Kultura grecka

Grecy od najdawniejszych czasów mieli zamiłowanie do filozofowania. To przecież w Grecji pojawili się pierwsi fizozofowie, którzy wypracowali teorię sztuki, bardzo logiczną i prostą. Było to premierowe zdefiniowanie tego pojęcia.
Sztuka grecka zaczęła powstawać w 10 wieku p.n.e. i rozwijała się aż do 4 wieku n.e.! Dzieli się na kilka okresów:
- archaiczny (styl geometryczny)
- klasyczny (helleński)
- hellenistyczny
Sztuka grecka obejmowała nie tylko Grecje, ale również Macedonię, Trację,
wybrzeża Małej Azji i wyspy Morza Egejskiego.

Styl geometryczny powstał po roku tysięcznym. Stosowały go te plemiona jońskie i doryckie, które panowały w Grecji. Nazwa tego stylu pochodzi od sposobu zdobienia naczyń geometrycznymi wzorami (trójkąty, szachownice, zygzaki, gwiazdki). Z czasem wzory stawały się coraz bardziej skomplikowane, bogatsze. Do kształtów geometrycznych sprowadzano także postacie ludzkie i zwierzęta. Szczególnie cenne naczynia tego okresu to wazy dipylońskie z 8 wieku p.n.e.

W tym czasie rozwija się również poezja - dzieła Homera. Rzeżby stanowił zazwyczaj gliniane figurki ludzi i zwierząt, które składano jak wota na ołtarzu.

Architektura.
Początki budowy świątyń greckich nie są dobrze znane. Prawdopodobnie wtedy popularny był typ domu (megaronu), z przedsionkiem i portykiem na kolumnach, a elementy tej budowli wykonane były z drzewa. Grecy potem przerobili, udoskonalili te domy. W wyniku tego powstała skromna świątynia z dachem dwuspadowym. Wykonane były z drewna i oblepione gliną. Trzeba wspomnieć, że świątynia grecka była z reguły budowlą kolumnową.
Nakrywał ją niewysoki dach, tworzący na przodzie i tyle świątyni dwa trójkątne przyczółki. Do 3 wieku p.n.e. były to konstrukcje drewniane. Preferowano trzy porządki architektury:
- porządek dorycki (Grecja właściwa):

Świątynia stoi na trzystopniowym podwyższeniu. Kolumny nie mają baz. Trzony kolumn złożone z bębnów są żłobkowane, w środku lekko zgrubione. Kapitel dorycki składa się z okrągłej poduszki i płyty nad nią.
- porządek joński (kolonie greckie na wybrzeżach małej Azji):

Na stylobacie-podstawie wznosi się kolumna. Ma ona bazę złożoną z pierścieni, wałków i zagłębień. Trzon kolumny jest głęboko kanelowany. Na kapitel składają sie dwie ślimacznice, zwane wolutami. Cienka płyta oddziela kapitel od belkowania, które składa się ze stopniowego architrawu, z gryzu gładkiego i gzymsu
- porządek koryncki (najpóźniejszy styl)

Nie różni się w zasadzie od stylu jońskiego, poza kapitelem, który jest zasadniczo inny. Jego trzon otaczają liście akantu, ponacinane brzegami. Spośród nich wyrastają nici lub łodygi, zwinięte w małe woluty. Kapitel jest żywy, bardzo dekoracyjny.
Tajemnica piękna i oddziaływania porządków greckich leży w prostocie konstrukcji, w celowości każdego szczegółu, w jasności formy. Świątynie greckie są włączone w krajobraz, a nie dominują nad nim. Stąd harmonia i spokój.
Katedra w Syrakuzach na Sycylii, jest chyba jedyną budowlą dorycką, która nieprzerwanie od wczesnego 5 wieku aż do dziś służy celom religijnym. Również w Atenach na Akropolu mamy przykład budowy w porządku doryckim. W głębi Akropolu wznosi się Partenon poświęcony Atenie jako bogini mądrości.
To także przykład na budowle w tym stylu zbudowaną na planie Megaronu otoczonego kolumnadą.

Erechtejon zbudowano w porządku jońskim w r. 421. Świątynia poświęcona była Atenie i Posejdonowi. Tu zamiast kolumn podpierają belkowanie posągi sześciu kobiet, które w ręku trzymały chleby ofiarne.
W Olimpii znajdowała się Świątynia Zeusa (porządek dorycki), jak również miejscowość Delfy, miejsce kultu Apolla, gdzie znajdowały się słynne wyrocznie. U stóp Akropolu powstał teatr Dionizosa, pierwowzór innych tego rodzaju budowli na otwartym powietrzu. Na stokach wzgórza w półkolu wycięto ławy dla trzydziestu tysięcy widzów. Przed niewielką sceną było miejsce
chóru. Aktorzy występowali w maskach, a na nogi wkładali sandały-koturny.

Rzeźba. W tej dziedzinie Grecy wypowiadali się najlepiej. Zaczęła się ona w 7 w. p.n.e. i rozwijała się przez blisko 1000 lat! W okresie archaicznym początkowo artyści stawiali w świątyniach figury zaledwie wycięte z kloca drzewa, ponieważ odziewali je w szaty. Nie posługiwali się napisami wyjaśniającymi tytuł rzeźby, ani symboliką szczegółów.

Postacie wykute w kamieniu i brązie traktowane były nieśmiało w stosunku do materiału. Korpus, członki, głowa, ustawienie postaci były zaledwie zaznaczone. Z czasem wszystko zaczęło się uwypuklać, budzić do życia. W następnym okresie- klasycznym pojawia sie naturalistyczne oddanie ruchu. Ręce, nogi oraz fałdy szat traktowane są z całą swobodą. Potem na miejsce tych posągów pojawi się rzeźba sztywna w ruchach, podkreślająca powagę osoby.

Najważniejszymi rzeźbiarzami greckimi byli Pliniusz, który wykuł Doryforosa- młodzieńca niosącego włócznię, Myron, twórca posągu Dyskobola i Fidiasz, który zasłynął posągami Ateny Partenos i Zeusa Olimpijskiego oraz Praksyteles (nowy kierunek zwany pięknym), autor posągu Hermesa z małym Dionizosem" z Olimpii i posągu "Apollo z jaszczurką". Właśnie w okresie stylu pięknego rzeźby były bardziej dekoracyjne a także lepiej plastycznie przedstawione. Skopas wyraził w rzeźbie uczucie namiętności.

Stworzył Głowy z Tegei" i "Heraklesa". Następują czasy hellenizmu, bardzo płodne w twórców i dzieła. Utrzymuje się wtedy tendencja do idealizmu, z silną przymieszką patosu.
Dwa dzieła architektury hellenistycznej z 6 wieku p.n.e. zyskały sławę:
światynia diany i grobowiec Mauzolosa. Najbardziej znane rzeźby tych czasów to: Nike z Samotraki, Byk Farnezyjski.. no i siedem cudów świata należy m.in. do osiągnięć tego okresu (piramidy egipskie, ogrody Babilonu, świątynia w Efezie, posąg Zeusa Olimpijskiego, mauzoleum w Halikarnasie, kolor rodyjski, latarnia morska w Aleksandrii). Niestety wszystkie te zabytki zostały zniszczone przez zwycięskie chrześcijaństwo.
W 4 w. n.e. rzeźba grecka zaczyna zanikać.

Malarstwo. Nie znamy w tej chwili prawie żadnych zabytków malarstwa greckiego. Możemy się tylko domyślać jak wtedy malowano. Dzięki przekazom filozoficznym, różnorakim opisom niektóre sprawy stają się bardziej zrozumiałe. Z tych pism dowiadujemy się, że malowano tylko 4 kolorami, sylweta rysunkowa przeważała nad cieniowaniem lub plamą barwną. Malowano obrazy poprzez rozpuszczenie farb w gorącym wosku. Wyjątkowym przypadkiem malarstwa greckiego są malowidła ścienne znalezione opodal miasta Kazanłyku w Bułgarii. Występuje tu znajomość perspektywy osób, koni, rydwanów, ograniczona do pierwszego planu.

Ceramika. Osiągnęła wysoki poziom pod względem technicznym już w okresie geometrycznym. W 6 wieku następuje rozkwit ceramiki ateńskiej w stylu czarnofigurowym. Zaś styl czerwonofigurowy rozwija dalej elegancje smukłych, żywych w ruchu postaci bogów i ludzi. Z początku przeważały ilustracje z legend i mitów, poźniej malarze sięgnęli do scen z życia. Potem malarstwo czerwonofigurowe zanika.

Malarstwo wazowe stało się źródłem poznania życia i obyczajów starożytnego świata. W przeciwieństwie do styl czarnofigurowego, który posiada cechy grafiki, styl czerwonofigurowy wprowadził do grafiki więcej światła i miękkości, a także zróżnicowania w przedstawieniu szczegółów. Na wazach przedstawiano życie codzienne: pracę, zabawy, kulty.

Nie jest to jednak malarstwo w pełnym sensie, bo nie operuje kolorem i cieniem, a i głębia w nim jest oszczędnie zaznaczana. Malarstwo wazowe to raczej grafika i dekoracja. Wraz z 5 wiekiem kończą się wyroby ceramiki ateńskiej.