Podmiot, orzeczenie, okolicznik, dopełnienie - części zdania
I. PODMIOT jest główną częścią zdania. Nazywa wykonawcę czynności albo osobę (rzecz) ulegającą czynności, stanowi lub procesowi.
Rozróżniamy następujące typy podmiotu:
1). PODMIOT GRAMATYCZNY może być wyrażony
- rzeczownikiem w Mianowniku
- zaimkiem rzeczownym w Mianowniku
np. OLA ładnie śpiewa. ONA ładnie śpiewa.
2). PODMIOT LOGICZNY może być wyrażony
- rzeczownikiem w Dopełniaczu
np. JASIA nie było w szkole.
3). PODMIOT SZEREGOWY może być wyrażony
- grupą wyrazów w Mianowniku
np. W ogródku zakwitły TULIPANY, ŻONKILE I RÓŻE.
4). PODMIOT DOMYŚLNY
np. USIĄDĘ. (ja)
5). PODMIOT WYRAŻONY FRAZEOLOGIZMEM
np. ANIELSKIE WŁOSY pięknie wyglądają na choince.
6). ZDANIA BEZPODMIOTOWE
- nie znamy wykonawcy czynności
np. WybiTO szybę. (końcówka -no, -to), ŚWITA. (nie wiadomo co)
II. ORZECZENIE jest główną częścią zdania. Nazywa czynność, stan lub proces.
Wyróżniamy orzeczenia:
1). ORZECZENIE CZASOWNIKOWE
np. Rafał PISZE.
2). ORZECZENIE IMIENNE (kim? czym? jaki?)
np. Krzyś JEST NAUCZYCIELEM. (JEST --> łącznik, NAUCZYCIELEM -->orzecznik, czyli dowolna część mowy)
3). ORZECZENIE MODALNE
Składa się z dwóch części czasownika modalnego - działającego na wolę odbiorcy i bezokolicznika.
np. MUSZĘ WYJŚĆ. (muszę - czasownik modalny, wyjść - bezokolicznik)
CZASOWNIKI MODALNE:
- musisz
- powinieneś
- trzeba
- wypada
- należy
- chciałbym
4). ORZECZENIE WYRAŻONE FRAZEOLOGIZMEM
np. Krzyś WZIĄŁ NOGI ZA PAS.
III. OKOLICZNIK jest określeniem czasownika/orzeczenia, najczęściej odpowiada na pytania: jaki? który? czyj? ile?
Rodzaje okolicznika:
- miejsca (gdzie?skąd?)
- czasu (kiedy?)
- sposobu (w jaki sposób?)
- celu (po co?)
- warunku (pod jakim warunkiem?)
- przyczyny (dlaczego?)
OKOLICZNIK może być wyrażony:
- przysłówkiem
- wyrażeniem przyimkowym
- rzeczownikiem
- bezokolicznikiem
- przysłówkiem
- imiesłowem przysłówkowym współczesnym
Np. Mówił GŁOŚNO (jak?). Podejdź TU (gdzie?).
IV. DOPEŁNIENIE to poboczna część zdania, odpowiada na pytania przypadków zależnych (oprócz mianownika i wołacza).
DOPEŁNIENIE może być wyrażone:
- rzeczownikiem
- wyrażeniem przyimkowym
Np. Zrobię KOLACJĘ (co?). Powiem ELI (komu?).