Religie w Polsce

Wiek XX charakteryzuje znaczne ożywienie religijne – indywidualne i instytucjonalne. W wymiarze indywidualnym obserwujemy zjawisko pogłębiania wiary, poszukiwania i na nowo odkrywania sacrum. Ożywienie w płaszczyźnie instytucjonalnej przejawia się zarówno nawrotem do tradycyjnych form religijności, jak i pluralizacją życia religijnego, której symptomem jest powstawanie nowych ruchów religijnych.

Każda religia ma własną wizję Boga i oryginalną wykładnię prawd wiary, która odróżnia ją od innych systemów i konkretnych związków wyznaniowych. Los niektórych religii był krótkotrwały, inne – obecne od wieków – cały czas powiększają rzesze wyznawców.

Do roku 1988 w Polsce zarejestrowanych było około trzydziestu Kościołów i związków wyznaniowych. Po upadku komunizmu gwałtownie wzrosła ich liczebność. Oficjalnie zarejestrowanych w Departamencie wyznań MSWiA do 31 lipca 2000 roku było 157 związków wyznaniowych, co dowodzi kierunku dokonujących się w Polsce przeobrażeń światopoglądowych.

Instytucjonalne religijne ożywienie, które rozpoczęło się w Polsce wraz z transformacją ustroju społeczno-politycznego, przyciągnęło do naszego kraju misjonarzy różnych religii i wyznań, którzy tu agitując poszukują nowych współwyznawców.

Aktywizacja ruchów zielonoświątkowych, wzmocniona szczególnie przez prowadzoną w ramach wspólnot działalność uzdrowicielską oraz studia biblijne, też zaowocowała rejestracją kilkunastu autonomicznych związków wyznaniowych.
Popularne w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej religie Dalekiego Wschodu również i w Polsce znajdują zwolenników, zafascynowanych praktykami medytacyjnymi i osobowością mistrzów propagujących inne – niż tradycyjne – filozofie i style życia.

Niektóre z ruchów religijnych i/lub parareligijnych (np. nie zarejestrowany w Polsce, a kontrowersyjny w świecie Kościół Scjentologiczny czy Medytacja Transcendentalna), sięgające do koncepcji parapsychologicznych i psychoterapeutycznych, znajdują sobie wyznawców poprzez zajęcia terapeutyczne, treningi asertywne, grupowe i indywidualne ćwiczenia nastawione na wspomaganie sukcesu zawodowego, robienie kariery.

KLASYFIKACJA
I. Chrześcijaństwo jest jedną z najliczniej wyznawanych religii na świecie. Chrześcijaństwo bierze swój początek od Jezusa Chrystusa, który jest Bogiem-Człowiekiem, Panem i Odkupicielem, który naprawdę powstał z martwych i powróci u kresów czasów sądzić żywych i umarłych. Idee głoszone przez apostołów, uczniów Jezusa Chrystusa, wywarły wielki wpływ na ówczesne społeczeństwa i zaczęły zdobywać coraz większe rzesze wyznawców w wielu krajach. W ciągu wieków nastąpił podział chrześcijaństwa w wyniku oddziaływania odmiennych cywilizacji i różnego rozumienia zasad wiary. Doprowadziło to do powstania jego odłamów: katolicyzmu, protestantyzmu, prawosławia i ukształtowania się ich kościołów.

1. Katolicyzm – jest jedną z najliczniejszych odmian chrześcijaństwa. Jego nazwa pochodzi od greckiego słowa katholikós, co znaczy powszechny. Różni się od innych wyznań chrześcijańskich pod względem dogmatycznym, organizacyjnym, liturgicznym i ustawodawczym, tj. prawa kanonicznego. Pierwotnie był on luźnym związkiem gmin rządzonych przez biskupów, a z czasem kiedy stał się religią panującą ustaliła się jego organizacja polegająca na hierarchicznej strukturze z papieżem na czele.

Obrządek łaciński
· Kościół katolicki obrządku łacińskiego (Kościół rzymskokatolicki; wierni: 98% społeczeństwa polskiego).
a) Eksrzymskokatolicy – współczesne, określające się mianem Kościołów, wspólnoty schizmatyczne, które w ostatnim okresie opuściły Kościół rzymskokatolicki, świadomie nawiązując do idei ruchów zielonoświątkowych. Ze względu na ich genezę, krótka, samodzielną historię, a także na katolicki rodowód (niewielkiej liczby) wyznawców zaliczono je do rodziny Kościołów (eks)katolickich mimo dominacji w nich nurtu zielonoświątkowego.
b) Katolicyzm rytów wschodnich – pozostaje w unii z Kościołem rzymskokatolickim, zachowując własne obrządki i języki liturgiczne.
c) Starokatolicyzm wyodrębnił się w r. 1870 w wyniku sprzeciwu wobec uchwalonych na I Soborze Watykańskim dogmatów o prymacie jurysdykcyjnym biskupa Rzymu oraz o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności.

2. Prawosławie nazwą tą określa się kościół wschodni, bizantyjski, który oderwał się od chrześcijaństwa w 1054 r., w wyniku m.in. długotrwałych sporów doktrynalnych. Organizacja Kościołów opiera się na autokefalii, administracyjnej i hierarchicznej niezależności. Kościoły prawosławne istniejące w różnych krajach zachowują zgodność doktrynalną i kultową. Uznają pierwszych 7 soborów powszechnych i zachowują obrządek bizantyjski. Wschodni Kościół Staroobrzędowy powstał w wyniku sprzeciwu części duchowieństwa przeciwko reformie ksiąg liturgicznych, przeprowadzonej w XVII w.

3.Protestantyzm nazwą tą obejmuje się współcześnie wszystkie ewangelickie kościoły i wyznania chrześcijańskie, takie jak: luteranizm, kalwinizm, anglikanizm oraz inne odłamy religijne powstałe w wyniku reformacji w XVI i XVII w., a także protestów (stąd protestantyzm) przeciw oficjalnym zakazom reformowania kościoła katolickiego i jego założeń doktrynalnych. Ruchy te kształtowały się również pod hasłem powrotu do pierwotnych zasad Ewangelii, a z czasem wyłoniły dalsze ugrupowania religijne w wyniku opozycji wobec macierzystych kościołów. Do ugrupowań tych należą np.: purytanie, kwakrzy, metodyści i adwentyści.
a) Ewangelicy – nawiązują bezpośrednio do reformatorskiej działalności Marcina Lutra, Jana Kalwina i Ulricha Zwingliego. Luter opowiadał się za nazywaniem luteran ewangelikami, uważając, że nie jest twórcą nowej religii, lecz jedynie powrócił do idei pierwszego, ewangelickiego Kościoła. Wyznawcy podążający za M. Lutrem stworzyli Kościół ewangelicko-augsburski, nawiązujący zaś do Kalwina i Zwingliego – Kościół ewangelicko-reformowany. Później doszło do dalszych podziałów.
b) Anglikanie – kapelania anglikańska w Warszawie jako jedyna z diecezji Kościoła anglikańskiego w Europie pełni religijną posługę wobec wiernych Anglików i Amerykanów, pracujących w Polsce.
c) Baptyści – w Europie wyłonili się z Kościoła anglikańskiego w r. 1611 w wyniku prześladowań independentów (niezależnych od Kościoła anglikańskiego protestantów kalwińskich). Tomasz Helwys, duchowny przywódca grupy, założył zbór chrześcijan zwanych baptystami lub chrzcicielami. Zbory baptystyczne mają ustrój kongregacjonalny (każdy zbór jest samodzielną jednostką). Od początku swego istnienia baptyści głoszą zasady wolności religijnej oraz rozdziału Kościoła od państwa.
· Kościoły Chrystusowe – wspólnoty typu baptystycznego wywodzące się z amerykańskiego ruchu „Uczniowie Chrystusa” i od Thomasa Campbella, który utworzył religijny ruch odnowy, mający na celu zjednoczenie rozbitego chrześcijaństwa na gruncie Biblii.
d) Milenaryści – głoszą wiarę w bliskość powtórnego przyjścia Jezusa. Wiara ta ożywiała już pierwszych chrześcijan, którzy sądzili, że Chrystus wróci jeszcze za ich życia. Odtąd grupy milenarystów pojawiały się często i równie szybko znikały, gdy ich przepowiednie okazywały się błędne. Termin „milenaryści” wiąże się z powszechnym przekonaniem, że po obecnej epoce nastąpi tysiąc letni okres, w którym Chrystus zapanuje nad lepszym światem. Do milenaryjnych wyznań należą adwentyści i ruchy badackie.
e) Kościoły lokalne (miejscowe) – głoszą, że miejscowość, a nie drugorzędne szczegóły doktrynalne, powinna być czynnikiem jednoczącym podzielonych na tle doktrynalnym chrześcijan. Kościół miejscowy jest najmniejszą a zarazem największą jednostką organizacyjną – nie wchodzi w skład wyższych struktur i nie dzieli się na mniejsze części. Kościoły lokalne nawiązują do apostolskiej tradycji wczesnego chrześcijaństwa, kiedy to istniały liczne Kościoły miejscowe, a nie istniał podział na wyznania („jedna miejscowość – jeden Kościół”).
f) Ruch nowoapostolski – nawiązuje do tradycji pierwotnego Kościoła apostolskiego. Chrześcijanie nowoapostolscy czekają na ponowne przyjście Jezusa i przygotowują się do udziału w pierwszym zmartwychwstaniu, podczas którego Jezus zabierze do siebie tych wszystkich, którzy zgodnie z jego nauką.
g) Unitarianizm – unitarianie kontynuują tradycję Kościoła braci polskich z XVI-XVII w. Nazwa „unitarianie” oznacza jedność, dążenie do jedności wszystkich ludzi i religii („aby wszyscy byli jedno”). Uznają wolność religii, ich równouprawnienie, jedność świata, wartość i godność człowieka, autorytet ludzkiego rozumu i sumienia oraz demokrację.

II. Buddyzm
W buddyzmie najważniejsza jest postać Nauczyciela i jego późniejsze inkarnacje, w których uczniowie rozpoznają mistrza. Praktyki kultowe to medytacja, mantry, recytacja sutr, pokłony oraz osobiste rozmowy z nauczycielem. Adept buddyzmu realizuje wskazania, z których pięć podstawowych to: 1) nie zabijaj, ochraniaj wszelkie życie; 2) powstrzymuj się od brania cudzych rzeczy; 3)powstrzymuj się od działań powodowanych żądzą, w tym od niewłaściwego życia seksualnego; 4) nie kłam, mów prawdę; 5) nie pij, nie pal, nie bierz środków odurzających, utrzymuj umysł w czystości. Buddyzm zawdzięcza swą popularność prostym ludom żyjącym w bardzo trudnych warunkach przyrodniczych i społecznych. Potępia on kastowość, nie uznaje wyższości jednego społeczeństwa nad drugim, toleruje inne poglądy i kulty, uważając je za przejawy głoszenia tej samej prawdy o istnieniu człowieka.

III. Islam
Islam określa się jako „wspólnotę Proroka”, w której nie ma duchowieństwa, ani – poza Koranem – innej wykładni prawd wiary czy liturgii. Koran zawiera także przepisy dotyczące kultu religijnego, życia społecznego oraz normy prawne i obyczajowe.
Podstawowe obowiązki oraz dogmaty wiary zawarte są w pięciu przykazaniach. Są to
1) wyznanie wiary; 2) modlitwa; 3) post; 4) jałmużna; 5) pielgrzymka do Mekki. W islamie istnieją dwie tendencje: sunnizm i szyizm, które nie podważają fundamentalnych zasad religii – wiary w jednego Boga i w posłannictwa Muhammada. Ów podział wywodzie się z walki o władzę po śmierci Proroka. Sunnici nie wymagali, by kalif (u szyitów – imam) pochodził koniecznie z rodziny Proroka. Sunnici uznają prawowitość pierwszych czterech kalifów. Szyici uznają dopiero czwartego kalifa, Alego (zięcia Muhammada) i jego potomków.

IV. Judaizm – jest religią monoteistyczną, wyznawaną przez Żydów. Wywodzi się ona od koczowniczych plemion izraelskich wierzących w siły przyrody. Judaizm nie ma dogmatów, ale ma wiele zasad normujących życie. Są one spisane w Torze, księdze uznanej za świętą, gdyż według tej religii, została ona wręczona Mojżeszowi przez Boga na górze Synaj. Podstawą judaizmu jest wiara w jednego Boga, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym, bez początku i końca, wymagającym czci. Człowiek jest dziełem Boga, który dał mu wolną wolę, a jego postępowaniem kieruję nagroda lub kara za popełnione czyny, która nastąpi w życiu pozaziemskim.
Codziennie życie Żydów jest podporządkowane Talmudowi, który jest ich kodeksem religijno-prawnym. Podstawowe reguły życia Żydów – to m.in.: obrzezanie, przestrzeganie szabatu i siódmego dnia tygodnia, postów i przepisów żywieniowych (potrawy koszerne).
Chronologicznie jest pierwszą z trzech religii odwołujących się do Abrahama (następne to chrześcijaństwo i islam).
a) Karaimizm – religia pochodzenia tureckiego, która wyodrębniła się z judaizmu w VIII w. Jako reakcja przeciw Talmudowi.

V. Hinduizm – jest religią politeistyczną , która ukształtowała się w ciągu wieków, głównie w Indiach. Religia ta uznaje wiele podmiotów czci i środków zapewniających, według niej, zbawienie człowieka. Opiera się na metafizycznych, etycznych i społecznych poglądach spisanych w księgach Mahabharty i Ramajany – manu i puranów, tj. staroindyjskich tekstach dotyczących m.in. wieszczów, obrzędów i miejsc pielgrzymek. Według tej religii wieczność świata polega na jego odnawianiu się w kolejno po sobie następujących cyklach. Każdy człowiek w swoich kolejnych wcieleniach może stopniowo doskonalić karman (karman – suma uczynków człowieka popełnionych w ciągu jego egzystencji, decydująca o charakterze następnego wcielenia w łańcuchu reinkarnacji), aby ostatecznie wyzwolić się z uczynków złych i uzyskać zbawienie.

VI. Neopoganie – nawiązują do tradycji słowiańskiej, do boga Światowida (Świętowida). Świętują przesilenie letnie i zimowe oraz równonoce. Kultywują stare tradycje oparte na wierze słowiańskiej. Kult odprawiany jest w miejscach naturalnych, stąd ich zaangażowanie w działalność ekologiczną. Między odrębnymi, samodzielnymi Kościołami nie ma porozumienia.