka, nr 49 (2379), 7 grudnia 2002, s 3 – 8