Położenie: Bałtyk jest śródkontynentalnym, szelfowym morzem Oceanu Atlantyckiego w północnej Europie. Od północy ograniczone Półwyspem Skandynawskim. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund, Kattegat i Skagerrak. Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjrn (Szwecja). Nad Morzem Bałtyckim leżą: Dania, Szwecja, Finlandia, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Polska, Niemcy, a do jego zlewiska należą ponadto: Norwegia, Czechy i Słowacja. Powierzchnia: 415,266 km2 Objętość: 22 mln km3 Zasolenie: średnio 7-8 promili, uzależnione od wlewów słonych wód Morza Północnego, rośnie od wschodu ku zachodowi: od 1-2 promile w Zatoce Botnickiej, 7-8 w południowej części, 8-9 w zachodniej, do ponad 18 promili u wylotu Kattegatu Zależy ono od: - większe jest przy dnie - wody wpadające rzekami do morza obniżają zasolenie - opady obniżają zasolenie - utrudniona wymiana wody z Atlantykiem obniża zasolenie - parowanie wody podwyża zasolenie Głębokość: średnia 52-56 m, maksymalna 459 m (Głębia Landsort) Przezroczystość: od 6-15 m w Zatoce Gdańskiej do 19 m w okolicach Bornholmu Ukształtowanie dna: Topografia współczesnego Bałtyku jest wynikiem działań kilku działających, bądź kolejno zmieniających się, czynników jak najściślej jednak związanych z procesem zlodowacenia. Czynniki te to: • Cofanie się lądolodu - stopniowe topnienie lodowca skandynawskiego. W związku z tym wyzwalały się ogromne ilości wód spływających rzekami po przedpolu lodowca w kierunku pd. lub ku zach., wody te wypełniały zagłębienia terenowe. • Żłobiąca rola lodowca - potężny nacisk lodowca spowodował pogrążanie się skorupy ziemskiej w bardziej plastyczne podłoże. Następstwem tego ruchu pionowego było wtargnięcie wód z otwartego morza od zachodu. Gdy lądolód znów topniał i obszar Skandynawii znalazł się pod mniejszym ciśnieniem, równowaga izostatyczna została zakłócona i zaznaczył się ruch powolny i stopniowy w przeciwnym kierunku, który trwa do dziś. • Topnienie lodów na obszarze półkuli północnej i wyzwolenie ogromnej ilości wody spowodowało transgresję morza w lądowe zagłębienia i niziny. Możemy wyodrębnić oddzielne trzy akweny: południowy - Basen Bornholmski, środkowy - Basen Gotlandzki i północny - Basen Botnicki. W Basenie Bornholmskim pierwsza z kolei - Głębia Arkońska, ok.50 m głębokości sięga po wyspę Bornholm, druga rozleglejsza i głębsza - Głębia Bornholmska (105 m), znajduje się na wschód od wyspy. Od północy łączy je Rynna Bornholmska, położona między Bornholmem a wybrzeżem szwedzkim. Basen Gotlandzki, najrozleglejszy i najgłębszy, o południkowym przebiegu, sięga po rejon Wysp Alandzkich i szkier fiński, który oddziela go od Basenu Botnickiego. Rozległa Głębia Gotlandzka (250 m), leży na wschód od wyspy Gotlandii, nieco na północny-zachód od niej, między Gotlandią a Sztokholmem znajduje się najgłębsze miejsce na Bałtyku - Głębia Landsort (459 m). W południowym rejonie Basenu Gotlandzkiego leży Głębia Gdańska (113 m), połączona z Głębią Bornholmską Rynną Słupską. Basen Botnicki jest wielką zatoką, przedzieloną wyniosłością dna (wynoszącą się na 30-50 m pod powierzchnię wody) na dwa rejony: południowy tzw. Morze Botnickie i północny - właściwą Zatokę Botnicką, o największym zagłębieniu 140 m. Zatoki Morza Bałtyckiego również mają dno urozmaicone. W Zatoce Fińskiej, wzdłuż jej osi ciągnie się głęboka rynna (średnia głębokość 100 m, maksymalna 123 m). Zatoka Ryska jest akwenem płytkim ze średnią głębokością 23 m i maksymalnymi głębokościami w środku akwenu do 62 m. W Południowym Bałtyku można wyróżnić jeszcze dwie mniejsze zatoki: Pomorską (głębokość maksymalna 15 m) i Gdańską (116 m) mające dość szerokie połączenie z Bałtykiem oraz typowe zalewy przybałtyckie - płytkie (głębokość rzędu kilku metrów), o stosunkowo dużej powierzchni i wąskim połączeniu z morzem: Zalew Szczeciński (powierzchnia 678 km2), Zalew Wiślany (838 km2) oraz Zalew Kuroński (1613 km2). Linia brzegowa: jest bardzo urozmaicona - świadczą o tym liczne, głęboko wcięte zatoki: Botnicka, Fińska i Ryska, Gdańska, Pomorska. Północne wybrzeże przeważnie wysokie, skaliste, południowe - niskie, piaszczyste, miejscami z wysokimi wydmami. Wzdłuż wybrzeża środkowej Szwecji oraz Zatoki Fińskiej i Botnickiej liczne niewielkie, skaliste wysepki (wybrzeże szkierowe). Na dnie można wyróżnić płycizny ( Słupska, Odrzańska, Środkowa) oraz głębie. Urozmaicona linia brzegowa: - zatoki - Botnicka, Fińska, Ryska, Gdańska, Pomorska - zalewy – Kuroński, Wiślany - wyspy – Gotlandia, Sarema, Bornholm, Fionia, Alandzkie, Duńskie - półwyspy – Skania, Hel - mierzeje – helska, wiślana, łebska - cieśniny – Wielki i Mały Bełt, Sund Rodzaje wybrzeży: - zalewowo-mierzejowe (plaża) – budowane przez morze, tereny nisko położone są zalewane - mierzeje – poł. Wybrzeże - klifowe – morze niszczy wysoki brzeg – Wyspa Wolin, Gdynia, Jastrzębia Góra, Estonia - fiordowo-szkierowe - Szwecja, Finlandia Wyspy: Fionia, Zelandia, Lolland, Falster, Bornholm, Rugia, Gotlandia, Olandia, Sarema, Hiuma, Uznam, Wolin oraz Wyspy Alandzkie Temperatura wód powierzchniowych: w zimie od 0 do 2C, w lipcu od 12C w Zatoce Botnickiej, 15C na otwartym morzu, do 20-22C na południowych wybrzeżach Temperatura Bałtyku zależy od szerokości geograficznej a też od zasolenia ( słona woda łatwiej zamarza). Północna część Bałtyku zlodzona od listopada do maja. Zlodzenie: Lód pokrywa całkowicie od listopada do maja pn. część Zatoki Botnickiej i wschodnią część Zatoki Fińskiej. Na pozostałym obszarze zamarza tylko pas przybrzeżny na ok. 1 - 2 miesiące w części pd.-zach. i 2 - 4 miesiące w środkowej Falowanie: niewielkie, 2-4 m, ekstremalnie do 10-11 m Pływy: niewysokie, w Kilonii 0,7 m, w Zatoce Botnickiej 0,6 m Prądy morskie: Prądy morskie mają tu charakter lokalny. Z Zatoki Botnickiej przesuwa się na południe prąd spływowy o wód słodkich, przy naszych wybrzeżach operują natomiast wiatrowo-gęstościowe prądy zachodnie, niosące słone wody z oceanu i budujące mierzeje. Na Bałtyku występują lokalne prądy morskie: - powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód, - głębinowy prąd wody słonej przynoszący słone wody z Morza Północnego, - dryfy powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i tworzenie mierzei (przy wybrzeżach południowych). Ruchy wody morskiej: - falowanie do 3 metrów, fala sztormowa piętrzy fale o dodatkowe 2 metry - pływy max. Do kilkudziesięciu centymetrów, największe w cieśninach duńskich - dryft przybrzeżny Zlewisko: Powierzchnia zlewiska, licząca 1,7 mln km2, stanowi około 17% obszaru Europy. Ogółem wpada do Bałtyku 250 rzek (Newa, Wisła, Kemi, Gota, Niemen, Odra, Lule, Angerman, Dźwina) Flora: zielenice, brunatnice, krasnorosty, tasiemnica, Fauna: węgorz europejski, łosoś, foka szara i obrączkowana, morświn, dorsz, śledź, płastugi (stornia, gładzica, zimnica), szprot, makrela, belona, małże (np. rogowiec, omułek, sercówka, piaskołaz), skorupiaki (np. krewetki, podwój, lasonóg wielki, jamochłony (chełbia modra)
