Praca z uczniem wybitnie zdolnym-metodyka nauczania w indywidualnym toku

Uczeń zdolny różni się od innych dzieci. Już w dzieciństwie wyprzedza rówieśników pod względem rozwoju psychomotorycznego. Występują u niego wzmożone potrzeby poznawcze, interesuje się otoczeniem, poznaje nowe zjawiska i sytuacje, sam wynajduje sobie zadania. Typowa jest dla niego postawa dociekliwości, intelektualnej ciekawości. Zadaje trudne pytania dorosłym. Ma silną wolę, przeciwstawia się poleceniom. Wykazuje bogate zainteresowania. Pragnie zgłębić konkretne zagadnienie, nie poprzestaje na powierzchownym poznaniu.
W środowisku oświatowym panuje pogląd, że ok. 3% uczniów jest wybitnie uzdolnionych, mogących osiągnąć bardzo dobre rezultaty w określonej działalności. Są to jednostki twórcze, intelektualnie bardzo aktywne, dociekliwe, stawiające wiele pytań, weryfikujące przyjęte hipotezy, prowadzące obserwacje, eksperymenty. Uczą się bardzo szybko, bez wysiłku, największe zainteresowanie wzbudza u nich materiał nowy, są krytyczni, ambitni, bardzo wrażliwi.
Ucznia zdolnego na ogół charakteryzują dyspozycje lub osiągnięcia twórcze, poziom uzdolnień twórczych natomiast wyznacza płynność, giętkość i oryginalność myślenia. Ucznia zdolnego cechuje również wysoki iloraz inteligencji równy 120 i więcej.
Uczeń wybitnie zdolny to ten, który poza wysoką inteligencją ogólną wyróżnia się w karierze szkolnej możliwością osiągnięć twórczych w jakiejkolwiek dziedzinie społecznie użytecznej (udział w konkursach, olimpiadach itp.); wyróżnia się ponadto twórczą wyobraźnią, wybitnymi zdolnościami specjalnymi, łatwością uczenia się, szerokimi zainteresowaniami oraz dużą dozą samokrytycyzmu i pracowitością.
Uczniowie zdolni odznaczają się dużym poczuciem własnej wartości, mają na ogół pozytywny stosunek do szkoły i nauczycieli, bywają często krytyczni w odniesieniu do ich działalności dydaktyczno-wychowawczej. Odznaczają się silnymi i skrystalizowanymi zainteresowaniami, są wytrwali w realizacji swych dążeń i planów życiowych.
Swoje ponadprzeciętne zdolności uczeń przejawia w szkole na kilku polach:
- akademickim-w uczeniu się przedmiotów szkolnych,
- artystycznym,
- technicznym,
- sportowym i motorycznym,
- społecznym.
Wraz z wiekiem zdolności ucznia specjalizują się od ogólnych do bardziej szczegółowych.
Współczesna szkoła wyposaża uczniów głównie w wiadomości i umiejętności, a uczniowie zdolni są zazwyczaj negatywnie nastawieni do tak podawanej wiedzy. Wolą rozwiązywać problemy i zadania o charakterze dywergencyjnym, jednak programy nauczania zawierają problemy i zadania o charakterze konwergencyjnym.
Ta dysproporcja między tym co oferuje szkoła a potrzebami uczniów zdolnych często staje się przyczyną stwarzania przez nich trudności wychowawczych. Wymagania stawiane tym uczniom są poniżej ich możliwości, przez co nie rozwijają się tak jak by mogli. Zdarza się, że nudzą się na zajęciach ponieważ wymagania nauczyciela są dla nich za łatwe a tempo pracy za wolne. Sprawia to, że często popadają w konflikt za szkołą, przestają się uczyć, wagarują.
Praca z uczniem zdolnym wymaga odpowiedniej strategii i organizacji różnych elementów systemu dydaktycznego (celów, treści, procesu, metod, środków i form organizacyjnych).
Na podstawie dostępnej literatury można wyodrębnić cztery typy działań nastawionych na rozwijanie zdolności uczniów. Są to: szybszy rozwój uczniów ( strategia: wcześniej); wyposażenie ich w większy zasób wiedzy (strategia: więcej); umożliwianie im uzyskania wiedzy o wyższym poziomie złożoności ( strategia: inaczej); rozwijanie u uczniów zdolnych myślenia twórczego (strategia: lepiej i mądrzej).
Jednym z najbardziej znanych sposobów pracy z uczniem zdolnym jest wcześniejsze podejmowanie przez niego nauki szkolnej to znaczy przed osiągnięciem wieku obowiązku szkolnego. Czynnikiem decydującym o rozpoczęciu przez takie dziecko obowiązku szkolnego, powinny być wyniki badań psychopedagogicznych, a nie życzenia rodziców.
W niektórych szkołach umożliwia się uczniom naukę w tempie całkowicie dostosowanym do indywidualnych możliwości dziecka. Jest to swoista wersja indywidualnego toku kształcenia, która pozwala na uczenie się w dowolnym tempie i zaliczanie materiału nauczania danej klasy w dowolnym czasie. Po opanowaniu treści przewidzianych dla określonej klasy uczeń przystępuje do poznawania treści z programu klasy następnej. Jeśli do końca roku szkolnego nie zdąży zrealizować programu kolejnej klasy, to może udać się na wakacje, a na początku następnego roku szkolnego podejmuje naukę w tym miejscu programu nauczania, w którym przerwał naukę przed wakacjami. Ucząc się dalej według własnego tempa, kończy w dowolnym momencie roku szkolnego program klasy i przystępuje do realizacji programu klasy następnej itd. Takie rozwiązanie stwarza uczniom zdolnym dobre warunki do szybkiego opanowania materiału nauczania poszczególnych klas.
Aby praca z uczniami zdolnymi mogła zakończyć się sukcesem, nauczyciel prowadzący winny jest spełniać kilka warunków. Jest zainteresowany zdolnościami uczniów, pracą z uczniami, poświęca czas wolny na przygotowanie zajęć , w sposób "plastyczny" adaptuje materiał programowy do zindywidualizowanego nauczania. Ponadto stara się poznać zainteresowania, hobby poszczególnych uczniów, ich umiejętności, sprawność, możliwości. Jednakże, aby było można mówić o efektywności pracy musoi występowac obopólna chęć przystosowania, to znaczyb zespół uczniowski nie może być zbyt liczny, musi mieć w swym składzie tylu uczniów zdolnych, aby można było w jego obrębie tworzyć grupy specjalnej pracy kilku uczniów winno współpracować z nauczycielem. Pracując z uczniami zdolnymi wyrazić możemy następujące etapy takiej pracy: Organizacja wstępna, to znaczy pracę należy rozpoczynać od wyłonienia z całej grupy uczniów najzdolniejszych lub najpopularniejszych. Wybrana grupa początkowo pracuje samodzielnie, po czym zaczyna się praca z zespołem, który dzieli się następnie na podgrupy. Organizacja wstępna obejmuje około 6 tygodni.
Celem nadrzędnym pracy z uczniem zdolnym jest stworzenie mu wszechstronnych warunków do indywidualnego, twórczego myślenia, do rozwoju zainteresowań i uzdolnień. Coraz częściej wprowadza się nowoczesne metody, które sprzyjają rozwojowi uczniów. W pierwszej kolejności istnieje możliwość przyjmowania do szkoły dzieci, które nie osiągnęły jeszcze wymaganego wieku do rozpoczęcia edukacji, ale wykazują już pełen poziom dojrzałości szkolnej. Kolejną możliwością jest szybsze opanowanie procesu nauczania tzw. klasy semestralne lub półroczne, uczniom, którzy przyswajają wiedzę szybciej od pozostałych umożliwia się wcześniejsze realizowanie programu nauczania danej klasy – uczniowie kończą program jednej klasy w okresie I półrocza, a następnie w II semestrze tego samego roku szkolnego program kolejnej klasy. Następną ewentualnością jest uczenie się zgodne z indywidualnym tempem – stosuje się indywidualny tok nauczania, który pozwala na uczenie się w odpowiednim dla jednostki tempie i zaliczaniu materiału w dowolnym czasie. W kształceniu uczniów zdolnych możliwe jest także uczenie się różnych treści programowych w różnym tempie. I tak uczeń posiadający uzdolnienia z zakresu fizyki lub matematyki może szybciej uczyć się i zaliczać treści z tych przedmiotów, natomiast wolniej realizować program pozostałych przedmiotów. Najmniej zalecaną metodą jest „podwójna promocja”, w której uczeń we własnym zakresie opanowuje materiał z wyższej klasy i będąc dla przykładu w klasie IV automatycznie przechodzi do klasy VI. Jednak najczęściej stosowaną metoda są zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Są to ćwiczenia prowadzone głównie w godzinach popołudniowych, która mają rozwijać zainteresowania uczniów, ale tylko pod warunkiem, że nie przypominają typowych lekcji. Uczeń może także uzyskać zezwolenie na indywidualny tok nauki. Bardzo dużym minusem tej formy jest fakt, iż znacznemu zmniejszeniu ulegają kontakty z rówieśnikami, które i tak z racji nieprzeciętności są już ograniczone. Powyższe sposoby przyspieszania nauki szkolne stwarzają uczniom zdolnym wspaniałe warunki rozwijania ich uzdolnień, jednak pod warunkiem głębokiego zreformowania systemu klasowo – lekcyjnego, odpowiedniego przygotowania merytorycznego nauczycieli do prowadzenia tego typu zajęć oraz współdziałania szkół na różnych szczeblach i przygotowania specjalnych programów nauczania. Bez tego praktyczne dostosowanie procesu kształcenia do indywidualnych możliwości uczniów nie byłoby możliwe. Wielu nauczycieli i rodziców twierdzi, iż w normalnej szkole nie ma możliwości pracy z uczniem zdolnym. Jednak zaczynają już powstawać specjalnie przeznaczone dla takich dzieci szkoły (np. Gimnazjum Akademickie w Toruniu). Jednocześnie w wielu szkołach zaczyna dostrzegać się potrzebę pracy z takim dzieckiem, dlatego tworzy się programy autorskie, wprowadza innowacje, uruchamia kursy i studia podyplomowe z tego zakresu. Zainteresowanie sprawami kształcenia uczniów zdolnych, w świetle literatury jest duże. Na całym świecie od dawna zastanawiano się nad tym w jakich warunkach organizacyjnych i jakimi metodami należy kształcić uzdolnione dzieci. Nie ulega wątpliwości stwierdzenie, że istnieje potrzeba poświęcenia dzieciom zdolnym specjalnej uwagi na terenie szkoły. Pogląd ten poparty jest licznymi danymi empirycznymi, świadczącymi o odrębności i pewnej specyfice rozwoju i działania jednostek szczególnie zdolnych. Praktyka pedagogiczna nie stworzyła, jak dotąd, jednolitego systemu oddziaływań dydaktycznych, stosowanych w nauczaniu uwzględniającym zróżnicowanie uczniów pod względem zdolności. Formułuje się jednak szereg założeń ogólnych i wskazań, na których należy oprzeć pracę mającą na celu stymulację, wykorzystanie i rozwój zdolności uczniów w procesie dydaktycznym.





BIBLIOGRAFIA:
1.Borzym I.: „Uczniowie zdolni.” PWN, Warszawa 1979
2. Lewowicki T. :”Kształcenie uczniów zdolnych.” WSiP, Warszawa 1980
3. Sękowski A. : „Osiągnięcia uczniów zdolnych”, Lublin 2000
4. Lewowicki T.: „Kształcenie uczniów zdolnych”, Warszawa 1980
5. Rimm S.: „Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole”, Poznań 2000