Biskupin
Na półwyspie, pierwotnie naturalnej wyspie jeziora Biskupińskiego znajduje się rezerwat archeologiczny obejmujący odkrytą w 1933 roku, prasłowiańską osadę warowną kultury łużyckiej. Jest to największa, dotąd znana w Europie osada typu bagiennego z początku epoki żelaznej, która była zamieszkana między 550 a 400 r p.n.e.
Biskupin - najbardziej znany w Europie środkowej rezerwat archeologiczny.
Badania wykopaliskowe rozpoczęły się w 1934 roku. Imponujący był rozmach prowadzonych prac wykopaliskowych, w których stosowano nowoczesne metody badań.
W ich wyniku odkryte zostały konstrukcje drewniane osiedla sprzed ponad 2700 lat ( zachowane w znakomitym stanie ).
Przed wojną Biskupin był nazywany "Polskimi Pompejami".
ODKRYCIA I BADANIA
W 1933 roku, w czasie wycieczki na półwysep Jeziora Biskupińskiego, Walenty Szwajcer, młody nauczyciel miejscowej szkoły, zainteresował się wystającymi z wody i brzegu jeziora palami. Uznał je za szczyty zatopionych domów i odkryciem tym starał się zainteresować różne instytucje. Ze starostwa, kuratorium i policji został odprawiony z kwitkiem.
W końcu natknął się na adres Działu Przedhistorycznego Muzeum Wielkopolskiego.
BADANIA
Jesienią 1933 r. do Biskupina przyjechał, sławny już wtedy, profesor Józef Kostrzewski. Zapoznał się on z odkryciem i podjął decyzję o szybkim rozpoczęciu badań. Profesor Kostrzewski kierował pracami ekspedycji archeologicznej do wybuchu drugiej wojny światowej. Mającego liczne obowiązki profesora, często zastępował na miejscu w Biskupinie jego asystent - mgr Zdzisław Adam Rajewski.
Po wojnie, do 1974 r., wykopaliskami kierował już samodzielnie dyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie - profesor Zdzisław A. Rajewski. Według koncepcji i planów profesora Rajewskiego, rozbudowano w latach siedemdziesiątych rezerwat w Biskupinie, nadając mu obecny kształt.
W ostatnich latach powstało szereg obiektów związanych z archeologią doświadczalną.
Rozpoczęte w 1934 roku wykopaliska, początkowo niewielkie, szybko rozrosły się do rozmiarów nie spotykanych w dziejach polskiej archeologii. Liczne artykuły w czasopismach krajowych i zagranicznych oraz stałe komunikaty Polskiej Agencji Telegraficznej o sensacyjnych odkryciach sprawiły, że Biskupin stał się sławny w całym ówczesnym świecie. Gościł też wiele znakomitych osobistości. W 1936 roku Biskupin odwiedził ksiądz Kardynał - Prymas Hlond, Marszałek Polski - Edward Rydz Śmigły i Inspektor Armii - gen. Tadeusz Piskor, a w październiku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - profesor Ignacy Mościcki.
Badania w Biskupinie stały się poligonem doświadczalnym dla wielu dziedzin pokrewnych archeologii. Stosowano nowoczesne środki techniczne, jak zdjęcia fotograficzne z balonu na uwięzi oraz badania podwodne. Po wojnie odbywały się w Biskupinie szkoleniowe obozy archeologiczne dla studentów i młodych naukowców ze wszystkich ośrodków akademickich w Polsce. Rozpoczęto też kompleksowe badania całych zespołów osadniczych w pobliżu grodu łużyckiego.
OCHRONA ŚRODOWISKA
Obecnie działania archeologów i konserwatorów polegają głównie na ochronie konserwacji pozostałych konstrukcji. Obniżenie poziomu wód gruntowych grozi utlenieniem i zniszczeniem pozostających pod ziemią konstrukcji. Aby temu zapobiec, wiosną 1992 roku zbudowano na Gąsawce stopień wodny, który o 30 cm podnosi i stabilizuje poziom wody w Jeziorze Biskupińskim.
Zanieczyszczenie środowiska, odprowadzanie ścieków do jezior oraz intensywna gospodarka rolna stwarza duże zagrożenie dla Biskupina i reliktów innych obiektów odkrytych wokół niego. Strefą ochrony archeologiczno przyrodniczej zostanie objęte w najbliższym czasie jezioro Biskupińskie i tereny bezpośrednio przyległe do niego.
Wysiłki archeologów i przyrodników będą miały jednak bardzo ograniczony skutek jeśli nie zostanie rozwiązany problem ścieków komunalnych w Gąsawie i w sąsiadujących z ciągiem jezior wsiach.