Dzieje Ziemi

Dzieje ziemi dzielimy na 5 er:
I. era archaiczna ? 4,6-2,5mld lat temu
II. era proterozoiczna ? 2,5mld-590mln lat temu
III. era paleozoiczna ? 590-250mln lat temu, dzieli się na 6 okresów:
kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon, perm
IV. era mezozoiczna ? 250-65mln lat temu, dzieli się na 3 okresy:
trias, jura, kreda
V. era kenozoiczna ? 65mln lat temu do teraz, dzieli się na 2 okresy:
trzeciorzęd: -paleogen, -neogen
czwartorzęd: -plejstocen, -holocen
ery trwają coraz krócej im bliżej współczesności, dwie najstarsze nie dzielą się na okresy, najmłodsze z kolei nawet na epoki ? to wynika z dowodów, z dwóch najstarszych nie ma dokumentów
Metody odtwarzania dziejów ziemi:

? WIEK WZGLĘDNY
-metoda bazująca na skamieniałościach nosi nazwę biostratygrafii
-skamieniałości(skamieniałe szczątki org żywych) ? szczególnie przydatne skamieniałości przewodnie(krótkotrwałe formy zwierzęce lub roślinne, żyjące masowo), na podstawie skamieniałości podajemy wiek względny(coś jest starsze a coś młodsze)
I zasada: te same skamieniałości przewodnie w różnych skałach oznaczają dla nich ten sam wiek
II zasada: im skamieniałości bardziej przypominają współczesne org, tym są młodsze
-metoda litostratygraficzna ? analiza skał
ułożenie warstw skalnych ? wiemy, że te bliżej powierzchni są młodsze

? WIEK BEZWZGLĘDNY
-podawanie konkretnie lat, opiera się na rozpadzie pierwiastków promieniotwórczych występujących w ziemi, np. uran238 po upływie 4,5mld lat(okres połowicznego rozpadu)-zostanie połowa uranu238 a drugą połowę stanowi ołów206
węgiel14-okres połowicznego rozpadu wynosi 5670 lat, rozpada się na węgiel14 i azot14(azot14 występuje w atmosferze, poprzez promienie słoneczne jest rozbijany na węgiel14, który łączy się z tlenem i w postaci dwutlenku węgla14 jest pochłaniany przez rośliny, gdzie w wyniku fotosyntezy następuje uwalnianie tlenu do atmosfery, a rośliny magazynują sam węgiel14. W chwili śmierci rośliny rozpoczyna się rozpad węgla14).
? Aktualizm geologiczny ? najnowsza metoda, badając dzisiejsze procesy i zjawiska geologiczne odnosi się je w przeszłość

DZIEJE PREKAMBRU:
Wszystko przed kambrem, napisane dzieje ziemi, nie ma skamieniałości, stosując zasadę aktualizmu geologicznego możemy wnioskować:
-zachodziły ruchy górotwórcze i lądotwórcze(dowód to dyslokacje-zaburzenia w ułożeniu warstw)
-zachodziły zjawiska plutoniczne-magma zastygała pod powierzchnią ziemi
-zachodziły zjawiska wulkaniczne
-wytworzyła się skorupa ziemska
-powstała praatmosfera bez tlenu
Obszary, na których skały magmowe i przeobrażone (powstałe w prekambrze) występują na powierzchni ziemi noszą nazwę TARCZ. (na płw. Skandynawskim ? tarcza Fenoskandzka i Ukraińska; tarcza Grenlandzka i Kanadyjska; Brazylijska i Gujańska[w Am. Pd.]; Antarktyda; zach. Australia; Indyjska; Arabska[w Azji]; większa część Afryki)
PLATFORMY-obszary zbudowane ze skał prekambryjskich pod pokrywą skał osadowych, są w sąsiedztwie tarcz. Najbliżej Polski ? platforma Wschodnioeuropejska(od tarczy Fenoskandzkiej na poł.-wsch.)
Na płw. Skandynawskim skały nie są pod pokrywą skał osadowych, bo osadowe usunięte przez lodowiec.

Budowa platformy wschodnioeuropejskiej na terenie Polski, 2 części:
a) dolna ? skały magmowe i przeobrażone z prekambru ? trzon krystaliczny
b) górna ? pokrywa osadowa(skały osadowe z paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku). Pokrywa ma różną miąższość:
-w pewnych miejscach jest cienka ? te m-ca to wyniesienia,
-w innych jest gruba ? to tzw. obniżenia
Obniżenia i wyniesienia występują na przemian:
-wyniesienie Łeby
-obniżenie Prebałtyckie
-wyniesienie Mazursko-Suwalskie
-obniżenie Podlaskie
-wyniesienie Sławatycz
-obniżenie Nadbużańskie
Pokrywa osadowa zawiera luki stratygraficzne (braki osadów z jakiegoś okresu)
Obszary powstałe w prekambrze na terenie Europy noszą nazwę Praeuropy. Jest oddzielona od reszty Europy granicą geologiczną która na terenie Polski nosi nazwę Niecki Brzeżnej (linia Koszalin-Roztocze).
Cennymi bogactwami jest złoto w Afryce, Australii; rudy żelaza w Szwecji, USA, Kanadzie; miedź w USA i na Dolnym Śląsku(miedź, nikiel, żelazo); żyją bakterie, glony, sinice.
Na ziemi jest jeden ląd i ocean.

ERA PALEOZOICZNA
Dowody: skamieniałości przewodnie, podział na okresy:
1. KAMBR-skamieniałość przewodnia: trylobity, ląd dzieli się na kontynenty, które rozpoczynają wędrówkę(ok. 600mln lat temu się zaczęło), gł. skały osadowe morskie, piaskowce, zlepieńce, łupki, margle, wapienie, na terenie Polski osadziły się wapienie w Sudetach, powstają dalej złoża miedzi w USA i na Dolnym Śląsku, rudy żelaza(Szwecja, USA, Kanada, Dolny Śląsk)
2. ORDOWIK-na półkuli południowej wędrujące kontynenty tworzą jeden ląd ? GONDWANĘ, życie w morzach bardzo bujne(glony, skorupiaki, małże, stawonogi). Skamieniałość przewodnia to graptolity, skały: osadowe morskie, piaskowce, zlepieńce, łupki, margle, wapienie
3. SYLUR-zachodzą ruchy górotwórcze, fałdowania kaledońskie ? od gór Kaledońskich Kaledońskich Anglii, góry Skandynawskie, Jabłonowe i Stanowe w Azji i północne Apallachy. Obszary powstałe w Europie tworzą Paleoeuropę(Anglia po Góry Skandynawskie), w wyniku ruchów powstały lądy na półkuli północnej-kontynent zwany LAURAZJĄ, rośliny wychodzą na ląd, psylofity, a w morzach pojawiają się ryby, skały: osadowe morskie, piaskowce, zlepieńce, łupki, margle, wapienie
4. DEWON-pierwsze lasy, wychodzą na ląd pierwsze zwierzęta-płazy, w morzach ryby
5. KARBON-zachodzą II ruchy górotwórcze-fałdowania Hercyńskie(od gór Herz w Niemczech), powstają Sudety, Góry Świętokrzyskie, góry od Francji przez Niemcy, Polskę do Uralu, powstała Europa zachodnia-MEZOEUROPA(poł. Apallachy, Tien-Szan i Ałtaj, Niemcy, Francja i część Polski). Obszary w sąsiedztwie się zapadały (na przedpolu gór i w górach)-np. zapadlisko Śląsko-Krakowskie, w nich klimat gorący i wilgotny, rosną potężne widłaki, skrzypy, paprocie, intensywne zjawiska wulkaniczne, aktywne wulkany w Polsce: Strzelin, Strzegon i Ślęża, w okolicy Trzebinii i Krzeszowic ? porfiry i melafiry, na skutek fałdowań połączenie lądów.
6. PERM-jeden ląd i jeden ocean, klimat gorący i suchy, obumiera roślinność karbońska, góry ulegają intensywnemu wietrzeniu i materiał zasypuje te ginące rośliny, pojawiają się gady, ginie 90% gatunków żyjących w paleozoiku, cenne bogactwa mineralne: miedź na Niz. Śląskiej, sól w okolicach Inowrocławia na Kujawach

ERA MEZOZOICZNA
Uchodzi za erę spokojną-nie ma dużych ruchów górotwórczych, aktywności wulkanów, zachodzą transgresje i regresje mórz, era gadów(osiągnęły szczyt rozwoju-olbrzymie gady, opanowały i wodę, i ląd, i powietrze), 70%gadów pod koniec mezozoiku ginie
TRIAS-ląd dzieli się na kontynenty i rozpoczyna się wędrówka, wapienie na Wyż. Śląskiej i dolomity-zawierają rudy cynku i ołowiu, skamieniałość przewodnia: belemity
JURA-na Wyż. Krakowsko-Częstochowskiej wapienie i dolomity z rudami żelaza, skamieniałość przewodnia: amonity
KREDA-złoża kredy na Niecce Nidziańskiej i Wyż. Lubelskiej, pod koniec kredy zaczynają się lekkie ruchy górotwórcze-wypiętrza się Wał Pomorsko-Kujawski, Kołobrzeg, Góry Świętokrzyskie, sól kujawska została ściśnięta w postać słupów solnych, po obu stronach wału powstały obniżenia, tzw. niecki: na wsch.-Niecka Brzeżna(granica geologiczna oddzielająca Praeuropę od reszty Europy), na zach.-Niecka Szczecińska, Mogileńska i Nidziańska.

ERA KENOZOICZNA
W trzeciorzędzie ? fałdowania Alpejskie(nazwa od Alp)-Alpy, Pireneje, Apeniny, Góry Dynarskie, Karpaty, Kaukaz, Himalaje, Kordyliery i Andy. Powstała Neoeuropa (połudn.), na przedpolu Karpat ? zapadlisko Przedkarpackie, tam złoża soli (Wieliczka, Bochnia), siarka(Tarnobrzeg), ropa, gaz i Sudety uległy popękaniu i przesunięciom i przyjęły postać gór zrębowych ? takie zjawisko to ODMŁODZENIE Sudety. Po fałdowaniach alpejskich ukształtowało się obecne oblicze ziemi.
Czwartorzęd:
Plejstocen ? epoka lodowcowa, największy zasięg w Am. Pn. (do 40o szerokości geogr.), w Europie do 50o a w Azji najmniejszy zasięg ? do 60o
Na teren Polski lodowiec nasuwał się 3-krotnie:
-zlodowacenie Południowopolskie/Krakowskie ? do 50o (po Sudety i Karpaty)
-zlodowacenie Środkowopolskie ? po Sudety i wyżyny
-zlodowacenie Bałtyckie ? tylko Polska Pn., po Zieloną Górę, Poznań, Muława.
Okresy między zlodowaceniami ? gdy się nasuwał lodowiec ? GLACJAŁ
Okresy między glacjałami (ocieplenia) ? INTERGLACJAŁ (lodowiec wycofywał się z Polski)
Holocen ? epoka współczesna