Formy ochrony przyrody – na przykładzie Gdyni

Celem ochrony przyrody w Polsce jest utrzymanie na chronionym obszarze naturalnych procesów przyrodniczych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody. Jest też ruchem społecznym starającym się o podniesienie poziomu uświadomienia ludzi w postulowanym kręgu zagadnień. Jest to niezmiernie ważne zadanie, ponieważ człowiek, operując w przyrodzie coraz potężniejszymi środkami technicznymi, powinien ponosić odpowiedzialność za sposób i następstwa stosowania tych środków.
W tym celu tworzy się parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu. Jak również tworzy się pomniki przyrody i obejmuję się ochroną zarówno gatunki roślin jak i zwierząt na wymarciu.
W Polsce znajdują się 23 parki narodowe, które są najważniejszym składnikiem ochrony przyrody. Park narodowy jest to obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmieniony przez działalność gospodarczą człowieka, obejmujący jeden lub więcej ekosystemów, charakteryzujący się nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi najwyższą formę ochrony przyrody.
Powierzchnia parku nie może być mniejsza niż 1000 ha, z wyjątkiem pojedynczych wysp (w Polsce ponad 500 ha). W jego obrębie wydziela się obszary objęte ochroną ścisłą, które są wyłączone całkowicie spod ingerencji człowieka, oraz obszary objęte ochroną częściową, gdzie świadomie prowadzi się gospodarkę zmierzającą do przywrócenia stanu naturalnego, stosując zabiegi pielęgnacyjne i hodowlane. Wokół parku narodowego wyznaczona zostaje otulina.

Celem utworzenia parku narodowego jest:
poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru, razem z warunkami jego funkcjonowania,
odtworzenie zdegradowanych lub zupełnie zanikłych ogniw rodzimej przyrody,
służenie badaniom naukowym,
udostępnienie dla turystyki poznawczej oraz edukacji.

Przykłady Parków Narodowych:
Największy: Biebrzański 1993
Najmniejszy: Ojcowski 1956
Najstarszy: Białowieski 1947
Najmłodszy: Bory Tucholskie 1996; Narwiański 1996

Rezerwat przyrody jest to obszar objęty prawną ochroną dla zachowania ekosystemów naturalnych lub pół-naturalnych, mających istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej. Rezerwaty charakteryzują się jednorodnością ekosystemów. Wyróżnia się rezerwaty: ścisłe (wykluczenie jakiejkolwiek ingerencji człowieka) i częściowe (dopuszczone pewne zabiegi gospodarcze). Na terenie Gdyni występują trzy rezerwaty przyrody:

Rezerwat przyrody „Kępa Redłowska”
Rezerwat „Kępa Redłowska”, jest jednym z najstarszych w Polsce. W ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Gdańsku, rezerwat ten jest określony jako krajobrazowy, podlegający ochronie częściowej. Rezerwat, obecnie zajmujący powierzchnię 120 ha, utworzono w celu ochrony „wszelkich tworów przyrody”. Za główne walory przyrodnicze rezerwatu, uważane są:
- naturalny i seminaturalny krajobraz nadmorskiej, polodowcowej kępy wysoczyzny morenowej
- pozostałości seminaturalnych i zbliżonych do naturalnych zbiorowisk leśnych, reprezentowanych przez żyzną buczynę niżową, kwaśną buczynę niżową, acydofilny las bukowo-dębowy (kwaśna dąbrowa)
- aktywny klif z zespołem procesów geomorfologicznych oraz biologicznych typowych dla dynamicznych układów roślinnych
- jarząb szwedzki- gatunek podgalający całkowitej ochronie, wpisany jest na czerwona listę roślin zagrożonych wyginięciem w Polsce.
Najbardziej charakterystycznym elementem rezerwatu jest klif, występujący w różnych postaciach wzdłuż jego całej, morskiej granicy. Dwa aktywne odcinki klifu określane są jako klif orłowski (część południowa) i klif gdyński (część północna). Inicjowanie przez abrazje morską obrywy i osuwiska klifu, prowadzą do cofania się ściany klifu. Najbardziej znany i najpiękniejszy krajobrazowo jest klif Cypla Redłowskiego. Na pozostałych odcinakach, brzeg w granicy rezerwatu ma głównie charakter klifu martwego, reprezentowanego przez zalesione zbocze wysoczyzny morenowej.
Bardzo zróżnicowana jest szata roślinna rezerwatu. Stwierdzono tu występowanie 390 gatunków roślin naczyniowych, w tym 17 gatunków prawnie chronionych. Najbardziej charakterystycznym zbiorowiskiem nieleśnym na klifie są zarośla rokitnika.

Rezerwat przyrody „Cisowa”
Rezerwat ten został utworzony w 1983 roku. Jest to rezerwat leśny, częściowy, o powierzchni 24,76 ha. Celem ochrony jest zachowanie fragmentu buczyny pomorskiej i łęgu jesionowo- olszowego oraz stanowisk roślin chronionych i rzadkich. Rezerwat obejmuje dno Doliny Cisówki (Cisowskiej Strugi), na odcinku ok.1200 m. i lewostronne zbocze doliny.
W obrębie rezerwatu dolina jest całkowicie zalesiona. Zbiorowiskiem dominującym powierzchniowo i decydującym o charakterze rezerwatu jest żyzna buczyna niżowa, występująca na terasach doliny i całym jej zboczu. Drzewostan jest najczęściej jednogatunkowy, złożony wyłącznie z buczyny. Głównym gatunkiem budującym drzewostan jest olsza czarna z domieszką jesiona wyniosłego i z niewielkim udziałem gatunków innych drzew. We florze rezerwatu stwierdzono występowanie 193 gatunków roślin naczyniowych, w tym 6 gatunków prawnie chronionych i 12 gatunków rzadko występujących w skali regionu (w tym 4 gatunki górskie).

Rezerwat przyrody „ Kacze Łęgi”
Rezerwat ten powstał w 1983 roku. Jest to rezerwat leśny, częściowy o powierzchni 8,97 ha - obejmuje on fragment dna Doliny Kaczej. Głównym celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie naturalnego łęgu wiązowego ze starym drzewostanem, który obecnie należy do rzadkości. Łęg ten zajmuje prawie całą powierzchnie rezerwatu. Kacza na jego terenie jest płytkim ciekiem, o zmiennym charakterze koryta, miejscami wyraźnymi przejawami wzmożonej erozji bocznej. W drzewostanie łęgu dominują olsza czarna i jesion wyniosły. Do obcych gatunków należy świerk zwyczajny. Łęg charakteryzuje się niezbyt obfitym podszyciem, składającym się głównie z krzewów typowych dla lęgów jesionowych i bardzo bujnego, wielogatunkowego runa zielnego. Ważną cechą fitocenoz łęgu jest udział gatunków podgórskich i górskich. We florze rezerwatu stwierdzono występowanie 154 gatunków roślin naczyniowych, w tym 2 gatunków prawnie chronionych i 6 rzadko występujących w skali regionu.

W Gdyni przewidziane jest utworzenie kolejnego rezerwatu przyrody - „Swelinia” oraz morskiego rezerwatu przyrody przy Kępie Redłowskiej.

Park krajobrazowy jest to obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. Wokół parku krajobrazowego może być utworzona otulina (strefa ochronna), zabezpieczająca park przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Na terenie Gdyni znajduje się część Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego:

Trójmiejski Park Krajobrazowy (TPK)
Park ten utworzony został w 1979 roku. Obecnie jego powierzchnia wynosi 20 312 ha. TPK obejmuje porośniętą lasami strefę krawędziową i fragmenty wierzchowiny wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego między Gdańskiem a Wejherowem. Tworzą go dwa rozległe kompleksy, które na obszarze Gdyni rozcina zurbanizowany pas terenu w rejonie Wielkiego i Małego Kacka. Specyfikę przyrodniczą TPK podkreślają przede wszystkim bardzo duże urozmaicenie ukształtowania terenu i bogactwo lasów- zajmują one 90% powierzchni lasu.
Strefa krawędziowa wysoczyzny pojeziernej to obszar silnie rozcięty erozyjnie, z bardzo interesującymi i atrakcyjnymi krajobrazowo dolinami. Warunki geomorfologiczne w połączeniu z występowaniem rozległych kompleksów leśnych, tworzą tu unikatową strukturę przyrodnicza w skali Niżu Europejskiego. Osobliwością obszaru TPK, jest bogata flora roślin górskich i reliktów glacjalnych. Licznie reprezentowane są gatunki roślin rzadkich oraz chronionych. Do najcenniejszych obiektów florystycznych należą jeziora lobeliowe: Pałsznik i Wygoda (poza granicami Gdyni). W TPK występuje bardzo liczna i zróżnicowana gatunkowo fauna: oprócz wielu dużych i średnich ssaków- drobne gryzonie i ptaki (około 150 gatunków).

Pomnik Przyrody to objęty ochroną prawną twór przyrody ożywionej lub nieożywionej, bądź ich zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami naukowymi, krajobrazowymi, historyczno-pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi.
Do pomników przyrody żywej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew. Natomiast w granicach Gdyni występuje 36 pomników przyrody, z czego 33 obiekty to drzewa, dwa- głazy narzutowe i jeden- pnącze. Większość z nich położona jest na terenach leśnych strefy krawędziowej.
Na terenie Gdyni znajduje się osiem zespołów zabytkowej zieleni, które wpisane są w rejestr Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku:
- Kamienna Góra
- Pensjonat „Belweder” (ul. Korzeniowskiego 9, Kamienna Góra)
- „Stary Dwór” (ul. Korzeniowskiego 12, Kamienna Góra)
- Kolibki (zespół dworsko- parkowy przy al. Zwycięstwa 291, Kamienna Góra)
- Park przy Folwarcznej (ul. Folwarczna 2, Mały Kack)
- Ogród przy Banku Gdańskim ( ul.3 maja, róg ul. 10 Lutego, Śródmieście)
- Willa z ogrodem tarasowym (ul. Sienkiewicza 37, Kamienna Góra)
- Zieleniec przy kościele NMP (ul. Świętojańska, róg ul. Armii Krajowej)
Na szczególną uwagę zasługują także następujące tereny zieleni miejskiej:
- tereny zielone Skweru Kościuszki i rejonów go otaczających- są to tereny planowanej przed laty dzielnicy reprezentacyjnej. Obecnie jest to jeden z największych obszarów zieleni w Gdyni.
-aleja bukowa wzdłuż al. Marszałka Piłsudskiego- tworzą je dwa rzędy starych, niskich buków rosnących na szerokim pasie zieleni.
- aleje- lipowo- klonowa przy ul. Miodowej i aleja kasztanowa przy ul. Kasztanowej w Orłowie.






BIBLIOGRAFIA:

1. „Biologia 2” wersja podstawowa, Balerstet J, Bartnik E., Lewiński W., Łaszczyca M., Sabath K., Holak E., Skirmuntt G.; Gdynia 2003
2. „Biologia 3” wersja rozszerzona, Bartnik E., Lewiński W.; Gdynia 2004
3. „Świat Wiedzy”
4. „Encyklopedia Popularna PWN”; Warszawa 1993
5. „Biologia XX wieku” Ostrowski W., Skowronka S., Tejchmy A.; Warszawa 1971
6. „Encyklopedia szkolna – Biologia”; Warszawa 1999
7. „Vademecum” – Biologia; Wrocław 2000
8. Internet:
 www.gdynia.naszemiasto.pl
 www.zienia.abbozzo.pl
 www.pttk.pl
 www.ekologia.weerro.com
 www.google.pl