Rzym - pojęcia, nazwiska, daty

Etruskowie– lud zamieszkujący w starożytności północną Italię. Nie tworzyli jednego państwa, ale tak jak Grecy szereg miast-państw. Według tradycji było ich 12 a na czele każdego stał władca- lukomo. Z czasem z ustroju monarchicznego, przeszli na rzecz arystokratycznych republik. Cechą charakterystyczną kultury etruskiej była jej silna orientalizacja, to jest podatność na wpływy wschodnie. Nieodłącznym elementem religii było wróżbiarstwo.

Lukomo – władca miasta- państwa Etrusków.

Lukomonia etruska - federacja głównie o podłożu religijnym

Mit o powstaniu Rzymu:

Eneasz po opanowaniu Troi przez Achajów (1200 r. p.n.e.), uciekł z płonącego miasta wraz z ojcem, synem i kilkoma towarzyszami. osiedlili się oni na terenie Lacjum. Tam Eneasz poślubił córkę miejscowego króla i spłodził z nią syna – Askaniusza, który rozpoczął nową dynastię. Ostatnim z niej był Numitor, który został pozbawiony tronu przez swego brata Amuliasza. Miał on córkę, która urodziła bliźnięta Romulusa i Remusa. Uzurpator, obawiając się, iż przepowiednia mówiąca o tym, że obalą oni go w przyszłość, spełni się, kazał ich włożyć do kosza i puścić z prądem Tybru. Rzeka wyrzuciła ich na wzgórzu Palatyn gdzie odnalazła i wykarmiła je wilczyca. Bliźnięta, gdy dorośli wzięli odwet na Amuliuszu i oddali tron swemu dziadkowi. Następnie wrócili na wzgórze by założyć tam swoje miasto. Między braćmi doszło do konfliktu w skutku którego ginie Remus.

Serwiusz Tuliusz – władca Rzymu. Dokonał podziału społeczeństwa według posiadanego przez nich majątku. Oznaczało to, że najbogatsi mieli najwięcej praw. Zmodyfikował także okręgi wyborcze. Każda klasa majątkowa otrzymała odpowiedni okrąg – centurię , który miał jeden głos.

Nowy system głosowania miał także wpływ na wojsko. Każdy centuria wystawiała 100 żołnierzy. Obywatele zbroili się sami. Nowy podział nie zlikwidował zgromadzeń kurialnych, lecz miały one jedynie zadania religijne. Zgromadzenia centurialne odbywały się poza Rzymem na Polu Marsowym, ponieważ było to zgromadzenie wojskowe należało zapobiec w ten sposób zamachom stanu.

Monarchia – ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie władcą jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne.

Republika - ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas.

Senat – organ doradczy króla, rada starszych. Po śmierci króla wyłaniali spośród siebie króla tymczasowego. Miał on władzę, dopóki nie został wybrany nowy król. Okres ten trwał 5 dni i nazywany był bezkrólewskim.

Zasada kadencyjności - mówi o tym, że konsul władzę sprawuje przez jeden rok, a także, nie może jej sprawować rok po roku.

Konsul – w normalnej sytuacji był najwyższym urzędnikiem posiadającym pełnię władzy wykonawczej, w tym wojskowej. Czuwali też nad życiem religijnym (składali ofiary i wróżyli) podczas wojny zamieniali się w wodzów i prowadzili armię Rzymską do boju.

Pretor - (zastępca konsula) posługiwali się władza wojskową. Ich podstawowy zadaniem było czuwanie, nad porządkiem prawnym państwa.

Dyktator – mianował go senat, na okres 6 miesięcy. Posiadał on nieograniczoną władzę. Jego zadaniem była obrona kraju przed zagrożeniem.

Trybunat ludowy – urząd w republice rzymskiej, którego podstawowym zadaniem była ochrona interesów obywateli, a zwłaszcza plebejuszy przed arbitrażem patrycjuszy w senacie.

Plebejusze (łac. plebs - lud) – w starożytnym Rzymie warstwa społeczna, prawdopodobnie wywodząca się od ludów pobliskich, podbitych terenów lub osiedlających się w Rzymie.

Proletariusze - w starożytnym Rzymie warstwa najuboższych nie mających ziemi obywateli, wolna od podatków i służby wojskowej. Szczególnie dużą rolę proletariusze odgrywali podczas walk wyborczych. Od państwa otrzymywali jedzenie i prawo do bezpłatnych igrzysk

Patrycjusze - to uprzywilejowana, wyższa warstwa społeczna, która pojawiła się w okresie republiki, w starożytnym Rzymie. Posiadali pełne prawa polityczne i wyłączność na obejmowanie urzędów. Wywodzili się oni z zamożnych rodzin.

Komicja trybusowe – w starożytnym Rzymie zgromadzenie tribus, czyli obywateli podzielonych na dane jednostki administracyjno-terytorialne. Na komicjach trybusowych ważną rolę odgrywały warstwy uboższe.

Komicja centurialne – zgromadzenie centurii w starożytnym Rzymie. Zorganizowane według podziału majątkowego. Komicja centurialne zwoływał urzędnik mający prawo do zwoływania zgromadzeń ludowych. W tym przypadku mógł to być konsul, pretor lub dyktator. Komicja centurialne zbierały się na Polu Marsowym i wybierały wyższych urzędników w Republice Rzymskiej: konsulów, pretorów i cenzorów oraz decydowały o wojnie i pokoju. Komicja te były również organem prawodawczym, czyli uchwalały ustawy.

Prawo XII tablic – tym terminem określa się kodyfikacją, czyli spisanie obowiązującego prawa zwyczajowego, czego dokonano w 4500r. p. n. e. Był to wielki sukces plebejuszy, bo sam fakt spisania prawa, ograniczał nieskrępowaną do tej pory samowolę arystokracji. Nazwa ta pochodzi z faktu, iż spis ten został wypisany na 12 tablicach, a następnie wystawiony na widok publiczny.

Pretor – wyższy urzędnik mający tzw. władzę mniejszą. W czasie nieobecności konsulów, pretor (później dwóch) przejmował najwyższą władzę w mieście, mogąc nawet zwoływać posiedzenia senatu. Zasadniczym jednak zadaniem pretorów było sądownictwo.

Ważnym uprawnieniem pretora było wydawanie edyktów, w których ustalał on sposoby postępowania w sprawach niedostatecznie jasno uregulowanych przez ustawy czy prawo zwyczajowe.

Cenzor - Urzędnik wybierany na to stanowisko wraz z drugą osobą (cenzorów było zawsze dwóch) na okres potrzebny do wykonania powierzonych funkcji, nie dłużej niż 18 miesięcy raz na 5 lat przez komicja centurialne. Ich głównym zadaniem było przeprowadzenie spisu obywateli rzymskich i ich majątku, oraz przypisanie ich do właściwego tribus i centurii. Kontrolowali też wydatki państwa na cele publiczne, określali koszty prowadzenia wojen i rozbudowy armii.

Edyl - byli urzędnikami przydzielonymi do pomocy trybunom. Początkowo pochodzili z mianowania samych trybunów, następnie corocznie wybierały ich komicje trybusowe

Kwestor - w początkach republiki rzymskiej, urzędnik sprawujący funkcję sędziego śledczego oraz oskarżyciela publicznego w sprawach karnych. Później powierzono kwestorowi administrację skarbem publicznym, a funkcje sądownicze przeszły na edylów i trybunów. Początkowo kwestorów było dwóch, lecz z biegiem czasu ich liczba wzrastała, aż do 40. Odpowiedzialni byli za sprawy finansowe: nadzór nad kasą państwową, gromadzenie i rozdział pieniędzy, zbieranie podatków, zarządzanie kasą wojskową.

Liktor - był to niższy funkcjonariusz, który podczas pochodów początkowo poprzedzał królów rzymskich, a potem niektórych wyższych urzędników oraz cesarzy. Liktorzy stanowili osobistą ochronę urzędników, później zaczęli pełnić funkcje reprezentacyjne. Przed pretorem kroczyło 6, przed konsulem 12, a przed cesarzem lub dyktatorem 24 liktorów. Liktorzy nosili oparte na lewym ramieniu wiązki rózg związanych czerwonym rzemieniem z wetkniętymi w nie toporami.

Pyrrusowe zwycięstwo - to zwycięstwo osiągnięte nadmiernym kosztem, np. z dużymi stratami w ludziach i sprzęcie wojennym, które są nieproporcjonalne do osiągniętych efektów. Nazwa ta pochodzi od imienia króla Epiru Pyrrusa, który w III w. p.n.e. toczył wojnę z Rzymem i jego okupionej dużymi stratami, wygranej w bitwie pod Ausculum w roku 279 p.n.e.

Kapitolińskie gęsi - poświęcone bogini Junonie, których krzyk uratować miał Rzym przed nocnym atakiem Gallów (ok. 390 r. p.n.e.).

Kości zostały rzucone - jakaś ważna decyzja została nieodwołalnie podjęta; o podjęciu działań, których nie da się powstrzymać. Wypowiedzenie słów “kości zostały rzucone” przypisywane jest Juliuszowi Cezarowi, który w roku 49 p.n.e. przekraczał na czele swych legionów rzekę Rubikon. Przekroczenie Rubikonu wraz z wojskiem oznaczało wypowiedzenie posłuszeństwa Pompejuszowi i senatowi, którzy nakazali Juliuszowi pozostawienie legionistów w Galii, gdzie - jako namiestnik - toczył liczne walki na rzecz imperium. Cezar doskonale zdawał sobie sprawę, że wejście na terytorium Italii na czele oddanej mu, fanatycznej niemal armii musi zakończyć się krwawą wojną domową.

Przekroczyć Rubikon - związek frazeologiczny oznaczający uczynienie decydującego, nieodwołalnego kroku. Inaczej: "spalić za sobą wszystkie mosty". Pochodzenie: Juliusz Cezar przekroczył rzekę Rubikon wraz ze swoimi wojskami w 49 p.n.e. rozpoczynając tym samym wojnę domową.

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu -wszystkie drogi które powstały za czasów Oktawiana Augusta zbiegały się w jednym punkcie czyli Rzymie. drogi te były bardzo solidne. łączyły one podbite ziemie z Rzymem

I ty Brutusie przeciwko mnie – ostatnie słowa umierającego J. Cezara, zwrócił się nimi do Juniusza Brutusa, swego zaufanego adiutanta i przyjaciela, który brał udział w zamachu na jego życie.

Veni vidi vici - tymi słowami przekazał Juliusz Cezar senatowi wiadomość o swym szybkim zwycięstwie nad królem Pontu w bitwie pod Zelą; podkreślały one nie tyle sam wynik wojny, co jej błyskawiczne zakończenie.

Ave, Caesar, morituri te salut ant - co oznacza „Bądź pozdrowiony, Cezarze, przez idących na śmierć” jest to pozdrowienie kierowane przez gladiatorów do cezara przed wejściem na arenę.

Legion - podstawowa i największa jednostka taktyczna armii rzymskiej złożona przede wszystkim z ciężkozbrojnej piechoty. W pierwszych trzech wiekach imperium armia rzymska liczyła od 25 do 34 legionów. Jeden legion, liczył około 6 tys. żołnierzy. Mogli w nim służyć tylko obywatele Rzymscy. Służyć musieli tam 20 lat. Na czele legionu stał ktoś ze stanu senatorskiego, podporządkowany bezpośrednio cesarzowi. Nazywano go legatem Augusta.

Prowincje rzymskie - jednostki administracyjne imperium rzymskiego, tworzone na podbitych terytoriach (poza Italią). Liczba i rozmiary poszczególnych prowincji zmieniały się na przestrzeni dziejów Imperium w zależności od warunków zewnętrznych i polityki wewnętrznej.

Imperium Rzymskie – Imperium Romanum - Całość terytoriów podległych władzy państwa rzymskiego. W ten sposób rozumieli je starożytni Rzymianie, którzy nie utożsamiali podbitych ziem ze swoim państwem.

Wojny punickie – nazwa ogólna dla konfliktów zbrojnych między Republiką rzymską, a Kartaginą, jakie rozegrały się z przerwami w okresie od 264 do 146 r. p.n.e.

Pierwsza wojna punicka w latach 264-241 p.n.e. toczyła się głównie na Sycylii i oblewających ją morzach.. Rzymianie zwyciężyli i na lądzie i na morzu. Prawie cała wyspa ( prawie, bo wschodni skraj bym zajmowany przez królestwo syrakuzańskie) stała się pierwszą prowincją Rzymu. Taki sam los jak Sycylię spotkał Sardynię i Korsykę Następstwem tej bitwy, była niekwestionowana potęga morska Rzymu.

Po przegranej wojnie, Kartagińczycy skierowali swoją ekspansję na Półwysep Iberyjski dzięki czemu przenieśli działania na teren Italii. Podbili jego południowo – wschodnią część, a zdobyte łupy i dochody płynące z nowych terenów pozwoliły im w rekordowo krótkim czasie spłacić Rzymianom ogromną kontrybucję (odszkodowanie wojenne).

Druga wojna punicka odbyła się w latach 218-201 p.n.e. W 218 r. p. n. e. kartagiński wódz – Hannibal poprowadził wojska drogą lądową (z Hiszpanii, przez Francję i Alpy) do Italii. Było to ogromne zaskoczenie dla Rzymian. W kilku kolejnych bitwach Hannibal rozbił armie rzymską. Największe znaczenie miała bitwa pod Kannami (2 sierpień 216 r. p. n. e. ). Była to największa klęska Rzymian, jaką do tej pory doświadczyli. 90 tys. armia Rz. zastała zgładzona przez o połowę mniejszą armię Kartaginy. Wydawało się, że tym razem Rzym upadnie, tak jednak się nie stało dzięki pomocy sprzymierzeńców, którzy w większości pozostali mu wierni.

Nieliczne miasta przeszły na stronę Hannibala, który nie docenił trwałości federacji italijskiej. Rzymianie zrozumieli, że nie pokonają Kartaginy w otwartej wojnie i dlatego przeszli do wojny podjazdowej. Przerzucili swoje wojska do Hiszpanii, czyli na zaplecze Hannibala, a potem do Afryki. Zmusiło to niezwyciężonego wodza kartagińskiego do ewakuacji z Italii w celu obrony ojczyzny. W 202 r. p. n. e. doszło do ostatecznego starcia pod miejscowością Zama Regia. Tam po raz pierwszy Hannibal został pokonany. Jego zwycięzcą był Pobliusz Korneliusz Scypion, który za zwycięstwo otrzymał przydomek Afrykański.

Kartagina przestała się liczyć. Utraciła wszystkie swe posiadłości zamorskie i afrykańskie. Musiała zapłacić ogromną kontrybucję Rzymowi, pozbyć się całej swojej floty, oraz miała zakaz prowadzenia jakiejkolwiek polityki zagranicznej. Hiszpania kartagińska, stała się prowincją Rzymu. Rzym podarował numidyjskiemu władcy większość terenów afrykańskich, oraz nakazał mu „pilnowanie” Kartaginy.
trzecia wojna punicka w latach 149-146 p. n. e. miała miejsce w afrykańskich terytoriach Kartaginy. W przeciwieństwie do pierwszej i drugiej wojny, gdzie ścierały się dwa równie silne mocarstwa, tak tu był to akt zwykłego barbarzyństwa ze strony Rzymian i zemsty na Hannibalu. Wojna zakończyła się zdobyciem Kartaginy oraz całkowitym jej zburzeniem.

Pyrrus – król Epiru, jeden z najważniejszych przeciwników Rzymu podczas początków powstawania Imperium Rzymskiego. Ze względu na to, że niektóre bitwy wygrane przez Pyrrusa okupione były stratami niemożliwymi do uzupełnienia w warunkach wojny prowadzonej na obcym terytorium, od jego imienia powstało określenie „pyrrusowe zwycięstwo”.

Scypion – patrz II wojna punicka

Cesarstwo – ustrój polityczny, który po raz pierwszy został wprowadzony w starożytnym Rzymie przez Oktawiana Augusta. Trwał od 27 r. p.n.e. do 476 r. Epokę tę dzielimy na dwa etapy : pryncypat – do końca III w. i dominat – IV-V w. Ogólnie cesarstwo to ustrój, w którym władzę absolutną ma monarcha, zwany cesarzem. Zazwyczaj rządzi on rozległym terytorium, w którego skład wchodzą królestwa.

Pryncypat - forma władzy w okresie Cesarstwa Rzymskiego wprowadzona po 27 roku p.n.e. przez Oktawiana Augusta. Skupiała władzę w rękach jednostki, przy pozorach zachowania instytucji republikańskich. Pryncypat był formą sprawowania władzy przez pierwszego obywatela

republiki – cesarza. Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca miał możliwość wyznaczenia swego następcy.

Triumwirat - zgromadzenie złożone z trzech osób mające na celu wykonanie określonych zadań. Triumwirat można uznawać za formę ustroju politycznego, jednak naprawdę nie jest to odmienny ustrój, a jedynie szczególny przypadek dyktatury bądź oligarchii. W dyktaturze triumwirat zajmuje miejsce jednego władcy. Gdy mówimy o triumwiracie w oligarchii to rozumiemy przez to fakt, że grupa rządząca składa się z trzech osób. W historii Starożytnego Rzymu dwukrotnie zawiązywano triumwirat:

I triumwirat został powołany w roku 60 p.n.e. przez Gnejusza Pompejusza, Gajusza Juliusza Cezara i Marka Krassusa. Istniał do 53 p.n.e., do śmierci Krassusa podczas wojny z Partami. Pozostali triumwirowie stoczyli ze sobą wojnę, która zakończyła się klęską Pompejusza pod Farsalos (48 p.n.e.) i zdobyciem pełni władzy przez Cezara.

II triumwirat został powołany w roku 43 p.n.e. przez Oktawiana Augusta, Marka Antoniusza i Marka Lepidusa. Jego celem początkowym było ukaranie zabójców Cezara - Brutusa i Kasjusza. Triumwirat istniał do około 36 p.n.e., kiedy to Oktawian pozbawił władzy Lepidusa. Wojna o całkowitą władzę w Rzymie pomiędzy Antoniuszem a Oktawianem zakończyła się klęską tego pierwszego pod Akcjum (31 p.n.e.) i zdobyciem pełni władzy przez Oktawiana, pierwszego imperatora Rzymu od 27 p.n.e.

Reformy agrarne – w 133 r. p. n. e. podjęto próbę przeprowadzenia reformy agrarnej. Przewidziano przyznanie działek, wszystkim, bezrolnym obywatelom, co miało służyć odrodzeniu armii. Reformy nie doszły do skutku, ponieważ ziemie, które miały być rozdzielone należały do arystokracji, która nie zgodziła się na rozdanie swoich ziem, oraz reforma zakładała powrót do stosunków własności i systemu gospodarowania, co miało sens w czasach wcześniejszych.

Listy proskrypcyjne – listy osób skazanych na pozbawienie praw obywatelskich i konfiskatę majątku. Nazwiska obywateli poddanych proskrypcjom umieszczano na kamiennych tablicach w miejscach publicznych. Zabójstwo osoby z listy premiowano nagrodą pieniężną. Listy te wprowadził Sulla w 83 r. p. n. e. przeciwko swoim przeciwnikom politycznym.

Termy – łaźnie rzymskie, to kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach.

Akwedukt – wodociągi rzymskie.

Lucjusz Korneliusz Sulla – w 82 r. p. n. e. zdobył władzę w Rzymie. Był zwolennikiem senatu i swoimi działaniami, chciał wzmocnić jego pozycję. M.in. zwiększając liczbę senatorów do 600 osób. Znacznie ograniczył władzę zgromadzeń i trybunów ludowych. Po jego śmierci, wycofano większość zarządzeń.

Gajusz Juliusz Cezar - W latach 49- 45 przed Chrystusem rozpoczął wojnę domową, z której wyszedł zwycięsko. Następnie ogłasza się dyktatorem. W przeciwieństwie do poprzednika, dąży do osłabienia roli senatu.

Obawiający się utraty swojej pozycji arystokraci, uknuli spisek, w wyniku którego Cezar zostaje zabity. Jego śmierć, dała początek kolejnej wojnie domowej trwającej, aż do 30r. p. n. e. była to walka o spadek po Gajuszu.

Gajusz Juliusz Cezar Oktawianus – August – wnuk siostry Juliusza Cezara, adoptowany przez niego i wytypowany w testamencie jako główny spadkobierca. Wygrał wojnę domową o spadek po G. J. C. Za jego czasów państwo rzymskie stało się cesarstwem.

Dioklecjan – cesarz (284- 305). Przeprowadził gruntowną reformę państwa rzymskiego. Wprowadził system zwany tetrarchią.

Dominat - ustrój Cesarstwa rzymskiego po reformach Dioklecjana. Charakteryzowała go absolutna władza cesarza używającego tytułu dominus et deus (pan i bóg).

Tetrarchia –system wprowadzony przez Dioklecjana w 286. Dioklecjan, uznając iż sam sobie nie poradzi, dobrał sobie jeszcze pomocnika (z tytułem augusta) i powierzył mu zachodnie prowincje państwa. Dioklecjan pozostał na wschodzie lecz zachował władzę zwierzchnią nad imperium. W niedługim czasie obaj wyznaczyli sobie pomocników z tytułem cezara.

Jednak założenia systemu okazały się utopijne - najważniejsze z nich głosiło, że każdy z rządzących abdykuje po dwudziestu latach rządów, a jego miejsce zajmą pomocnicy. Powołają oni nowych cezarów, którzy w przyszłości zostaną augustami etc. Nie sprawdziło się to - gdy Dioklecjan i jego august abdykowali rozpoczęły się krwawe wojny domowe o władzę co tylko pognębiło, i tak zgnębione, cesarstwo rzymskie. System przetrwał do 324 roku.

Kaligula - cesarz rzymski od 37 do 41 r. n. e.

Klaudiusz – cesarz rzymski od 41 do 54 r. n.e. był stryjem cesarza Kaliguli.

Pompejusz – członek I triumwiratu, rzymski polityk i dowódca wojskowy,

Krassus – rzymski wódz, członek I triumwiratu

Marek Antoniusz - wódz i polityk rzymski, członek II triumwiratu

Juniusz Brutus - oficer i adiutant Juliusza Cezara. W 44 p.n.e. brał udział w spisku na jego życie jako jeden z zamachowców. W 43 p.n.e. walczył przeciwko Markowi Antoniuszowi w bitwie pod Mutiną. Po przegranej bitwie został z jego rozkazu zamordowany.

753 r. p.n.e. – Założenie Rzymu, śmierć Remusa
509 r. p.n.e. – koniec epoki królewskiej, zapoczątkowanej przez Romulusa.

279 r. p.n.e. - bitwie pod Ausculum (nawiązanie do Pyrrusowego zwycięstwa)
264-241 r. p.n.e. - Pierwsza wojna punicka
216 r. p.n.e. 2 sierpień – bitwa pod Kannami
218-201 r. p.n.e. - Druga wojna punicka

149-146 r. p.n.e. - trzecia wojna punicka
133 r. p.n.e. - podjęto próbę przeprowadzenia reformy agrarnej

83 r. p.n.e. – Sulla wprowadza listy proskrypcyjne
82 r. p.n.e. – Sulla zostaje dyktatorem
78 r. p.n.e. – śmierć Sulli; wycofanie większości zarządzeń dyktatora
60 r. p.n.e. – powołanie pierwszego triumwiratu przez Gnejusza Pompejusza, Gajusza Juliusza Cezara i Marka Krassusa
43 r. p.n.e. – powołanie drugiego triumwiratu przez Oktawiana Augusta, Marka Antoniusza i Marka Lepidusa

49 r. p.n.e. – Juliusz Cesarz rozpoczyna wojnę domową w Rzymie
45 r. p.n.e. – zakończenie wojny domowej
44 r. p.n.e. – 14 lutego Juliusz Cezar zostaje dożywotnim dyktatorem Rzymu, 15 marca J.C. zostaje zabity przez spiskowców,
31 r. p.n.e. – 2 września - flota Oktawiana zwyciężyli pod Akcjum flotę Marka Antoniusza i Kleopatry ; samobójstwo Marka Antoniusza
27 r. p.n.e. – powstanie Cesarstwa Rzymskiego ; ogłoszenie przez Augusta nowego ustroju

286 r. n.e. – wprowadzenie tetrarchii przez Dioklecjana
476 r. n.e. – upadek Cesarstwa Rzymskiego na zachodzie

Chrześcijaństwo- religia monoteistyczna głosząca nauki Jezusa Chrystusa, jego męczeńskiej i odkupieńczej śmierci oraz zmartwychwstaniu. Świętą księgą chrześcijan jest Biblia. Chrześcijaństwo jest największą religią na świecie.

Paweł z Tarsu– Żyd z Tarsu, święty chrześcijański zwany Apostołem Narodów. Przypisuje się mu autorstwo 13 listów wchodzących w skład Nowego Testamentu.

Edykt Mediolański-został ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium Rzymskieg) Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 r. w Mediolanie. Ogłaszał on wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię. Na mocy edyktu nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim.

Konstantyn Wielki- cesarz rzymski od 306.Został obwołany cesarzem przez wojska w Brytanii i Galii.

Teodozjusz Wielki – ostatni cesarz całego imperium rzymskiego. Cesarz rzymski od 379. Znakomity wódz.

313r. - wydanie przez Konstantyna Wielkiego edyktu mediolańskiego( chrześcijaństwo uzyskało takie same prawa jak inne religie Rzymu)
392r. - cesarz rzymski Teodozjusz I zakazał wszelkich form religijnych innych niż chrześcijaństwo.

Romanizacja - proces polegający na rozpowszechnianiu się kultury rzymskiej i języka łacińskiego na podbitych przez Rzymian terenach. Proces ten wywarł dominujący wpływ na kształt cywilizacji Zachodu.

Forum - rynek lub publiczny plac w świecie rzymskim - najważniejsze miejsce rzymskich miast. Zazwyczaj miał prostokątny kształt i zdobiły go kolumnady, świątynie oraz budowle publiczne. Odbywały się na nim sądy, a kupcy mieli tam swoje stoiska.

Kapitol - wzgórze w Rzymie na północny zachód od Palatynu i Forum Romanum, o dwu wierzchołkach. Nazwę wywodzi się tradycyjnie od czaszki ludzkiej odkrytej przy kładzeniu fundamentów pod główną świątynię.

Hunowie - jeden ze starożytnych ludów Wielkiego Stepu. Był to koczowniczy lud wywodzący się ze wschodnich terenów Azji Środkowej. W IV w. pojawili się we Wschodniej Europie, gdzie w V w. utworzyli krótkotrwałe imperium i przyczynili się do upadku Rzymu.

Odoaker - wódz germański z plemienia Herulów. Stanął na czele spisku wojska 476 został obwołany królem barbarzyńskich oddziałów zbrojnych w Italii

Romulus Augustus - zwany później Augustulusem - ostatni cesarz zachodniorzymski. Syn Orestesa, naczelnika wojsk, który w rzeczywistości sprawował władzę.

395r. - podział cesarstwa rzymskiego na zachodnie i wschodnie.
476r. - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego.

Latyfundia - wielkie posiadłości ziemskie; w staroż. Rzymie wielkie majątki (tysiące hektarów), powstałe m.in. przez łączenie dzierżaw gruntów publicznych, zagarnianie majątków zadłużonych lub skupowanie za bezcen w czasie proskrypcji; opierały się gł. na pracy niewolników.

Kolonat - system eksploatacji ziemi, który wykształcił się w I w. n.e. w Imperium Rzymskim. Początkowo rozwijał się on przede wszystkim w Italii, z czasem rozpowszechnił się także w innych, głównie zachodnich prowincjach Imperium

Edykt Karakalli - dokument wydany w 212 roku, przyznający wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium Rzymskiego Prawa Obywatela Rzymskiego.