Stosunki międzynarodowe - Olsztyn - UWM

Wspólnota Europejska (WE) jest organizacją międzynarodową będącą podstawą współpracy w ramach Unii Europejskiej. Przed rokiem 1992 nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – EWG. EWG powstała (obok Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej - EURATOM) na podstawie jednego z Traktatów Rzymskich zawartych 25 marca 1957. Traktat z Maastricht z 1992 roku zmienił jej nazwę na Wspólnotę Europejską (WE). W 2002 roku WE przejęła kompetencje Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, ponieważ EWWiS powołana została jedynie na 50 lat. Wspólnota określana jest jako pierwszy filar Unii. Zakres odpowiedzialności WE jest dosyć szeroki. Decyzje podejmowane są zbiorowo na podstawie głosowania większością kwalifikowaną. Pozostałe filary unii to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz kooperacja policji (Europol) i wymiarów sprawiedliwości (Eurojust) W tych dziedzinach integracji każda decyzja podlega vetu dowolnego kraju.

Historia Unii Europejskiej
Pod koniec wojny pojawiło się silne dążenie do utworzenia wspólnoty europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę po katastrofalnych wydarzeniach drugiej wojny światowej i zapobiec wojnie w przyszłości. Aby to urzeczywistnić, wielu polityków wspierało ideę utworzenia jakiejś formy europejskiej federacji czy rządu. Winston Churchill 19 września 1946 r. wygłosił na uniwersytecie w Zurychu mowę, w której wezwał do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, podobnych do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Bezpośrednim wynikiem tego przemówienia było utworzenie w 1949 r. Rady Europy. Rada Europy była (i dalej pozostaje) instytucją o raczej ograniczonych prerogatywach, jako swoisty ekwiwalent Narodów Zjednoczonych, aczkolwiek wypracowała pewne formy uprawnień w dziedzinie praw człowieka, jak Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Trzy wspólnoty
Unia Europejska wyrosła z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, utworzonej w 1951 r. przez sześciu członków założycieli: Belgia, Holandia i Luksemburg (Beneluks), RFN, Francja i Włochy. Jej celem było utworzenie wspólnej puli produkcji węgla i stali, aby zapobiec wojnie gospodarczej. 9 maja 1950 Schuman przedstawił propozycję utworzenia zorganizowanej Europy twierdząc, że jest to niezbędne do utrzymania pokojowych stosunków. Propozycja ta, znana jako Deklaracja Schumana, jest uważana za początek dzisiejszej Unii Europejskiej, która potem wybrała dzień 9 maja za Dzień Europy. Brytyjczycy zostali zaproszenie do uczestnictwa, ale odmówili, aby nie rezygnować z narodowej suwerenności. W ślad za EWWiS poszły próby utworzenia, przez te same kraje, Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty Politycznej Celem EDC było ustanowienie wspólnej europejskiej armii pod wspólną kontrolą, aby Niemcy zachodnie mogły się ponownie bezpiecznie uzbroić i stawić czoła radzieckiemu zagrożeniu. EPC miała być zaczątkiem federacji państw europejskicj. Jednak francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikowania traktatu EDC, co doprowadziło do zaniechania pomysłu, a potem odłożenia na półkę także EPC. Idea obu instytucji żyje jednak, choć w zmodyfikowanej formie, w późniejszych opracowaniach, jak Europejska Współpraca Polityczna (European Political Co-operation, także EPC), filar o nazwie Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa ustanowiony przez Traktat z Maastricht (Common Foreign and Security Policy, CFSP), czy Europejskie Siły Szybkiego Reagowania (European Rapid Reaction Force), obecnie w trakcie formowania.
Po niepowodzeniu inicjatyw EDC i EPC sześć krajów założycielskich spróbowało dalszej integracji, tworząc takie instytucje, jak Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (European Economic Community, EEC) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (European Atomic Energy Community, Euratom). Celem EWG było zbudowanie unii celnej między krajami członkowskimi, opartej na czterech wolnościach: wolności przepływu dóbr, usług, kapitału i osób. Euratom miał z kolei połączyć narodowe zasoby nuklearne tych krajów. EWG była bezsprzecznie najważniejszą z tych trzech wspólnot, do tego stopnia, że jej nazwa została potem zmieniona na Wspólnotę Europejską, która została formalnie ustanowiona w Traktatach Rzymskich w 1957 r. i weszła w życie 1 stycznia 1958 r.
Przekształcenie się tych wspólnot w dzisiejszą Unię Europejską składa się z dwóch równoległych procesów.
• Pierwszym procesem jest ewolucja strukturalna i zmiany instytucjonalne w kierunku utworzenia ściślejszego bloku z większą ilością kompetencji na poziomie ponadnarodowym, co można nazwać pogłębianiem Unii.
• Drugim procesem jest rozszerzanie wspólnot (i potem Unii) z 6 do 25 państw członkowskich, co określamy mianem poszerzania Unii.
Historia europejskiej integracji
Trzy wspólnoty europejskie miały zawsze identyczny zestaw krajów członkowskich i podobne struktury instytucjonalne. Pierwotnie dzieliły Trybunał Sprawiedliwości i Parlament, mając odrębne Rady i Komisje (nazwane High Authority w przypadku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali). Jednak traktat o połączeniu z lipca 1967 r. złączył poszczególne Rady i Komisje w jednolitą Radę i Komisję. W 1968 r. została utworzona unia celna.
W 1987 r. podpisano Jednolity Akt Europejski, który był pierwszym krokiem do ujednoliconego rynku europejskiego. Tym samym formalnie został wprowadzony koncept europejskiej współpracy politycznej.
W 1992 r. podpisano Traktat z Maastricht, który zmodyfikował Traktaty Rzymskie. Ustanowił on Unię Europejską, zmieniając w UE tzw. pierwszy filar wspólnotowy i dodając dwa dalsze filary - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Sprawiedliwość i Sprawy Wewnętrzne. Traktat wszedł w życie w 1993 r.
W 1994 r. został ustanowiony Europejski Obszar Gospodarczy, aby umożliwić krajom EFTA uczestniczenie w jednolitym rynku bez konieczności wstępowania do Unii Europejskiej.
W 1997 r. podpisano Traktat amsterdamski, który zaktualizował Traktat z Maastricht, i którego celem była dalsza demokratyzacja UE.
1 stycznia 1999 jedenaście krajów Unii zgodziło się przystąpić do strefy euro i zrezygnować z własnych walut. 1 stycznia 2002 r. monety i banknoty euro weszły formalnie do obiegu.
Rozszerzenie Unii Europejskiej w 1973 r. - 9 krajów
Wielka Brytania, obawiając się wstąpienia do Wspólnoty z powodu ryzyka zaszkodzenia jej handlowi z Brytyjską Wspólnotą Narodów, ustanowiła w 1960 r. alternatywną organizację, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, (European Free Trade Association). Był to jedynie obszar wolnego handlu, a nie unia celna. Do EFTA weszły też w tym czasie Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja i Szwajcaria, a Islandia przystąpiła w 1970 r.
Ponieważ handel z Brytyjską Wspólnotą Narodów malał, a rósł udział handlu europejskiego, Wielka Brytania zdecydowała się przystąpić do Wspólnoty, oczekując korzyści ekonomicznych. Irlandia i Dania, zależne w dużej mierze od handlu z Brytyjczykami, poszły w ślad za Zjednoczonym Królestwem. Pierwsza próba przystąpienia, jeszcze za rządów konserwatywnego premiera Harolda Macmillana, został zawetowana przez prezydenta de Gaulle'a w 1967 r. Kolejny rząd, kierowany przez labourzystowskiego premiera Harolda Wilsona, zgłosił akces, zawetowany jednak ponownie przez de Gaulle'a. Dopiero rząd, na którego czele stał Edward Heath, zdołał wprowadzic kraj 1 stycznia 1973 r. W 1972, Irlanda, Dania i Norwegia przeprowadziły referenda akcesyjne, w których padły następujące wyniki:
• Irlandia - 83.1% za (10 maja)
• Norwegia - 46.5% za (25 września)
• Dania - 63.3% za (2 października)
Społeczeństwo Norwegii odrzuciło więc propozycję rządu (53,3% przeciw) i Norwegia nie weszła do Unii - podobnie stało się 20 lat później, gdy rząd norweski zaproponował wejście do Unii razem z Austrią, Szwecją i Finlandią.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) powstała, podobnie jak EWG, na mocy Traktatów Rzymskich z 1957 r. Jej głównym celem jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Na mocy tzw. traktatu fuzyjnego, od 1967 r. wszystkie trzy Wspólnoty (Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) mają wspólne organy.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali to organizacja gospodarcza, która zapoczątkowała integrację gospodarczą Europy, czego konsekwencją było powstanie Unii Europejskiej. EWWiS utworzyły następujące państwa:
• Belgia
• Francja
• Holandia
• Luksemburg
• RFN
• Włochy
Przełomową datą dla narodzin integracji był 9 maja 1950 roku. Wówczas to francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedstawił na posiedzeniu Rady Ministrów projekt utworzenia organizacji nadzorującej przemysł wydobywczy i stalowy państw Europy Zachodniej, nazwany później planem Schumanna, choć jego faktycznym pomysłodawcą był Jean Monnet. Na kanwie tego dokumentu Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy podpisały 18 kwietnia 1951 roku w Sali Zegarowej Qui de Orsay tzw. Traktat Paryski, powołujący do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Porozumienie weszło w życie 25 lipca 1952 roku, regulując zasady działania wspólnego rynku węgla, stali i żelaza. Nim traktat stał się ciałem musiał przejść długotrwałą procedurę ratyfikacyjną w poszczególnych krajach. Największe kontrowersje wzbudził we Francji i w Niemczech, w pierwszym kraju demagogicznie krytykowany przez gaullistów i FPK, w RFN zaś opozycyjna SPD zarzucała polityce europejskiej Adenauera przypieczętowanie podziału Niemiec. Ze stosunkowo najcieplejszym przyjęciem plan Schumana spotkał się w krajach Beneluksu. Zakładano, iż wspólny rynek na węgiel, żelazo i złom powstanie najpóźniej do 1 stycznia 1953, jeżeli chodzi o stal okres ten trwać miał rok dłużej, przy czym dla Włoch przewidziano termin do 1958 roku. Głównym organem EWWiS została tzw. Wysoka Władza (High Authority), pełniąca rolę organu wykonawczego. Najważniejsze decyzje zapadały jednak w Radzie Ministrów, będącej emanacją poszczególnych rządów "szóstki". Powołano również liczące 78 posłów Zgromadzenie EWWiS oraz Trybunał Sprawiedliwości (7 sędziów na 6 lat). W wyniku konferencji w Messynie (1955) i Raportu Spaaka (1956) państwa członkowskie EWWiS sygnowały w 1957 Traktaty Rzymskie, które obowiązywały od 1 stycznia 1958 roku. Traktaty Rzymskie powoływały Europejską Wspólnotę Gospodarczą i EUROATOM. Utrzymywanie rozbudowanych struktur administracyjnych EWWiS, EWG i EUROATOMU było kosztowne, dlatego doszło do ich połączenia (ostateczny Układ o Fuzji miał miejsce 8 kwietnia 1965). Europejska Wspólnota Węgla i Stali, zawarta na lat 50, ostatecznie przestała istnieć z dniem 25 lipca 2002. Jej kompetencje przejęła Wspólnota Europejska.

Europejskie Biuro Policji, czyli Europol (skrót od European Police Office) to europejska agencja policyjna z siedzibą w Hadze. Europol rozpoczął pracę 1 lipca 1999 r.
Ustanowienie Europolu zostało przewidziane w Traktacie z Maastricht. Agencja rozpoczęła ograniczone działania 3 stycznia 1994 r., jako Europol Drugs Unit (EDU). W 1998 została ratyfikowana konwencja Europolu, wchodząc w życie w październiku tego samego roku. Europol zatrudnia 130 osób i 45 oficerów łącznikowych. Wielkość agencji wynika z faktu, że jest w stałym kontakcie z setkami organizacji zajmujących się egzekwowaniem prawa, z których każda ma swoją komórkę wspierającą działania Europolu. Obecnie agencja współpracuje z 23 z 25 państwa członkowskich - Polska uzyskała pełne członkostwo 1 listopada 2004, oczekują na nie jeszcze Estonia i Malta.
Celem Europolu jest poprawienie efektywności działania i współpracy między kompetentnymi władzami krajów członkowskich w zakresie zapobiegania i zwalczania zorganizowanej przestepczości o międzynarodowym charakterze. Misją agencji jest wniesienie wkładu w sferze egzekwowania prawa w Unii Europejskiej odnośnie tej formy przestępczości. Europol nie dysponuje żadnymi siłami wykonawczymi. Jest to jedynie służba wspomagająca odpowiednie agendy w państwach członkowskich UE. Oznacza to, że funkcjonariusze Europolu nie sa uprawnieni do prowadzenia śledztw w krajach członkowskich czy dokonywania aresztowań. Europol wspiera policje krajów członkowskich za pomocą wymiany informacji, prac analitycznych i szkoleń. Europol jest organizacją wielodyscyplinarną, obejmującą nie tylko regularnych funkcjonariuszy policji, ale i członków agend krajów członkowskich zajmujących się egzekwowaniem prawa, jak urzędnicy celni i imigracyjni, policja finansowa itd. Europol pomaga też w przezwyciężaniu barier językowych w międzynarodowej współpracy policyjnej. Każdy funkcjonariusz z agend zajmujących się egzekwowaniem prawa w krajach członkowskich może zgłosić pytania w języku ojczystym do swojej narodowej jednostki Europolu i otrzymać odpowiedź w tym samym języku. Możliwe są trzy poziomy współpracy: pierwszy to współpraca techniczna i szkolenia; kolejny to współpraca strategiczna polegająca na wymianie informacji i doświadczeń w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej; najwyższy szczebel to współpraca w zakresie wymiany danych osobowych i spełnianie wymagań Europolu co do ochrony i bezpieczeństwa danych. Dyrektor Europolu jest wyznaczany jednogłośnie decyzją Rady Europy. W 2004 r. jest nim przedstawiciel Niemiec Jrgen Storbeck, zaś jego zastępcami Mariano Simancas (Hiszpania), Jens Hojberg (Dania) i Kevin O'Connell (Wielka Brytania).

Wspólnota Niepodległych Państw, organizacja, która powstała 8 grudnia 1991 roku po rozpadzie ZSRR. W jej skład weszły wszystkie republiki byłego Związku Radzieckiego, z wyjątkiem Gruzji (przystąpiła do WNP dopiero w 1993), Estonii, Litwy i Łotwy. Była to forma integracji byłych republik radzieckich na zasadzie dobrowolności i poszanowania ich suwerenności.
Organizacja Narodów Zjednoczonych ONZ, uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów. ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. Członkiem ONZ, wg artykułu 4. Karty NZ może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i - zdaniem ONZ - "jest w stanie je wypełniać".
Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na wniosek Rady Bezpieczeństwa.
Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja w 1965 roku, powróciła jednak do Organizacji już rok później. Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja nie miała dotąd miejsca, choć dyskutowano nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością 2/3 głosów)
Za członków pierwotnych uznano 51 państw:
1) państwa, które wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę NZ
albo
2) państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę NZ.
Drugie kryterium dodano specjalnie dla Polski, która nie mogła uczestniczyć w konferencji w San Francisco z powodu perturbacji politycznych w kraju.
Obecnie członkami ONZ jest 191 państw. Do ONZ nie należą: Watykan (status obserwatora), Palestyna (status obserwatora), Tajwan, Somaliland i Sahara Zachodnia.
Organy ONZ:
• Zgromadzenie Ogólne - składa się z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich
• Rada Bezpieczeństwa - najważniejszy organ ONZ
• Rada Społeczno-Gospodarcza
• Rada Powiernicza - obecnie praktycznie nie działa
• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
• Sekretariat - organ wykonawczy pod przewodnictwem sekretarza generalnego
Istnieje również wiele organów doradczych, np. Wojskowy Komitet Sztabowy.

UNICEF – ang. United Nations Children’s Fund, polska nazwa – Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci. Organizacja jest częścią systemu ONZ. Powstała z inicjatywy Polaka dr Ludwika Reichmana 11 grudnia 1946, w wyniku Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Głównym celem UNICEF jest pomoc dzieciom w zakresie wyżywienia, ochrony zdrowia, praca na rzecz ich dobra oraz rozwijanie oświaty. Zakres działania organizacji jest globalny. Początkowo Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci miał za zadanie pomagać dzieciom żyjącym w trudnych warunkach po II wojnie światowej, poprzez dostarczanie lekarstw, odzieży, żywności. Po 1953, kiedy to UNICEF na stałe został włączony do ONZ, jego zakres działania znacznie się poszerzył. Zajęto się nie tylko opieką lekarską, ale i zapewnieniem elementarnego wykształcenia matki i dziecka w krajach rozwijających się. Za swoją działalność UNICEF otrzymał w 1965 roku Pokojową Nagrodę Nobla. Organizacja miała też duży udział w uchwaleniu przez ONZ w 1989 Konwencji o Prawach Dziecka. Główna siedziba UNICEF znajduje się w Nowym Jorku. Polski Komitet UNICEF mieści się w Warszawie.
Układ Warszawski (oficjalna nazwa: Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej) był związkiem wojskowym państw Europy środkowej pozostających pod wpływem Związku Radzieckiego. Reguły zostały nakreślone w roku 1955 przez Chruszczowa. Pakt podpisano 14 maja 1955 w Warszawie.


Członkowie Układu Warszawskiego
Członkami były następujące państwa:
• Związek Radziecki
• Albania (oficjalnie wycofała się w roku 1968, lecz przestała uczestniczyć w pakcie sześć lat wcześniej)
• Bułgaria
• Rumunia
• NRD
• Węgry
• Polska
• Czechosłowacja
czyli wszystkie państwa komunistyczne ówczesnej Europy poza Jugosławią. Członkowie Układu Warszawskiego mieli bronić się nawzajem w przypadku ataku na jednego z nich. Głównym przeciwnikiem był pakt NATO, powstały w 1949 roku. Układ Warszawski rozwiązano w 1991 roku. 31 marca rozwiązano struktury wojskowe, a 1 lipca 1991 roku w Pradze rozwiązano struktury polityczne. Oznaczało to ostateczną likwidację Układu Warszawskiego.

Zimna wojna to określenie na okres stosunków między państwami zachodnimi, na czele z USA, a potem NATO i ZSRR, a później także całym blokiem socjalistycznym. Do rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i rozwoju zimnej wojny doszło wkrótce po zakończeniu drugiej wojny światowej. Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton w USA. W marcu 1946 roku powiedział:
Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem rozcięła kontynent żelazna kurtyna.
Należy jednak uznać że początek tego okresu lata 1946-1949. Zakończenie okresu zimnej wojny również budzi kontrowersje. Niektórzy uważają rok 1956 za koniec "zimnej wojny", inni rok 1975 kiedy doszło do podpisania Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach. Natomiast znaczna grupa politologów uznaje za datę graniczną rok 1990, czyli roku zjednoczenia Niemiec i faktycznego rozpadu bloku wschodniego. Z określeniem "zimna wojna" ściśle powiązane jest sformułowanie "żelazna kurtyna". Między "Wschodem" i "Zachodem" występował konflikt o podłożu przede wszystkim politycznym i ideologicznym, ale także ekonomicznym i światopoglądowym. W większości konflikt ten przybierał formę walki propagandowej oraz walki wywiadów, w tym wywiadów gospodarczych. Istniała wyraźna rywalizacja np. na arenie podboju kosmosu, czy we współzawodnictwie sportowym. Dochodziło także do konfrontacji zbrojnej. Nie bezpośrednio ale w takich konfliktach jak wojna w Korei, wojna wietnamska czy wojna w Afganistanie oba bloki były zaangażowane.

Żelazna kurtyna - określenie porządku pojałtańskiego, które spopularyzował Winston Churchill w marcu 1946 roku, podczas historycznego przemówienia w amerykańskim mieście Fulton w stanie Missouri. Wygłosił on tam zdanie o "żelaznej kurtynie" (ang. iron curtain), przebiegającej od Szczecina po Triest.
"Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy."
Nazwa "żelazna kurtyna" zdobyła sobie dużą popularność, ponieważ trafnie przedstawiała sytuację w Europie, w której połowa kontynentu została jakby odgrodzona przed światem, stanowiąc barierę niezwykle trudną do pokonania, i izolującą państwa komunistyczne przed kontaktem i wpływem reszty świata. Taki stan trwał do 1989 roku, kiedy to podczas jesieni ludów, zainicjowanej latem tego roku przemianami w Polsce, państwa dotąd zależne odzyskały suwerenność; rozpadł się Związek Radziecki, rozwiązano RWPG oraz Układ Warszawski, rozpoczęła się ustrojowa i gospodarcza transformacja Europy Środkowej i Wschodniej.

Berliński mur - od sierpnia 1961 do listopada 1989 system umocnień długości 45,1 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe, miny) oddzielający stolicę Niemieckiej Republiki Demokratycznej Berlin od Berlina Zachodniego. 13 sierpnia 1961 władze NRD zamknęły wszystkie przejścia do Berlina Zachodniego. Najpierw wykonano zapory drutowe, a następnie wzniesiono początkowo półmetrowy, wkrótce zaś wyższy mur betonowy. Wstrzymano komunikację obydwoma sektorami miasta, 50 tys. mieszkańców NRD zatrudnionych w Berlinie Zachodnim musiało pozostać w domu. Znacznie wcześniej przewidywano, iż strumień uciekinierów ze Wschodu zostanie wkrótce zahamowany. W ostatnich tygodniach przed zamknięciem granicy liczba uchodźców gwałtownie wzrosła. W kulminacyjnym okresie ponad 1000 osób dziennie uciekało na Zachód. W licznych próbach przekraczania muru zginęło około 80 osób. Budowa muru naruszała porozumienie powojenne w sprawie okupacji Niemiec. Jednakże ani protesty mocarstw zachodnich, ani burzliwe demonstracje po obu stronach muru nie dały rezultatu. Dopiero od 1989 9 listopada rozpoczęto demontaż muru berlińskiego.

AKSAMITNA REWOLUCJA, 17–27 XI 1989 masowe protesty społ. w Czechosłowacji po brutalnym rozpędzeniu przez policję manifestacji studenckiej w Pradze, które skłoniły KPCz do rezygnacji z monopolu władzy.

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) (1949-28 czerwca 1991)
• Założyciele:
o Bułgaria
o Czechosłowacja
o Polska
o Rumunia
o Węgry
o ZSRR
o Albania (od 1961 przestała brać udział w pracach)
• Pozostali:
o NRD od 1950
o Mongolia od 1962
o Kuba od 1972
o Wietnam od 1978

Zjednoczenie Niemiec
Termin zjednoczenie Niemiec (niem. Deutsche Wiedervereinigung) oznacza zjednoczenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Republiki Federalnej Niemiec w jeden organizm państwowy. Zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku na mocy porozumienia zawartego 12 stycznia podczas moskiewskiej konferencji dwa plus cztery. Układ ten podpisały obok NRD i RFN cztery dawne mocarstwa okupacyjne: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Związek Radziecki. Zjednoczone Niemcy przystapiły do Wspólnoty Europejskiej (obecnie Unii Europejskiej) oraz NATO.
Podłoże historyczne
Wraz z zakończeniem II Wojny Światowej Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne, sama stolica - Berlin również dostała się pod jurysdykcję czterech okupantów - Francji, Wielkiej Brytanii, USA oraz ZSRR. Wraz z rozpoczynającą się zimną wojną w 1949 roku wojną alianci połączyli swoje strefy w jedną, formując w ten sposób RFN, w skład której wchodził również Berlin Zachodni, podczas gdy Związek Radziecki utworzył z okupowanej strefy zależna od siebie NRD. Z pierwszą propozycją połączenia Niemiec wystąpił Stalin w 1952. Rząd Zachodnich Niemiec pod przewodnictwem Konrada Adenauera był zwolennikiem integracji połączonych Niemiec z zachodem, domagając się wolnych wyborów w nowym państwie, monitorowanych przez obserwatorów międzynarodowych. Na takie warunki Stalin nie chciał przystać. W wyniku co raz częstszych ucieczek swoich obywateli na zachód, rząd Wschodnich Niemiec w 1961 zamknął wszystkie punkty graniczne z RFN i rozpoczął budowę Muru Berlińskiego, co przyczyniło się do coraz większego pogłębiania podziału Niemiec na dwie części oraz izolacji NRD.
Koniec podziału
W połowie lat 80-tych XX wieku zjednoczenie obu państw niemieckich wydawało się nierealnym marzeniem wielu Niemców. Na drodze do realizacji tego marzenia stała zimna wojna dzieląca Europę na dwa wrogie sobie obozy. Zakończenie ery konfrontacji było niemożliwe bez politycznych zmian w ZSRR i bez upadku, narzuconego siłą Europie środkowo-wschodniej, komunizmu. Wzrost niewydolności gospodarczej i politycznej radzieckiego imperium w drugiej połowie lat 80-tych wymusił na kierownictwie KPZR wprowadzenie pewnych reform. Przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow ogłosił okres tak zwanej "przebudowy" (po rosyjsku pierestrojka). Zmiany polityczne w ZSRR szybko wpłyneły na rozwój wypadków w podporządkowanych mu państwach Europejskich. W Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech jak i w samym NRD odżyły dotychczas brutalnie tłumione ruchy demokratyczne i niepodległościowe.
W sierpniu 1989 władze Węgier zniosły restrykcje dotyczące ruchu granicznego z Austrią. Otworzyło to Niemcom z NRD drogę porzez Węgry i Austrię, do RFN. We wrześniu z takiej możliwości skorzystało ponad 13 tysięcy Niemców, uciekając ta drogą do Niemiec zachodnich. Masowe demonstracje w NRD przeciwko rządom Ericha Honeckera zwane demonstracjami poniedziałkowymi, wobec wydarzeń w Europie i ZSRR (tzw. jesień ludów), doprowadziły do jego rezygnacji w październiku 1989 roku. Nowy rząd 9 listopada 1989 roku zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Na wieść o nowych przepisach obywatele NRD natychmiast i masowo ruszyli na granicę. Służby graniczne nie potrafiąc zapanować nad rozwojem sytuacji zdecydowały się ustąpić. Granica staneła otworem zaś Niemcy z obu państw jeszcze tej samej nocy przystąpili do spontanicznego burzenia znienawidzonego muru berlińskiego. Rozpoczął się proces zjednoczeniowy. W listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił 10 punktowy plan zjednoczenia. W lutym roku 1990 odbyło się wspólne posiedzenie rządów obu państw niemieckich. W maju tego samego roku miała miejsce unia walutowa, zaś w listopadzie na konferencji 2 plus 4 uregulowano sprawy zagraniczne i kształt granic nowego państwa. Na mocy ratyfikowanego przez parlamenty obu państw w dniu 20 września 1990 roku układu (traktat zjednoczeniowy) pomiędzy RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec, NRD w dniu 3 października 1990 przystąpiły do RFN. Dzień ten jest uznawany za oficjalną datę zjednoczenia Niemiec. Ekonomiczną ceną zjednoczenia było 1,5 biliona euro jakie Niemcy zachodnie przekazału do 2004 roku, wschodnim landom w celu dostosowania wschodnioniemieckiej gospodarki i infrastruktury do poziomu landów zachodnich. Cena społeczna to duża liczba (według sondaży tygodnika "Der Spiegel" jest to 30%) mieszkańców byłego NRD, którzy uważają się za ofiary procesu zjednoczeniowego.

PIERESTROJKA [ros., ‘przebudowa’], 1985–91 próba zreformowania systemu komunist. w ZSRR; zainicjowana przez sekr. generalnego KPZR M. Gorbaczowa jako program unowocześnienia gospodarki, 1987 poszerzona o reformy polit.; załamała się po puczu mosk. (VIII 1991).

KEYNES JOHN MAYNARD, baron of Tilton, 1883–1946, bryt. ekonomista i polityk gosp.; teoretyk i twórca nowocz. makroekonomii, wykładowca uniw. w Cambridge; 1911–45 red. „Economic Journal”; od 1921 prezes towarzystwa ubezpieczeniowego; w czasie II wojny świat. odgrywał ważną rolę w kierowaniu gospodarką woj. W. Brytanii; 1944 oprac. plan reformy międzynar. systemu walutowego, zw. planem K.; był jednym z twórców Międzynar. Funduszu Walutowego i Międzynar. Banku Odbudowy i Rozwoju; twórca popytowej teorii dochodu nar., zw. teorią K., i teoret. podstaw interwencjonizmu państw.; Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza.

Globalizacja - pojęcie to po raz pierwszy pojawiło się w Webster's Dictionary w 1961 roku; wcześniej używany był termin "globalny" o ekologicznych i społeczno-ekonomicznych konotacjach. Oznacza rozszerzenie i intensyfikację dynamiki światowych przepływów różnych elementów materialnego i duchowego życia społeczeństw, proces transgranicznego przepływu wiedzy, informacji, idei, technik, kapitałów, osób, dóbr, usług prowadzący do głębokich przemian, zachodzących we wszystkich wymiarach współczesnego świata. Proces globalizacji rozpoczął się od wielkich odkryć geograficznych, którym towarzyszyła rewolucja w komunikacji społecznej dzięki odkryciu czcionki i później prasy drukarskiej, przez co dyfuzja kulturowa mogła ulec skróceniu. Jest to termin deskryptywny, odwołujący się do kategorii przestrzenno-geograficznej, jaką jest glob ziemski; wielu wybitnych badaczy i naukowców podkreśla niejednoznaczność, wieloaspektowość pojęcia "globalizacji" oraz powszechność procesu jego aksjologizacji, ideologizacji czy nawet demonizacji; bez wątpienia globalizacja jest ściśle związana ze zmianami, jakie nastąpiły w ostatnich dekadach XX wieku, zwłaszcza w związku z rozwojem nowoczesnych środków transportu, komunikacji, informacji oraz wzrostem strukturalnych, kulturowych, ekonomicznych i politycznych powiązań w skali całego świata.