Ściąga z klimatu, gleb, etapów powstawania M. Bałtyckiego i inne bzdury których trzeba się uczyć.

Czynniki kształtujące klimat :
a)pozameteorologiczne
- położenie w umiarkowanych szerokościach geograficznych , warunkuje kąt padania promieni słonecznych
- odległość od morza , ten czynnik wpływa na temperaturę i opady
- ukształtowanie powierzchni
b) meteorologiczne
- fronty meteorologiczne
- ośrodki baryczne : niż islandzki , wyż azorski , wyż azjatycki (zima) , niż azjatycki
- masy powietrza
Fronty meteorologiczne :
- znad północnego Atlantyku nadciąga niż islandzki . Przez cały rok , przynosi zachmurzenie i opady . Zimą ocieplenie , latem ochłodzenie . 64 % dni w ciągu roku
- znad Azji i Europy Wsch. – zimą ochłodzenie , mróz , latem gorąco , sucho i słonecznie 30%
- znad Azorów – latem pogoda gorąca , upalna , zimą odwilże i mgły 2%
- znad Azji Mniejszej i Płn. Afryki –powietrze bardzo gorące , głównie jesienią i wiosną 2%
- znad Morza Arktycznego i Grenlandii - powietrze bardzo mroźne , słonecznie , głównie zimą i wiosną .
Dorzecze – jest to obszar , z którego wody spływają do jednej Rzeki .
Zlewisko – jest to obszar , z którego wody spływają do jednego morza lub oceanu .
Zlewnia – obszar , z którego wody spływają do jednego miejsca
Dorzecza : Wisły 54 % , Odry 33,9 % , Rzeki Pobrzeża Południowo-bałtyckiego i wschodnio – bałtyckiego 11,8%
Zlewisko M. Czarnego 0,2% (Strwiąż , Orawa , Olza ) , Zlewisko M. Północnego 0,1% (Izora , Orlica)
Wisła – źródło Barania Góra 1106 m.n.p.m.
Odra – Góry Oderskie
Ustrój ( reżim) rzek polskich jest śnieżno – deszczowy .
Jezioro – jest to naturalne zagłębienie w litosferze , wypełnione wodą , bez dostępu do morza .
W Polsce jest ponad 23 tys. Jezior , w tym 9300 o powierzchni ponad 1H . Obszary występowania : pas pojezierzy , Polesie Lubelskie , góry , pobrzeże bałtyckie .
Do najważniejszych typów jezior należy zaliczyć:- jeziora rynnowe - o wydłużonym kształcie, powstałe w wyniku ero-zji lodowcowej (np. Jeziorak, Gopło, Miedwie, Wigry, Hańcza),- jeziora moreny dennej - o dużych powierzchniach i urozmaiconych liniach brzegowych (np. Śniardwy, Mamry, Niegocin, Wielimie), ~ jeziora wytopiskowe - „oczka”,- jeziora krasowe - powstałe w miejscach zapadania się_ skał gipso-wych i wapiennych (np. niektóre jeziora na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim),- starorzecza (jeziora zakolowe) - powstałe w wyniku odcięcia mean-drów od rzeki macierzystej,- jeziora deltowe - będące fragmentami dawnych zatok morskich (Dą-bie i Drużno),- jeziora nadbrzeżne ~ powstałe w wyniku odcięcia dawnych zatok (np. Wieko, Bukowo, Sarebsko),- jeziora górskie - powstałe w wyniku działalności lodowców gór-skich, charakteryzujące się zazwyczaj stromymi brzegami, owalnym kształtem i dużymi głębokościami. Dzielą się one zasadniczo na je-ziora cyrkowe (karowe), powstałe na miejscu dawnych pól firnowych (Morskie Oko, Czarny Staw i Czarny Staw Gąsienicowy w Tatrach, Wielki Staw w Karkonoszach), oraz jeziora morenowe, powstałe w wyniku zatarasowania dolin wałami morenowymi (Toporowy Staw).
Morze Bałtyckie ma pow. 415 tys. km kw. z Oceanem Atlantyckim połączone jest poprzez wąskie Cieśniny Duńskie (Wielki Bełt , Mały Bełt ,Cattegat , Skagerrat ) Bałtyk jest morzem b . małym , powstał po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego . Jest płytkie , szelfowe – średnia głębokość 52,3 m , najgłębsze miejsce Głębia Londsort . Temperatura wody waha się od O do 18 st . Ze względu na : - niewielkie parowanie , małą wymianę wód z Atlantykiem , duży dopływ słodkiej wody z rzek i opadów Bałtyk jest morzem o niskim stopniu zasolenia . Średnie wynosi 7- 8 promili .Największe zasolenie jest w cieśninach Duńskich , dochodzi nawet do 20 promili . Najmniejsze w płn. części Bałtyku 2- 3 promili . W miarę głębokości zasolenie wzrasta.
Etapy powstawania Bałtyku : I Bałtyckie jezioro zaporowe – powstało na skutek połączenia jezior zastoiskowych . Było płytkie zaczęło się formować z końcem zlodowacenia bałtyckiego .II M. Yoldiowe ( 9000 lat p.n.e) –a na skutek topnienia lądolodu , uzyskało połączenie z Atlantykiem , poziom wód to 40 –50 m p.p. dzisiejsza południowa granica Bałtyku to 20 km na północ od dzisiejszej .III Jezioro antycylusowe ( 8000 lat p.n.e. )Na skutek izostatycznego podnoszenia Skandynawii Bałtyk został odcięty od Morza Północnego . IV M. Litorynowe - na skutek obniżania się płd. Wybrzeży jeziora antylusowego , było przyczyną powstania połączenia z Atlantykiem przez Cieśniny Duńskie . Morze Litorynowe miało większą pow. i było bardziej słone niż obecne wody w Bałtyku.
Gleba – jest to zewn. powłoka litosfery składająca się z luźnych cząstek mineralnych i organicznych , powietrza i wilgoci , powstała na skale macierzystej umożliwiając roślinom wzrost .
Ze względu na zasięg występowania wyróżniamy gleby :
- strefowe – charakterystyczne dla danej strefy klimatycznej . W Polsce to są brunatnoziemne i bielicowe .
- śródstrefowe – podlegają wpływom warunków klimatycznych strefowych lecz są silnie modyfikowane przez warunki lokalne . W Polsce to są mady , rędziny , gleby bagienne , górskie .
- pozastrefowe –występujące poza strefą klimatyczną dla której są charakterystyczne . W Polsce są to czarnoziemy , które występują w przedłużeniu strefy z Ukrainą .
Czarnoziemy (1%) - to gleby o dużej warstwie próchnicznej, powstały przeważnie na terenach łąkowo-stepowych. Są to najwyższej jakości gleby w Polsce.Czarne ziemie (2%) — to gleby zbliżone do czarnoziemu, powstały na te-renach zabagnionych. Ich ciemne zabarwienie spowodowane jest dużą za-wartością próchnicy.Gleby bagienne (9%) - obejmują gleby torfowe i mułowo-torfowe. Po-wstają w wyniku gromadzenia szczątków roślinności bagiennej w warun-kach beztlenowych, spowodowanych silnym nawilgoceniem gruntu. Wa-runkiem urodzajności tych gleb, zwłaszcza torfowych, jest właściwa melio-racja i intensywne nawożenie.Mady (5%) - występują w dolinach rzek. Największy obszar tych gleb znajduje się. na Żuławach. Gleby te powstają z osadów nanoszonych przez wylewające okresowo rzeki.Rędziny (1%) - gleby powstałe ze zwietrzenia skał wapiennych i gipso-wych. Mają one dużą zawartość wapnia. Występują głównie na wyżynach. Gleby bielicowe (25%) podzielić można na słabo, średnio i silnie zbieli-cowane. Gleba bielicowa ma kilkucentymetrową warstwy próchniczną, która przechodzi w poziom wymywania o zabarwieniu jasnoszarym. Za-barwienie to powstaje na skutek wymycia wodorotlenków żelaza, glinu, manganu i związków próchnicznych do niżej leżącej warstwy wmywania. Gleby bielicowe wymagaj ą intensywnego nawożenia i starannej uprawy.Gleby brunatne (52%) - to gleby umiarkowanie wilgotnych lasów igla-stych i mieszanych. Powstały w wyniku procesu brunatnienia. Proces ten polega na wietrzeniu minerałów glebowych, głównie glinokrzemianów, za-wierających w swoim składzie żelazo. Żelazo uwolnione w czasie wietrzenia osadza się na powierzchni cząstek glebowych, dając brunatne zabarwienie. Gleby brunatne są średnio urodzajne. Gleby płowe (5%) są odmianą gleb brunatnych, z silniej wymytymi związkami ilastymi i żelazistymi.