Smog
Smog to zanieczyszczone powietrze zawierające duże stężenia pyłów i toksycznych gazów, których źródłem jest głównie motoryzacja i przemysł. To słowo powstało w angielskim obszarze językowym z połączenia dwóch wyrazów , a mianowicie słowa “smoke" (dym) i słowa “fog" (mgła). Rozróżnia się dwa rodzaje smogu: - smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, utleniający): Głównymi zanieczyszczeniami są: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i nienasycone, ozon, pyły przemysłowe. Dla wytworzenia się smogu tego typu konieczne jest silne nasłonecznienie powietrza, natomiast ani dym, ani mgła nie mają większego znaczenia. – smog typu londyńskiego (kwaśny, „sierkawy„). Głównymi zanieczyszczeniami powietrza są: dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, pyły. Smog to silne i niebezpieczne dla zdrowia nasycenie powietrza w pobliżu ziemi szkodliwymi składnikami. W takiej atmosferze, skutkiem rozproszenia światła, widoczność jest zmniejszona. Przyczyną tego zagęszczenia substancji szkodliwych jest, jak to uprzednio wyjaśniono, jednoczesne wystąpienie dwóch czynników, a mianowicie: dużej emisji substancji szkodliwych i niekorzystnych warunków atmosferycznych. Smog powoduje duszność, łzawienie, zaburzenie pracy układu krążenia, podrażnienie skóry, wywiera również silne działanie korozyjne na środowisko. Wysoko w atmosferze ozon odbija na zewnątrz szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe ale gdy pojawia się w pobliżu powierzchni Ziemi, może być wdychany. Badania nad smogiem są kontynuowane ze szczególnym naciskiem na jego powstawanie i wpływ na zdrowie ludzi. Powstawanie smogu: w okresach ciszy lub przy bardzo małej prędkości wiatru, dym (spaliny) np. z elektrowni, spalarni odpadów oraz z kominów przemysłowych wznosi się mniej lub więcej pionowo w górę. Przez to substancje szkodliwe rozpraszają się na wielkich przestrzeniach i ich stężenie jest stosunkowo niewielkie. Kto jednak dokładnie obserwuje to zjawisko, musi zauważyć, że są dni, kiedy dym najpierw idzie w górę, później jednak nie przesuwa się, lecz układa się w skłębioną warstwę, równolegle do powierzchni Ziemi. W normalnych warunkach temperatura troposfery w miarę wzrastającej wysokości, obniża się. Niekorzystne warunki pogodowe mogą jednak doprowadzić do lego, że warstwa zimnego powietrza jest nakryta warstwą, lżejszego, cieplejszego powietrza. Przez to zostaje zakłócone podnoszenie się zimnego powietrza z powierzchni ziemi. W następstwie tego warstwowego przemieszania powietrza i przy odpowiednio dużej emisji substancji szkodliwych, a także dostatecznie długim utrzymywaniu się układów inwersyjnych, dochodzi wreszcie do powstania smogu.
Smog elektromagnetyczny
Staje się coraz większym zagrożeniem. Przed II Wojną Światową były w polskim prawie budowlanym przepisy, że przewody elektryczne w ścianach muszą być w rurkach ołowianych, tzw. rurkach Berkmana. Również odbiorniki radiowe miały wewnątrz kubki metalowe zakrywające cewki. I były uziemiane. Promieniowanie z tych odbiorników było niewielkie. Wówczas dzieci były zdrowsze, do szkół specjalnych kwalifikowało się 0,4%.
Po wojnie wydano rozporządzenie, że ze względów oszczędnościowych rezygnuje się z metalowych rurek. Również w odbiornikach radiowych przestano montować metalowe ochrony. Po kilku latach wzrosła ilość dzieci kwalifikujących się do szkół specjalnych - 4%.
W Polsce prawie wcale nie zwraca się uwagi na statystyki, nie zwraca się uwagi na coraz więcej panoszący się smog elektromagnetyczny. Nieoficjalne informacje od pedagogów wskazują, że procent uczniów kwalifikujących się do szkół specjalnych wzrasta do 11%.
Konieczne jest prowadzenie przez Sanepidy kontroli budynków mieszkalnych, także biurowych, czy poziom smogu elektromagnetycznego utrzymywany jest w normie. Rozwój stwardnienia rozsianego, chorób zaniku mięśni, cukrzycy, i innych chorób cywilizacyjnych łączy się ściśle ze smogiem elektromagnetycznym. Przepisy w Polsce są, ale nie przestrzegane.
Producenci starają się zarabiać na tym smogu. W niektórych biurach podróży w Szczecinie, klienci są ochraniani przegrodą metalową przed promieniowaniem płynącym z tyłu monitora. Na zdjęciu osłona spotkana w jednym z biur nieruchomości w Szczecinie.
Zaostrzone przepisy o środowisku w Nordheim w Westfalii doprowadziły do tego, że w dniu 18.01.1985 r. po raz pierwszy w zachodnim rejonie Ruhry, ogłoszono alarm smogowy, najwyższego, trzeciego stopnia. Ruch samochodowy w miastach został zatrzymany prawie na godzinę. Dla zakładów przemysłowych wprowadzono ograniczenia produkcji, aż do jej zatrzymania. Powtarzające się w ostatnich latach katastrofalnie częste występowanie smogu, np. w Zagłębiu Ruhry i w dużych miastach (w Berlinie, w Hamburgu), czynią iluzoryczną nadzieję, że za pomocą wysokich kominów można w dalszym ciągu wyrzucać do atmosfery substancje szkodliwe. Wystarczy tylko zmiana pogody w rejonach obciążonych, aby substancje szkodliwe mogły znaleźć się bardzo szybko w pobliżu powierzchni ziemi w stężeniach zagrażających zdrowiu. Przykład rejonu Ruhry z roku 1985 przywodzi nam ciągle na myśl tę prawdę, że większość substancji szkodliwych nie ulega zniszczeniu w powietrzu, lecz wraca do nas z powrotem. Tylko dalsze, drastyczne zmniejszenie emisji szkodliwych substancji we wszelkich dziedzinach, od gospodarstw domowych, przez samochody, aż do przemysłu, może pomóc oddalić ostre i chroniczne zagrożenia zdrowia ludzi, zwierząt i roślin. Po tych czysto teoretycznych wywodach, przejdźmy do praktyki. Budujmy za pomocą prostych środków pomocniczych “improwizowane" stacje smogowo-pomiarowe.
Badania smogu londyńskiego wykazują wyraźnie zależność między zawartością dwutlenku siarki w powietrzu a ilością zgonów. Szczególnie w czasie katastrofalnego smogu w 1952 roku w Londynie, przy ekstremalnie wysokim wzroście zawartości dwutlenku siarki i dodatkowo bardzo dużym zapyleniu powietrza bardzo dużo ludzi chorowało na zaburzenia układu oddechowego. 4000 zejść śmiertelnych powyżej średnich statystycznych, to wyraźny bilans tej katastrofy. Uderzająco wysokie były zgony wśród niemowląt i osób starszych, wśród cierpiących na astmę i bronchit.
Ochrona powietrza atmosferycznego
Powietrze atmosferyczne to bezbarwna i bezwonna mieszanina gazów, składająca się z azotu-78%, tlenu ok. 21%, gazów szlachetnych, dwutlenku węgla-0,03% oraz pary wodnej i zanieczyszczeń pochodzenia organicznego i mineralnego. Zanieczyszczenie powietrza następuje wkutek wprowadzenia doń substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą oddziaływać szkodliwie na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę, albo też powodować inne szkody w środowisku. Substancje zanieczyszczające atmosferę, ze względu na swój charakter i łatwość rozprzestrzeniania się, oddziałują na wszystkie elementy środowiska, na żywe zasoby przyrody, na zdrowie człowieka i wytwory jego działalności.Wśród zanieczyszczeń powietrza wyróżnia się:
-zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego, powstałe na skutek wybuchów wulkanów, pożarów lasów, burz piaskowych, huraganórocesów rozkadu materii organicznej np. na bagnach;
-zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego związane z działalnością człowieka - pyły i gazy.
Głównymi antropogenicznymi źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza są: zakłady produkujące energię elektryczną i cieplną (elektrownie, elektrociepłownie); zakłady przemysłowe; pojazdy mechaniczne; rozproszone źródła sektora komunalno-bytowego, gospodarstwa rolne; obiekty przemysłowe zlokalizowane poza granicami Polski. W technologiach wymienionych źródeł dominują procesy spalania paliw kopalnych, w wyniku czego emitują one duże ilości pyłów, SO2, NO i NO2, CO i węglowodorów .
ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA
Głównymi gazowymi zanieczyszczeniami powietrza są: związki siarki (SO2, SO3, H2S), związki azotu (NO, NO2, N2O, NH3) tlenki węgla (CO, CO2), węglowodory (CxHy, np. metan).
Związki siarki. Zanieczyszczenie atmosfery powodują gazowe związki siarki - SO2, SO3, H2S, kwas siarkowy H2SO4 i siarczany różnych metali.
Dwutlenek siarki (SO2 ) jest bezbarwnym, silnie toksycznym gazem o duszącym zapachu. Wolno rozprzestrzenia się w atmosferze ze względu na duży ciężar właściwy (2,93 kG/m3, gęstość względna 2,26). Powstaje m. in. w wyniku spalania zanieczyszczonych siarką paliw stałych i płynnych (np. węgla, ropy naftowej) w silnikachspalinowych, w elektrociepłowniach, elektrowniach cieplnych. Największy udział w emisji SO2 ma przemysł paliwowo-energetyczny. Opalana węglem elektrownia o mocy 1000 MW emituje do atmosfery w ciągu roku 140 000 ton siarki, głównie w postaci SO2. Dwutlenek siarki utrzymuje się w powietrzu przez 2-4 dni i w tym czasie może si przemieścić na bardzo duże odlegości. W powietrzu SO2, utlenia się do SO3, a ten z kolei łatwo reaguje z wodą ( z parą wodną zawartą w powietrzu) tworząc kwas siarkowy - H2SO4, jeden ze składników kwaśnych deszczów.
SO2 + 1/2 O2 => SO3 +H2O+ H2SO4
Związki azotu. W atmosferze występuje wiele związków azotu: tlenek azotu (NO), dwutlenek azotu (NO2), podtlenek azotu (N2O), nadtlenek azotu (NO3), trójtlenek azotu (N2O3, pięciotlenek azotu (N2O5), amoniak (NH3) oraz kwasy: azotawy (HNO2 i azotowy (HNO3). Wiele z nich, głównie tlenki azotu, to naturalne skladniki atmosfery, tworzące się w efekcie np. wybuchów wulkanów. W niewielkich ilościach nie są substancjami toksycznymi, jednak ich nadmiar powstający podczas procesów produkcyjnych (obróbka wysokotermiczna, komory paleniskowe elektrowni) oraz w silnikach spalinowych powoduje, że stają się one niebezpiecznymi zanieczyszczeniami atmosfery. W szczególności groźne są bezbarwny i bezwonny tlenek azotu oraz brunatny o duszącej woni dwutlenek azotu. Mogą się one kolejno utleniać do pięciotlenku azotu, który w obecności pary wodnej tworzy kwas azotowy - HNO3, jeden ze skadników kwaśnych deszczów.
Tlenek węgla powstaje w wyniku niezupełnego spalania węgla lub jego związkłów. Głównym źródem tego gazu są:
- spaliny z silników pojazdów mechanicznych, w szczególności benzynowych (70-80% ogólnej emisji CO);
- przemysł metalurgiczny, elektromaszynowy i materiałów budowlanych;
- elektrociepłownie, elektrownie cieplne;
- koksownie, gazownie;
- paleniska domowe.
Tlenek węgla jest gazem silnie toksycznym. Ze względu na mały ciężar właściwy (1,25 kG/m3, gęstość względna 0,970) łatwo rozprzestrzenia się w powietrzu atmosferycznym. Jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ jest to gaz bez smaku, zapachu, barwy, a więc zmysły ludzkie nie ostrzegają przed nim.
Dwutlenek węgla powstaje podczas wszelkich procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych, a także w procesie oddychania organizmów żywych. Dwutlenek węgla w atmosferze nie stanowi bezpośredniej groźby pod warunkiem, że nie nastąpi naruszenie równowagi biologicznej, spowodowane nadmierną jego emisją do atmosfery. Dwutlenek węgla - oprócz roli naturalnej izolacji termicznej - spełnia w przyrodzie również niezwykle ważną rolę jako materiał do budowy substancji organicznej roślin. Jest on podstawowym źródłem węgla pobieranego przez rośliny z powietrza w procesie fotosyntezy.
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) to związki chemiczne zbudowane z węgla i wodoru, zawierające w cząsteczce kilka pierścieni aromatycznych. Węglowodory pojawiają się w powietrzu w wyniku parowania lub spalania paliw, głównie węgla, ropy naftowej i ropopochodnych. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne powstają także podczas palenia tytoniu. Jednym z bardziej niebezpiecznych węglowodorów jest 3,4-benzopiren, będący substancją kancerogenną.
Informacje wzięte z: encyklopedia multimedialna WIEM 2004, Polski Tygodnik Dyskusyjny,
Serwis internetowy GreenWorld, Encyklopedia PWN, Smog City.