Historia grodu w Krośnie Odrzańskim

Spis treści

Spis treści
Wstęp
1 Gród
1.2. Początki grodu
1.3. Lokalizacja
2. Twierdza
2.1. System obronny
2.2. Rola położenia geograficznego
3. Czas wojny
3.1. Pierwsze wzmianki
3.2. Najcięższa próba
Zakończenie
Bibliografia


Wstęp

Powstanie państwa polskiego nie było procesem prostym. Było to długie jednoczenie słowiańskich państw plemiennych pod przewodnictwem Polan. Jednak bardzo szybko te młode państwo musiało walczyć o utrwalenie swoich zdobyczy terytorialnych.

Celem tej pracy jest przybliżenie jak wielką rolę w procesie obronnym zachodniej granicy Polski odgrywał gród w Krośnie Odrzańskim.
Zakres terytorialny dotyczy Ziemi Krośnieńskiej położonej w zachodniej Polsce, dokładniej miejsce w okolicy ujścia rzeki Bóbr do Odry, gdzie kiedyś znajdował się średniowieczny gród obronny. Także okolice Krosna Odrzańskiego, grodziska w Połupinie i Gostchorzu, które razem z Krosnem tworzyły zwartą formację w strategicznym miejscu strzegącym brodów na Odrze.

Zakres chronologiczny obejmuje X i XI wiek, okres kształtowania się państwa polskiego i czas wojen z Henrykiem II, lata 1002 – 1018. Szczególnie trzy wyprawy, które przechodziły Odrę w okolicach Krosna. W rozdziale pierwszym sięgnąłem także do czasów wcześniejszych, aby pokazać jego znaczenie w przyszłych zmaganiach wojennych z najeźdźcami z zachodu.

Na temat, który chcę przedstawić, powstało kilka opracowań, można do nich zaliczyć prace min. J. Habrycha , J. Muszyńskiego oraz B. Miśkiewicza . Bazę źródłową stanowi przede wszystkim kronika biskupa Thietmara . Jest ona podstawą do dziejów grodu krośnieńskiego. Publikacje te są ogólnodostępne. Ogólny stan badań nie jest zbyt obszerny dlatego chciałbym przybliżyć ten mało znany okres z dziejów wczesnopiastowskiej Polski.




1. Gród

1.2. Początki grodu.
Badania archeologiczne prowadzone na terenie dawnego grodu pozwoliły określić granicę jego powstania na VII/VIII wiek. W pobliżu prawdopodobnie w VI wieku powstał gród w Połupinie, a w VII wieku w Gostchorzu. Łączyły je bardzo silne związki. Zespół ten uważany jest za centralny punkt całej doliny Odry przy ujściu Bobru. Jedno jest pewne, gród powstał na miejscu wcześniejszego grodu plemiennego.
Krosno leżało na terenach zajętych przez słowiańskie plemię Dziadoszan, prawdopodobnie było jednym z dwudziestu grodów Dziadoszan zapisanych w Geografie Bawarskim. Lokalizacja grodu świadczy o jego słowiańskim pochodzeniu. Nie leżał na wysokim prawym brzegu Odry, lecz na płaskim, pełnym mokradeł i bagnisk lewym brzegu Bobru w odległości ok. 1km od współczesnego centrum starego miasta.
Krosno i Ziemia Krośnieńska wchodziły w skład Śląska i razem z nim weszły w skład państwa polskiego. Znalazło się w granicach Polski od samego początku jej istnienia. Jego położenie na zagrożonej granicy zachodniej wyznaczało mu doniosłą rolę jako ważnego punktu strategicznego.

1.3. Lokalizacja
W okolicach Krosna pradolina Odry tworzy warunki do powstania brodów na rzece. Prawdopodobnie były używane jako szlaki handlowe. Krosno musiało już wtedy w czasie organizacji plemiennej sprawować ważną funkcję w rejonie środkowego Nadodrza. Ważną rolę w osadzie odgrywał handel, świadczą o tym znaleziska archeologiczne- oprócz monet, także importowane paciorki. Ludność zajmowała się uprawą roli, hodowlą a także rybołówstwem. . Wraz z grodem plemiennym rozwija się od strony zachodniej grodziska osada przygrodowa. Proces jej osiedlania zakończył się w połowie IX wieku.
Później terenu tego nie wykorzystywano. Średnica grodu wynosiła od stu dwudziestu do stu pięćdziesięciu metrów. Ślady po starych korytach Odry i Bobru wskazują, że leżał on na wyspie otoczonej wodami tych rzek, oraz licznymi trzęsawiskami. Był to więc bastion trudno dostępny, jeżeli dodamy do tego system wałów ziemnych, obejmowało to wszystko obszar ponad jednego kilometra kwadratowego.

2. Twierdza

2.1. System obronny.
Pierwszą historyczną wzmiankę o Krośnie Odrzańskim spotykamy u Thietmara. Wynika z niej, że Krosno Było silną twierdzą, posiadającą rozbudowany system umocnień. Gród związany był z rozbudowanym systemem obronnym w skład którego wchodziły gród w Krośnie i gród cyplowy w Gostchorzu, na wschód od Krosna. Wały były ulokowane między tymi osadami. Są one do dzisiaj widoczne i można określić ich położenie. Resztki wałów archeolodzy znaleźli także na wysokości wsi Raduszec i Połupin. Umocnienia te zataczają łuk od Bobru powyżej jego ujścia, aż do południowego brzegu pradoliny pod Połupinem, następnie biegną w kierunku Odry na wprost cyplowego grodziska w Gostchorzu. Na północnym wschodzie linię obronną stanowiły moczary.
Wały biegnące wzdłuż Bobru można zaliczyć do tzw. Wałów Śląskich. Położone były po lewej stronie Bobru, ciągnęły się od Krosna na południe, poniżej Szprotawy, zwracając się na południowy wschód często nazywane są wałami Chrobrego. Składały się z trzech linii wałów i dwóch fos, dochodzących razem do 45m szerokości. Były to budowle drewniano ziemne składające się z dwóch ścian wykonanych z powbijanych słupów, między którymi znajdowała się ziemia.

2.2. Rola położenia geograficznego.
Granica zachodnia Polski przechodziła w bezpośrednim sąsiedztwie Krosna, gród stanowił ze swoimi fortyfikacjami silny punkt oporu przeciw niemieckim najeźdźcom, wchodził w skład szeregu grodów umiejscowionych wzdłuż Odry, Nysy i Bobru. Była to silna forteca, obsadzona załogą wojskową, mogła śmiało stawiać opór na całej linii. Sam fakt iż Niemcy ani razu nie przeszli brodu w bliskiej okolicy Krosna i że gród nie został zdobyty świadczy iż słuszne było wybranie miejsca na lokalizacje twierdzy. Wypadki 1005 i 1007 roku całkowicie potwierdziły słuszność wyboru. Krosno było kluczem strategicznym terenów środkowego biegu Odry.

3. Czas wojny

3.1. Pierwsze wzmianki.
W roku 1002 Bolesław Chrobry opanował Łużyce a w 1003 wkroczył do Pragi. Wówczas cesarz niemiecki Henryk II zarządził przeciwko Polsce wielką wyprawę. Działania militarne rozpoczęły się od najazdu Henryka na Śląsk. Wiosną 1005 roku potężna armia niemiecka doszła do okolic Krosna , na ten okres przypadają pierwsze wzmianki o grodzie:

„Owóż tak różne i pod różnym przewodnictwem kroczące oddziały dotarły wnet do Odry i rozbiły namioty nad kreta rzeką; zwaną po słowiańsku Bóbr, po łacinie zaś Castor. Bolesław jednak obwarowawszy brzeg tej rzeki i usadowiwszy się w Krośnie, przeszkadzał jak mógł w przeprawieniu się ich na druga stronę. Kiedy Król, zabawiwszy tam siedem dni, jął przygotowywać już okręty i mosty, opatrzność Boża wskazała wysłanym przezeń wywiadowcom bardzo dogodny bród na rzece. Z brzaskiem dnia sześć legii udało się tam na rozkaz króla i skorzystało bezpiecznie z owego brodu. Straż Bolesława, która zauważyła to z daleka, zaniosła czym prędzej swemu władcy tę smutną i trudną do wiary wiadomość. Ten upewniwszy się wreszcie przez trzykrotnie czy nawet więcej razy wysłanych wywiadowców, zwinął szybko obóz i uciekł wraz ze swoimi, pozostawiając na miejscu wiele materiału wojennego.(...) Ci zaś, którzy pierwej się nie przeprawili, byliby dopadli nieprzyjaciół znienacka w namiotach, gdyby nie musieli wyczekiwać na opóźniających się w marszu Luciców. Nasi puścili się żwawo w pościg za wrogami, nie mogli ich jednak dosięgnąć ponieważ tamci uciekali jak rącze jelenie, wobec czego wrócili do swoich towarzyszy. ”

W wyprawie tej brali udział feudałowie z całych Niemiec, Bawarzy i Czesi oraz plemiona Wieletów. Według Thietmara armia kieruje się pod Krosno Odrzańskie gdzie przez siedem dni bezskutecznie próbowała przejść Odrę. Przeprawy broniło wojsko Chrobrego, szczególnie łucznicy rażąc skutecznie rycerzy Niemieckich. Po bezowocnych próbach przejścia Odry pod Krosnem udaje się Henrykowi II odnaleźć nie bronione wąskie przejście opodal grodu, część wojsk przeprawiła się i zagroziła tyłom obrońców. Bród musiał się znajdować w znacznej odległości od Krosna, gdyż Chrobry zdołał aż trzykrotnie wysłać zwiadowców aby sprawdzić wiadomość o przeprawie armii niemieckiej. Prawdopodobnie Polacy mieli wiele czasu na wycofanie się, Bolesław wolał prowadzić wojnę szarpaną. Unikał walnej bitwy, wiedział, iż ciągłe nękanie wroga zmęczy go.

Wypada tutaj podkreślić niezwykle ważną rolę strategicznę Krosna. Stanowiło ono niezwykle silną zaporę do przebycia, potrafiło osłabić impet nacierających wrogów. Wyprawa Henryka po ominięciu Krosna dotarła aż pod Poznań co znaczy, że twierdza krośnieńska była jednym z najważniejszych grodów na zachodzie Polski. Zgadzam się ze stwierdzeniem J. Habrycha, który mówi, iż po Krośnie stanęło otworem serce ówczesnego państwa piastowskiego.

W 1010 roku ruszyła następna niszczycielska wyprawa na Polskę. Bolesław ponownie obsadził wojskiem gród krośnieński i plan niemiecki sforsowania rzeki pod Krosnem nie powiódł się.

3.2. Najcięższa próba.
Jednak najkrwawszą wojną była ta z lat 1015 – 1017. Henryk koronowany został na cesarza, ruszył w lipcu 1015 starym szlakiem pochodu z 1005 roku. Przejścia pod Krosnem bronił Mieszko syn Chrobrego.

Cesarz wysłał najznakomitszych posłów do Mieszka, zamierzali namówić go, aby poddał gród bez walki. Wobec odmowy, Niemcy próbowali przekroczyć Odrę. Na odcinku północnym ponieśli klęskę, jednak 3 sierpnia 1015 roku pod Krosnem udało się przekroczyć bród, doszło do bitwy. Mieszko musiał wycofać się na wschód. Armia cesarska jednak poniosła dotkliwą klęskę, mądre posunięcia Chrobrego spowodowały ciągłą niepewność i strach w obozie wroga. Polacy unikali otwartej walki prowadząc wojnę podjazdową. Cesarz nakazał odwrót. Thietmar przekazuje informację o bitwie rozegranej na ziemi Dziadoszan:

„Po pewnym czasie nieprzyjaciele ukryci w pobliskim lesie wznieśli okrzyk i zaraz potem rzucili się na nasze wojsko z łucznikami, którzy nadbiegli w zamieszaniu. Nasi dzielnie stawiali opór przy pierwszym i drugim ataku i zabili wielu spośród nadbiegających. Lecz nieprzyjaciel nabrawszy otuchy na widok ucieczki niektórych spośród naszych, zwarli się i uderzywszy powtórnie rozpędzili wszystkich i wybili pojedynczo przy pomocy zdradzieckich strzał. Arcybiskup Gero i ranny Burchard uszli z życiem i donieśli o tym cesarzowi. ”

Była to bitwa decydująca w kampanii 1015 roku. Pokój zawarty został 30 stycznia 1018 roku w Budziszynie. Thietmar twierdził, iż był to pokój nie taki jaki być powinien.

Krosno znowu odegrało wybitną rolę, sam fakt, iż trzy wyprawy niemieckie kierowały się właśnie na ten gród świadczy o jego strategicznie ważnej roli. Tak kończy się pierwszy okres walk na terenach krośnieńskich. Nastał długo oczekiwany pokój którym mieszkańcy cieszyli się ponad sto lat.

Zakończenie

W przekazach Thietmara nie znajdujemy wzmianki o podejmowaniu prób zdobycia krośnieńskiego grodu. Faktem jest, że nigdy nie został on militarnie zdobyty. Forsowanie Odry musiało się odbywać w stosunkowo odległym miejscu. Właśnie te „łatwe przejścia” Thietmara tłumaczą stan stałego zagrożenia tego odcinka.

We wszystkich tych wydarzeniach rysuje się wybitne znaczenie Krosna Odrzańskiego, w okresie utrwalania zdobyczy terytorialnych młodego państwa polskiego. Znaczniejsze wyprawy prowadziły właśnie przez Krosno. Stanęły jednak na przeszkodzie silne pasy obrony na brzegach Odry i Bobru wraz z grodami krośnieńskimi. Podobnie było w 1010 roku i w latach 1015 – 1017.

O roli tej osady decydowały przede wszystkim trzy warunki: położenie osady, brody na Odrze a także przecinanie się w krośnie szlaków handlowych. Właśnie te brody sprawiły, że prawie wszystkie wyprawy niemieckie kierowały się tutaj.

Przyszłe wydarzenia pokazały, że jeszcze kilkakrotnie np. w latach 1109 – 1157, Krosno odegrało ważną rolę w obronie zachodniej granicy polski.

Tym samym chciałbym zakończyć swoją pracę. Mam nadzieję iż przynajmniej w niewielkim stopniu przybliżyłem w niej pozycję i jakże wielką rolę Krosna w tym krótkim ale burzliwym okresie historii Polski.

Jest to praca zaliczeniowa z II roku Historii na Uniwersytecie Zielonogórskim. Ocena 5 !