Surowce mineralne (Odpowiedzz na pytania z podr. str.147-148 Geografia Polski .E.Dudek, J. Wojcik)

1. Węgiel kamienny.

Znaczna część pokładów węgla kamiennego powstała od 360 do 28 milionów lat temu. Węgiel tworzył się na terenach bagnistych, które w tamtym czasie były porośnięte przez wilgotne lasy tropikalne. Szczątki martwych roślin, które opadły na dno bagien powoli ulegały rozkładowi. Było to związane z małą ilością tlenu i obecnością odpowiednich bakterii. W pierwszym etapie rozkładu ten przeobrażający się materiał roślinny zamienił się w torf. Podczas tego procesu wydzielał się metan, dlatego duże ilości tego gazu towarzyszą złożom węgla kamiennego. Torf może ulec przekształceniu w węgiel tylko wtedy, gdy na jego pokłady będzie działać odpowiednie ciśnienie. Warstwa węgla o grubości jednego metra powstaje z 10-15 metrowej warstwy torfu. Jeśli bagno zapełniło się substancją roślinną, na pokłady torfu osadzały się warstwy mułu i piasku. Potem teren uległ obniżeniu i został ponownie zalany przez wodę i zachodził kolejny etap akumulacji roślinnej. Taki cykl powtarzał się kilkakrotnie, dlatego mówi się, że pokłady węgla kamiennego powstawały na skutek sedymentacji cyklicznej. Sedymentacja ta spowodowała powstanie wielu warstw węgla, które były oddzielone od siebie różnymi skałami osadowymi.

b) Eksploatacja złóż węgla kamiennego.
Przeważająca część złóż węgla kamiennego znajduje się w Chinach, USA i krajach byłego Związku Radzieckiego. W Polsce węgiel kamienny wydobywa się w zagłębiu Dolnośląskim, Górnośląski oraz Lubelskim. Przewiduje się, że zapasy węgla kamiennego wystarczą na około 300-400 lat.

2. Węgiel brunatny.

Węgiel brunatny to skała osadowa pochodzenia organicznego roślinnego powstała w trzeciorzędzie w erze kenozoicznej ze szczątków roślin obumarłych bez dostępu powietrza.

a) Metody eksploatacji węgla brunatnego i ich skutki.

Eksploatacja węgla brunatnego metodą odkrywkową, a więc tak, jak to ma miejsce w Bełchatowie, niesie za sobą wiele skutków. Najważniejszym, i najbardziej widocznym z nich jest wyłączenie dużych obszarów z rolniczego i leśnego użytkowania. Niszczona jest pokrywa glebowa w obrębie wyrobiska, zwałowiska zewnętrznego i obiektów pomocniczych. Zmienia się rzeźba terenu ? powstają nowe zagłębienia i wzniesienia, oraz rowy ziemne, betonowe i korytkowe służące do odprowadzania wody. Bardzo ważnym skutkiem wydobywania odkrywkowego są również poważne zmiany w hydrosferze: złoża są odwadniane.

b) Dlaczego elektrownie zlokalizowano przy kopalniach węgla brunatnego?

Elektrownie spalające węgiel brunatny zlokalizowane są w sąsiedztwie kopalń wydobywających surowiec, jako że z powodu jego niskiej kaloryczności. Jego niska kaloryczność powoduje również, że opłacalna jest budowa jedynie dużych obiektów ? elektrownie spalające węgiel brunatny należą do największych w Polsce:
Elektrownia "Bełchatów", Elektrownia "Turów".

3. Ropa naftowa i gaz ziemny.

a) Gdzie w Polsce występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego?

W 1854 r. w Bóbrce niedaleko Krosna Ignacy Łukasiewicz uruchomił pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej.. W Polsce znajduje się 89 złóż ropy naftowej, w tym w Karpatach ? 32 złoża, na ich przedgórzu (w zapadlisku przedkarpackim) - 11, na Niżu Polskim 41 złóż oraz w obszarze polskiej strefy ekonomicznej Bałtyku - 2 złoża. Złoża występujące w Karpatach i na ich przedgórzu mają długą historię, jest to rejon najstarszego światowego górnictwa ropy naftowej. Obecnie zasoby tych złóż są na wyczerpaniu. Największe znaczenie gospodarcze mają złoża ropy naftowej występujące na Niżu Polskim. Zarówno lądowe, jak i morskie, których zasoby szacuje się na 13,7 mln ton.

Udokumentowanych złóż gazu ziemnego jest w kraju 242.
W Polsce złoża gazu ziemnego występują przede wszystkim na Niżu Polskim: w regionie wielkopolskim i na Pomorzu Zachodnim oraz na przedgórzu Karpat, a ponadto niewielkie zasoby gazu występują również w małych złożach obszaru Karpat oraz w polskiej strefie ekonomicznej Bałtyku.

b) Wielkość zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego:

? 35,8 mld m3 gazu ziemnego;
? 18,3 mln m3 ropy naftowej

c) Wydobycie ropy naftowej

Główne złoża ropy i gazu występują: Zatoka Perska, Morze Kaspijskie, zachodnia Syberia, Morze Karaibskie. Obecnie wydobywa się złoża z wierceń podmorskich w: Zatoce Perskiej, Zatoce Meksykańskiej, Morzu Północnym, Morzu Kaspijskim, Afryce i Angoli.
ROPĘ w małych ilościach wydobywa się w Polsce w okolicach: Karpat, Bochni, - ok. 300 tyś. ton ropy.

4. Gdzie występują i jakiej są jakości złoża rud żelaza?

Rudy żelaza w Polsce występują pomiędzy Częstochową, a Zawierciem jednak ich wydobycie jest nieopłacalne. Większe zasoby tego surowca odkryto w rejonie Suwałk, ale z uwagi na ochronę środowiska nie podjęto eksploatacji.
Z powyższego wynika, że w Polsce brakuje złóż rud żelaza, które będą opłacalne do eksploatacji, więc jakość złoża rud żelaza jest niska. Dziś importujemy rudy żelaza, dzięki czemu pokrywamy całość zapotrzebowania krajowego.

a) ?Metale nieżelazne?.

Metale nieżelazne to metale nie zawierające żelaza.

5. Sól kamienna i siarka.

a) Gdzie znajdują się najstarsze żupy solne?

Najstarsze żupy solne znajdują się w Wieliczce, gdzie znajdowała się kopalnia soli, którą odwiedza rocznie 600-800 tysięcy trustów z całego świata. W roku 1996 kopalnia w Wieliczce zaprzestała produkcji.

b) Jakimi metodami eksploatuje się dzisiaj sól kamienną?

Eksploatacja soli odbywa się tradycyjną głębinową metodą górniczą, polegającą na suchym urabianiu calizny solnej, co pozwala zachować wszystkie naturalne pierwiastki i mikroelementy zawarte w złożu.

c) ?Warzenie soli?

"Warzenie" soli polegało zawsze na odparowaniu wody z solanki. Pierwszym etapem jest zagęszczanie solanki bez "energochłonnego" podgrzewania. Budowano w tym celu tężnie, gdzie, jak nazwa wskazuje, solanka gęstniała. Tężnia, to gigantyczna ażurowa konstrukcja z bali drewnianych.

d) Gdzie i jaką metodą eksploatuje się złoża siarki?

Złoża siarki występują wokół Tarnobrzega (Piaseczno, Machów, Jeziórko), na pd. od Szydłowca (Grzybów, Osiek) oraz koło Lubaczowa (Horyniec, Basznia).

6. Gdzie występują niżej wymienione surowce skalne: bloki granitu, łomy bazaltu, kaolin (co się z niego prodkuje?), glinki ceramiczne, pisaki szklarskie.

*Bloki granitu możemy znaleźć na Dolnym Śląsku i w Tatrach.
*Piaski szklarskie można znaleźć koło Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim oraz w województwie dolnośląskim.
*Złoża glin ceramicznych występują głównie na Dolnym Śląsku. Glinka ceramiczne używana jest w ceramice, głównie do formowania ręcznego.
*Bazalty występują na Śląsku - od granicy z Niemcami do Góry Św. Anny jest ich tu kilkadziesiąt oraz sporadycznie w Beskidach - w dolinie Grajcarka. Bazalt jest stosowany jako materiał budowlany lub drogowy.
*Surowce kaolinowe występują na przedpolu Sudetów w okolicach Gór Sowich. Kaolin używany jest w ceramice, przemyśle chemicznym i papierniczym. Swoje zastosowanie ma tez w laboratoriach, gdzie podczas ogrzewania substancji wrzuca się go do probówki, aby zapobiec przegrzaniu cieczy.