XVI wiek w Polsce.

Pierwsze wolne elekcje:
Zygmunt August był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. 1572 zmarł i od tego roku do 73 był okres bezkrólewia .Burzliwe dyskusje podczas bezkrólewia elekcja viritim(wolna) określała sposób wybierania władcy w Polsce tylko szlachta ma prawo wybierania króla glos każdego szlachcica liczy się tak samo- równość głosu. wybory bezpośrednie –każdy szlachcic przyjeżdża do Warszawy i głosuje. Powołanie stanowiska inter rexa –funkcje króla przez czas bezkrólewia będzie sprawował prymas 1573 odbyli się pierwsza elekcja wygrał ja Henryk Walezy sejm konwokacyjny 1 sejm po śmierci króla przewodniczy mu prymas przedstawiono na nim kandydatów sejm elekcyjny-2 właściwy sejm który wybierał króla odbywał się w Warszawie pacta conventa –zobowiązania króla co zrobi dla polski gdy zostanie królem
artykuły Henrykowskie- spis praw obowiązujących w Polsce, przywileje szlacheckie panujące w Polsce , żeby król znal prawa polskie. Dodatkowe;
-prawo do elekcji
-prawo do rokoszu
-kadencja sejmu trwa dwa lata
-podporządkowano króla senatowi a politykę zagraniczna sejmowi
Sejm koronacyjny odbywa się w Krakowie koronowano królów i chowano na Wawelu po ich śmierci
2 elekcja 1575-szlachta wybrała Annę Jagiellonkę –nie kandydowała. Mężem jej został Stefan Batory rządził 10 lat był mądrym królem założył uniwersytet w Wilnie oddal sadownictwo w ręce szlachty utworzył piechotę wybraniecką .

WOJNA O INFLANTY:
Batory postanowił uniezależnić się od szlachty i stworzyć własna armie
Zdobył pieniądze na ta wojnę- finansował ja Gdańsk (bogate miasto)Batory nie musiał prosić o pieniądze szlachtę odciął inflanty od Rosji i prowadził walki na terenie rosi
III wyprawy:
I- Płock 1579
II-Wielkie luki 1580
III- Pasków 1581
Pokój po całej wojnie podpisano w Janie za polskim w 1582 na mocy tego pokoju cale Inflanty należały
Polska i Litwa-niekorzystne by ktoś obcy osiedlił się na tych terenach.
1561-G.K zawarł z państwem polsko-litewskim przymierze w Wilnie. Zakon miał się rozwiązać, przyjąć luteranizm. Inflanty zostały włączone do Polski. Kurlandia miała być lennem Polski (była nim aż do 3 rozbioru.) 1563-wojny z polską Zakończyła się rozejmem w Szczecinie. Podzielono tereny: Dania- wyspy na Bałtyku; Szwecja- Estonia; inflanty-polska i Rosja.
Polityka dynastyczna- dynastia na drodze pokojowej zdobywa nowe ziemie. Jagiellonowie prowadzili taka politykę. Kazimierz j.(12dz.) – wprowadził na tron czeski i węgierski ,polski i litewski. Dynastia ta kontra Habsburgowie, którzy także prowadzili p.d.
Układ w Wiedniu 1515- obietnica ze jeśli wymrze linia Jagiellonów (Czech i Węgry) zagarnie je dynastia Habsburgów. Bitwa pod Mochaczem1526- Jagiellonowie tracą tron czeski i węgierski.
Polityka bałtycka- 16w. Wojna o tereny zakonu(niemieckiego).Kawalerów mieczowych, który w 16w. Podupadł. Mistrz tego zakonu- Gotard Kettler. Ziemie nad Bałtykiem , atrakcyjne. Interesowała się tymi terenami Rosja, która nie miała dostępu do Bałtyku ani do m. Czarnego. Szwecja i Dania chciała zdobyć wszystkie tereny na Bałtyku.

Ruch egzekucyjny
Magnateria postanawia odebrać prawa niższej szlachcie w 1501 przywilej w Mielniku w Polsce prawa stanowi senat magnateria decyduje o losach kraju .nie podoba się to szlachcie wiec zjeżdża się do Piotrkowa i stwierdza ze będzie walczyć o swoje prawa(ruch egzekucyjny).Przywilej w Mielniku zostaje zlikwidowany w1505 przywilej nihil novi przekreśla go Zygmunt Stary ,Zygmunt August próbują odebrać przywileje biedniejszej szlachcie królowa bona popiera to gdyż nie podoba jej się ze król ma tak słaba władze zaczęła zwiększać majątki króla (kupował ziemie potrzebowała pieniędzy wiec sprzedawała urzędy magnatom szlachcie nie podoba się to podczas wojen król musiał odwołać się do szlachty szlachta chciała walczyć gdy dostanie przywileje .
Rokosz lwowski-1537-bunt szlachty przeciwko królowi .Bunt szlachty przeciwko królowi w momencie wojny król się nie zgadza na przywileje. obie strony są uparte szlachta nie chce walczyć(wojna kokosza)
Ruch egzekucyjny:
-Sejm piotrkowie zaczęto realizować postulaty ruchu
1.Egzekucja dóbr
2.egzekucja praw
3.zakaz łączenia urzędów
4.Wojsko kwarciane
5.Utworzenie kościoła narodowego o obrządku słowiańskim
6.kosciol płaci podatki
7 króla poddać kontroli sejmu(nie udało się)
8.rozdzielic skarb króla i państwa
Szlachta wykształca poczucie przynależności do kraju Pozytywny


Unia Lubelska
Dotychczas Polska i Litwa były połączone unią personalną, zawartą w Krewie w 1385 roku.

Przyczyny zawarcia Unii Lubelskiej:
 Koniec dynastii Jagiellonów
 Postulat ruchu egzekucyjnego
 Szlachta litewska dostałaby przywileje
 Polska chciała nowych ziem.

Magnatom nie zależało na Unii, nie chcieli jej.

Zawarta w Lublinie 1569 rok.
Korona zdobywa nowe tereny: Podlasie, Podole, ziemia kijowska, Wołyń. Kiedy magnaci dowiedzieli się , to przeprosili króla.

Unia Realna (rzeczywista) łączy dwa kraje osobą króla, wspólnym parlamentem (sejm i senat), polityką zagraniczną i monetą (zł). Natomiast różne pozostają sądy, wojsko, skarb i urzędy. Po unii powstałe państwo nazywamy Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Skutki Unii Lubelskiej:
 Bez wojen powstaje trzecie co do wielkości państwo,
 przybywa ziem, granic do obrony;
 polska polityka zagraniczna kieruje się na wschód (toczą się tam wojny)
 wróg wielonarodowościowy (źle się rządzi)

Magnaci zaczęli zakładać latyfundia – wielkie majątki magnackie (państwo w państwie)
Unia doprowadza do wzrostu potęgi magnatów i załamanie ruchu egzekucyjnego
Kultura była bogata, bo mieszały się różne kultury
Szlachty nie można było zdejmować ze stanowiska
Władza sądownicza, duża ilość sądów, szlachta lubiła się procesować. W Polsce nie było policji, jak zapadały wyroki, to nikt ich nie pilnował
Źle funkcjonował system podatkowy
Zły system wojskowy (za mało pieniędzy na wojsko

REFORMACJA
Reformacja w Niemczech

Reformacja – ruch religijny, zmierzał do reform w kościele

Przyczyny reformacji:
Krytykowano nadmierne bogacenie się kościoła przez podatki na kościół – dziesięcina. Raz na rok płacono świętopietrze. Pobierali pieniądze za pogrzeby, śluby, chrzciny. Kościół posiadał swoje bogactwa, nie płacił podatku
Symonia – handel urzędami
Mieszanie się kościoła do polityki, Nepotyzm – stanowiska po znajomości
Celibat – niemoralne życie księży, mieli kochanki i dzieci, po czym synowie dziedziczyli po ojcu miejsce
Kształcenie księży – byli niedouczeni
Hus_ jeden z pierwszych reformatorów, ksiądz, spalony na stosie

Marcin Luter-reformator. Ksiądz, widział zepsucie w Kościele, spotkał się z cesarzem i został wyklęty przez niego i papieża. Zaopiekowali się nim książęta niemieccy i byli po jego stronie. Książę Saski-Fryderyk Mądry ukrył go w zamku w Warburgu. Reformacja mogła się udać tylko w Niemczech, bo było tam wiele państewek i a książęta byli biedniejsi od księży, a więc byli za Lutrem.
Kościół dzieli się na prawosławny, katolicki, rzymsko-katolicki i ewangelicki.
K. Ewangelicki nie ma własnych majątków, jeden ołtarz, poświęcony jest świętym, Matce Boskiej. Najważniejsza jest Biblia i w to wierzą co jest w niej. Nie ma tradycji Kościoła. Biblie może interpretować każdy. Język narodowy w Kościele, głową jest władca.

W Niemczech zaczęły się wojny religijne (1524-1525 wojny chłopskie). Chłopi po przeczytaniu Biblii stwierdzili że Jezus nie chciał, aby ludzie byli nierówni pod względem majątkowym. T. Miintzer – przywódca chłopów.
Pojawia się nowa religia. Całe Niemcy pogrążają się w wojnie (protestanci-katolicy). Wojny trwały 30 lat, w końcu pokój w Augsburgu 1655: „czyj kraj tego religia”
Luteranie mogli wyznawać swoją wiarę.
Przyczyniło się to do:
Powstanie szkół luterańskich
Zakładanie drukarni, aby propagować swoją wiarę, opisywać swoje wierzenia.

Reformacja w Europie

Państwa luterańskie – Skandynawia.

Kalwinizm odegrał duża rolę
Rozwój demokracji
Rozwój kapitalizmu

Bogactwo jest cnotą, nagrodą. Kalwinizm przyjmowany przez bogate grupy społeczne ( szlachta w Polsce, burżuazja na Zachodzie)
Kalwin stworzył teorie o przeznaczeniu – Bóg zaplanował życie człowieka, człowiek może zostać zbawiony poprzez dobre sprawowanie.
Państwa kalwińskie: Szwajcaria, Holandia, Francja
Hugenoci – francuscy kalwini. Na czele Henryk Bourbon.
Noc św. Bartłomieja (1572r.) wymordowano Hugenotów. H.Bourbon nawrócił się na katolicyzm bo ożeniony z katoliczką.
Edykt Hantejski – gwarantował prawa polityczne i religijne Hugenotom

Powstanie w Niderlandii 1568 r. Przekształciło się w wojnę. Była to walka o religię
Skutki:
 Powstanie Belgii,
 Powstanie Holandii

Anglia: anglikanizm został wprowadzony w 1534 (akt o supremacji) prze Henryka VIII.


Reformacja w Polsce
Dotarła bardzo szybko – 4 lata po przybiciu tez Lutra

Przyczyny:
 Nadmierne bogacenie się kościoła
 Mieszanie się kościoła do polityki

Dotarła do Polski prze kupców niemieckich, oni przynosili idee luterańskie do Polski

Tereny luterańskie: Prusy, Kurlandia (dwa polskie lenna)

Zygmunt Stary chciał zatrzymać reformację, lecz nie wyszło, gdyż reformacja podobała się szlachcie, nie potwierdziła dekretów królewskich

Luteranizm przyjmowali przede wszystkim mieszczanie:
Wielkopolska,
Pomorze Gdańskie

Szlachcie bardziej podobał się kalwinizm gdyż:
Korzystanie z życia,
Bogacenie się szlachty:
Małopolska
Litwa

Bracia Polscy (Arianie)
Odłam Kalwinów, nie uznawali trójcy świętej, nie uznawali Boga za człowieka, uważali że jest to niemożliwe, nietypowe poglądy społeczne-pacyfiści, nie uznawali wojen, drewniane szable, uznawali że wszyscy ludzie są równi

Anabaptyści – zalecali chrzest w dorosłym wieku

Bracia czescy (Husyci) uciekli z Czech do Polski (od Husa)

Na ziemiach polskich rozwijały się także inne rreligie, nie związane z reformacją:
Katolicyzm,]
Prawosławie,
Islam, judaizm

NIE BYŁO W POLSCE WOJEN RELIGIJNYCH

Dokumenty:

Konfederacja warszawska 1573 – każdy szlachcic może wyznawać taką religię jaką chce
Ugoda Sandomierska 1570 – współpraca wszystkich wyznań


Kontrreformacja

Jest to przeciwdziałanie reformacji Takie działanie podjął kościół. Sobór trydencki-1543 63 dyskusje kościoła na temat zatrzymania reformacji.:
-Zastraszać ludzi którzy byli zwolennikami reformacji (wznowiona święta inkwizycja sądziła i łapała heretyków –wyłapywani katowani paleni na stosie inkwizycja wyłapywała także czarownice inkwizycje prowadzili dominikanie
-uporządkowanie dogmatów wiary
-podniesiono dyscyplinę w kościele np. wprowadzono kary dla księży którzy nie spełniali swoich obowiązków
-reklamowanie się kościoła budowa nowych kościołów nawet w małych miejscowościach bogate wnętrza kościoła barokowego sztuczki artystyczne w takim kościele działano również na słuch- max rozwój kazań polski kaznodzieja PIOTR SKARGA wspaniały rozwój muzyki organowej msza staje się niejako teatrem- odbywają się procesje, sztandary kadzidła sypanie kwiatków zmienia się sposób budowania kościołów -k.barokowy
Barok rodzi się w kontrreformacji
Indeks ksiąg zakazanych czyi takich które kościół uznał za niebezpieczne np. .O obrocie ciał niebieskich
Działalność nowego zakonu-Jezuici pod wezwaniem serca Jezusowego(1540-powstanie) złożony przez żołnierza -zorganizował ten zakon na sposób wojskowy oprócz trzech ślubów które składają wszyscy duchowni bezwzględnego posłuszeństwa papieża pracowali w całej europie na rzecz papieża; elitarny zakon mądrzy wykształceni odporni fizycznie
1.Trafiali na dwory magnackie królewskie(doradcy wpływowych osób)
2.prowadzili misje by znaleźć wiernych na całym świecie
3.zakladanie i prowadzenie szkol średnich- KOLEGIA JEZUICKIE( w XVI w na bardzo wysokim poziomie)
Włochy Hiszpania Austria portugalia –kościół nie dopuścił tam do reformacji.
W części krajów kościół odzyskał religie katolicka (XVII w) rancjwa ,0,5 Niemcy Belgia Polska Czechy Węgry.
W Rosji (prawosławie) i także w turcji(islam)nie było kwestii religijnych.

Ok. 1564 roku dotarła do Polski kontrreformacja.

Zygmunt August podpisuje ze będzie przestrzegać Soboru Trydenckiego

Do Polski docierają Jezuici, którzy zakładają szkoły jezuickie

POLSKA KRAJEM TOLERANCJI RELIGIJNEJ

Kiedy królem został Zygmunt III Waza sytuacja zaczęła się zmieniać w Polsce. Kontrreformacja staje się zauważalna.
Jezuici:
Piotr Skarga (Kazania)
Jakub Wujek (Biblia na polski), działali na dworze króla
W 1596 r. Na mocy Unii w Brześciu
Powstała nowa religia (Unicka (greckokatolicka – religia prawosławna lecz uznająca papieża)